Πώς καλλιεργείται η κριτική σκέψη; Και κυρίως πώς το κατορθώνεις στο Δημοτικό; Δύσκολες οι απαντήσεις για πολλούς λόγους:
  • Δεν είναι εύκολο να την ορίσεις. Υπάρχουν δεκάδες ορισμοί, οι οποίοι από μόνοι τους δεν προσφέρουν πολλά.
  • Ακόμα κι αν το κατορθώσεις, το αποτέλεσμα θα είναι πολυσχιδής έννοια, η οποία δύσκολα τιθασεύεται στα πλαίσια του μαθήματος. Ο ορισμός από μόνος του δεν αρκεί. Αυτό που χρειάζεται είναι ένα πλήρες αναλυτικό πρόγραμμα.
  • Όλο το ελληνικό αναλυτικό πρόγραμμα είναι σχεδιασμένο για να εμποδίζει την καλλιέργειά της. Στην πραγματικότητα στα σχολεία δε διδάσκουμε πώς να σκεφτόμαστε· διδάσκουμε απόλυτες αλήθειες σε όλα ανεξαιρέτως τα μαθήματα. Τίποτα χειρότερο…
Τα 6 ερωτήματα της παραπάνω εικόνας πιστεύω ότι μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για να εισαχθεί η κριτική σκέψη στο ελληνικό σχολείο. Προφανώς, δεν εξαντλούν το θέμα, αποτελούν όμως ένα ξεκίνημα, ενώ επιτρέπουν τροποποιήσεις και προσαρμογές. Παρακάτω τα παραθέτω στα ελληνικά .
  1. Τι συμβαίνει; Συγκέντρωσε όλες τις σημαντικές πληροφορίες και άρχισε να σκέφτεσαι ερωτήσεις.
  2. Γιατί είναι σημαντικό; Συμφωνείς ή διαφωνείς;
  3. Τι δε βλέπεις; Υπάρχει κάτι σημαντικό που λείπει;
  4. Από πού προέρχονται οι πληροφορίες; Πώς έχουν δομηθεί;
  5. Ποιος το λέει; Ποια είναι η θέση του; Τι τον επηρεάζει;
  6. Ποιες διαφορετικές απόψεις υπάρχουν; Τι άλλο είναι πιθανό;
Το δύσκολο με τα παραπάνω ερωτήματα είναι να τα χρησιμοποιήσεις στην πράξη. Ένα σημαντικό βήμα θα είναι να καταπιαστούμε κάθε φορά με ένα τουλάχιστον ερώτημα. Δεν είναι απαραίτητο να τα περιλάβουμε όλα· δυσκολεύουμε τη ζωή μας. Επίσης, όποιο πρότζεκτ κι αν επιλέξουμε θα πρέπει να περιστρέφεται γύρω από ένα δίλημμα, ένα αμφιλεγόμενο θέμα για το οποίο οι μαθητές θα κληθούν να τοποθετηθούν. Λ.χ. είστε υπέρ ή κατά του κυνηγιού, να κατασκευαστούν στην Ελλάδα πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ναι ή όχι κ.ά. Το θέμα είναι οι μαθητές να μην οδηγηθούν στη σωστή απάντηση, αλλά μόνοι τους χρησιμοποιώντας τα παραπάνω ερωτήματα και τον διάλογο στην τάξη να σχηματίσουν άποψη. Οι πηγές δε που θα αξιοποιήσουν οι μαθητές θα χρειάζονται σίγουρα να διασκευαστούν. Κοινώς πρόκειται για πολύπλοκη και δύσκολη διαδικασία η οποία μάλλον και δε θα αναγνωριστεί από κανέναν…