Παιδεία: Πηγή Δημιουργίας και Προόδου

Αν θέλουμε να αναλύσουμε σε γενικές γραμμές την πορεία της θεσμικής μας εκπαίδευσης – και σε μεγάλο βαθμό της παιδείας μας -, μπορούμε να δώσουμε μια σχετική απεικόνιση.

Του Νίκου Τσούλια, Γραμματέας του Τομέα Παιδείας του ΠΑ.ΣΟ.Κ. – Κινήματος Αλλαγής

Στα θετικά. α) Υπάρχει ένα σημαντικό κύμα εκδημοκρατισμού και εκσυγχρονισμού του εκπαιδευτικού μας συστήματος ιδιαίτερα κατά τις περιόδους διακυβέρνησης της χώρας από το ΠΑ.ΣΟ.Κ. στις δεκαετίες του 1980 και του 1990. β) Ως απόρροια αυτών των αναγκαίων και συνάμα ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων έχουμε την κοινωνική κινητικότητα εκατοντάδων χιλιάδων νέων, που μορφώνονται και εξελίσσονται επαγγελματικά και κοινωνικά.

γ) Το διαχρονικό κοινωνικό αίτημα για «Δημόσια και Δωρεάν Παιδεία» αποκτά ισχυρές εκφράσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της μεταπολίτευσης και συνδέεται με το ανάλογο προδικτατορικό πολιτικό πρόταγμα. δ) Η ελληνική οικογένεια έχει ως πρώτο της μέλημα την με κάθε θυσία πρόσβαση των παιδιών της και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. ε) Και σε συνάρτηση με το προηγούμενο, οι νέοι θέλουν τις καλύτερες δυνατές σπουδές, με μεταπτυχιακά κλπ.

Στα αρνητικά. α) Στη μεταπολιτευτική περίοδο η εκπαίδευση γνώρισε αντιμεταρρυθμιστικές, συντηρητικές και αντιεκπαιδευτικές πολιτικές από τις κυβερνήσεις της Ν.Δ. αλλά και λαϊκίστικες πολιτικές στο μικρό διάστημα διακυβέρνησης των ΣΥ.ΡΙΖ.Α. – ΑΝ.ΕΛ., πολιτικές που ή την πήγαιναν πίσω ή την καθήλωναν.

β) Η υποχρηματοδότηση της εκπαίδευσης είναι μόνιμο πρόβλημα και έτσι σε μεγάλο βαθμό το πεδίο της εφαρμοσμένης πολιτικής δοκιμάζεται από μια βερμπαλιστική και ρητορική πολιτική. Η χρηματοδότηση όχι μόνο δεν «βλέπει» την αναπτυξιακή διάσταση της εκπαίδευσης αλλά δεν καλύπτει ουσιαστικά πλήρως ούτε τις λειτουργικές ανάγκες. Οι υποδομές των σχολείων – από τις κτιριακές μέχρι τις ψηφιακές – είναι αρκετά υποβαθμισμένες και μακράν από τις σύγχρονες απαιτήσεις.

γ) Η ελληνική οικογένεια και οι νέοι μας βλέπουν την εκπαίδευση – και πολύ περισσότερο την παιδεία – με ματιά μονομερούς χρησιμοθηρικής προσέγγισης και κυρίως με βάση την επαγγελματική εξέλιξη και όχι τη γενικότερη μορφωτική καλλιέργεια.

δ) Η πολύχρονη οικονομική κρίση όξυνε τις ανισότητες στην εκπαίδευση, ενώ δεν αναπτύχθηκαν πολιτικές αντισταθμιστικής εκπαίδευσης. Παράλληλα, η πανδημία διαμόρφωσε ένα μαθησιακό, παιδαγωγικό και μορφωτικό κενό σε μαθητές και σε φοιτητές, το οποίο ούτε καν συζητήθηκε και προφανώς δεν ετέθησαν πολιτικές αντιμετώπισής του. Το «έλλειμμα – κενό» δεν το σβήνει ο χρόνος, αντίθετα οξύνεται!

Σχολείο του Πολιτισμού και της Διαπαιδαγώγησης

Και τώρα τι; Υπάρχει ελπίδα. Υπάρχει και θέληση. Κατά την ταπεινή γνώμη μου, οφείλουμε να θέσουμε στη συζήτησή μας τα εξής στοιχεία: α) Απαιτείται η διαμόρφωση πλαισίου ενός εθνικού και κοινωνικού διαλόγου. β) Να δούμε την εκπαίδευση ως αναπτυξιακό πεδίο, ως προνομιακό σύμπαν για την κοινωνική πρόοδο, αφού έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη όσο κανένας άλλος δημόσιος θεσμός. Η χρηματοδότηση να θεωρηθεί ως επένδυση και όχι ως δαπάνη!

γ) Και το πιο σημαντικό, απαιτείται η διαμόρφωση μιας προοδευτικής και δημοκρατικής Μεταρρύθμισης με στόχο την ποιότητα στην εκπαίδευση, την άμβλυνση των ανισοτήτων, την εξωστρέφεια και τη διαρκή ώσμωση του εκπαιδευτικού μας τις συνεχείς προκλήσεις των πολιτιστικών, κοινωνικών και τεχνολογικών εξελίξεων.

δ) Οφείλουμε να μετασχηματίσουμε το σημερινό εν πολλοίς παραδοσιακό σχολείο της εγκύκλιας γνώσης. Να κατανοήσουμε ότι η μετάδοση της γνώσης δεν είναι αυτοσκοπός αλλά μέσο για τη διαμόρφωση ενός πολίτη – αγωνιστή της ζωής, συμμέτοχου στους κοινωνικούς αγώνες, πολίτη με ευρεία μορφωτική κουλτούρα.

ε) Έτσι, το σχολείο θα έχει ως βασική αποστολή του την προαγωγή του πολιτισμού και της τέχνης, θα διαπαιδαγωγεί και θα εξανθρωπίζει, θα καλλιεργεί το ουμανιστικό αξιακό φορτίο (αλληλεγγύη, συνεργατικότητα, ανεκτικότητα, αλληλοσεβασμός κλπ) και θα προάγει τη δημοκρατία και τις νέες γενιές των δικαιωμάτων. Αναδεικνύουμε το «Σχολείο για Όλους» με την ανάπτυξη της Συμπεριληπτικής εκπαίδευσης ως στρατηγικό και σταθερό στόχο και της Ειδικής αγωγής ως ενδιάμεσο πεδίο.

στ) Προς τούτο στοχεύουμε στην ανάδειξη της διαφοροποιημένης διδασκαλίας ως συστατικό  στοιχείο του σχολείου, δεδομένου ότι η «διαφορετικότητα» θεωρείται ως η μεγάλη πρόκληση της σχολικών αιθουσών σε όλη την Ευρώπη!

ζ) Σε πρώτη γραμμή τίθεται ο Ψηφιακός μετασχηματισμός του εκπαιδευτικού συστήματος – με την βασική συνθήκη να υπηρετείται η βασική αποστολή του σχολείου και του πανεπιστημίου. Και εδώ απαιτείται βαθιά γνώση των ζητημάτων και σαφές σχέδιο.

η) Γνωρίζουμε που είναι το πιο αδύνατο σημείο μας. Και είναι το πεδίο, που αναβαθμιζόμενο, μπορεί να αποτελέσει βασική πρόκληση για μια συνολικότερη αναδιάταξη των σχέσεων σχολείου και παραγωγής. Η Επαγγελματική εκπαίδευση μαζί με την Κατάρτιση και τη Δια Βίου Μάθηση αποτελούν τις ναυαρχίδες για να εκλογικευθεί και η πλασματική πανεπιστημιακή ζήτηση και η στρέβλωση της λυκειακής βαθμίδας.

θ) Απαιτείται οργανική και ουσιαστική ένταξη βασικών πεδίων στους θεσμούς της παιδείας: η Ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης, η αντιμετώπιση της βίας στο σχολείο, η Σεξουαλική αγωγή, η Αγωγή υγείας, η Αισθητική αγωγή, η Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου με διαρκή ανατροφοδότηση.

ι) Στο πιο αποφασιστικό στάδιο των σύγχρονων πολλαπλών μετεξελίξεων, το πανεπιστήμιο βρίσκεται στην πρώτη γραμμή διαμόρφωσης του μέλλοντος της κοινωνίας μας. Η συστηματική Έρευνα, η καινοτομία και η δημιουργία όλο και πιο νέας γνώσης, οι ανθρωπιστικές σπουδές, η ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών, η σύνδεσή του με την κοινωνία και την παραγωγή, η οργάνωση των μεταπτυχιακών σπουδών, η συνεργασία με ξένα πανεπιστήμια είναι πεδία δημιουργικότητας.

ια) Τέλος, και το πιο σημαντικό, είναι η ανάδειξη και ταυτόχρονα η υπηρέτηση – εκ μέρους της πολιτείας – του κρίσιμου και δημιουργικού ρόλου των εκπαιδευτικών και των πανεπιστημιακών καθηγητών. Η «στιγμή της αλήθειας» για κάθε εκπαιδευτικό σύστημα είναι ό,τι συμβαίνει μέσα στη σχολική αίθουσα, στην καρδιά της παιδαγωγικής, στην ακατάλυτη και διαχρονική σχέση εκπαιδευτικών και εκπαιδευόμενων.

Βασικός πολιτικός στόχος της Σοσιαλδημοκρατικής μας πρότασης είναι η προαγωγή ισχυρού Μορφωτικού Κινήματος, που θα αναδεικνύει το μείζον θέμα της Γνώσης και θα θέτει ως βασικό στόχο το πέρασμα από τις σημερινές «Οικονομίες της Πληροφορίας» σε «Κοινωνίες της Γνώσης».

«Το σχολείο δεν αλλάζει αλλάζοντας το σχολείο». Είναι μια βασική αρχή ιστορικά και πολιτικά εδραιωμένη. Απαιτούνται ισχυρό Κοινωνικό Κράτος, ανοιχτή κοινωνία και συστηματική καλλιέργεια της Δημοκρατίας, της Επιστήμης και του Ορθολογισμού.

Ο νέος Διαφωτισμός ή θα είναι Ψηφιακός και Μορφωτικός και θα αγκαλιάζει την κοινωνία ή δεν θα υπάρξει. Η παιδεία βρίσκεται σε διαλεκτική σχέση με τον πολιτισμό και με την κουλτούρα. Μαζί ανοίγουν όλο και πιο νέους ορίζοντες Δημιουργίας και Προόδου.