Παιδαγωγική σχέση: μια όμορφη κοινωνική λειτουργία

Έστιν ουν παιδεία η παίδων ολκή και αγωγή προς τον ορθόν λόγον. (Πλάτων, Νόμοι, 659 D)

Οι ανθρώπινες σχέσεις γεννιούνται αδιόρατα πριν ακόμα αποκτήσουμε συνείδηση του εαυτού μας, αναπτύσσονται σε όλο το φάσμα των ανθρώπινων λειτουργιών, δοκιμάζονται και κρίνονται καθημερινά στο καμίνι της δράσης των κοινωνικών μας ρόλων, ανιχνεύονται και προσδιορίζονται διαρκώς και αδιαλείπτως στις αναζητήσεις μας για πρόοδο και ευτυχία. Είναι δε οι ανθρώπινες σχέσεις που μπορούν να ανιχνεύσουν και να δώσουν νόημα στη ζωή μας, αφού ο καθένας μας ως άνθρωπος δεν μπορεί ποτέ να οριστεί παρά μόνο σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Μπορεί «τα όρια του Κόσμου μου να είναι τα όρια της γλώσσας μου», αλλά και τα όρια του εαυτού μου είναι τα όρια των σχέσεών μου με τους άλλους ανθρώπους.

Του Νίκου Τσούλια

Και στις ανθρώπινες σχέσεις, μετά την αγάπη και τον έρωτα που είναι η κορωνίδα στη ζωή μας και τη σχέση αγάπης – στενής συγγένειας, η παιδαγωγική σχέση καθίσταται το άπαν στη ζωή μας. Θα τη γευτούμε πολύ νωρίς όταν «κάθε παιδί θα προχωρήσει από την ατομικότητα (individualitas) στην καθολικότητα (universalitas)» (Humboldt), όταν αρχίζουμε να αισθανόμαστε τον εαυτό μας ως μέρος του Κόσμου με την ασφάλεια της διδασκαλικής καθοδήγησης, γιατί «στην ανθρώπινη ψυχή πάντα μέσα της ζει, αλλού πιο άτονη και αλλού πιο ανήσυχη η απορία που έχει το παιδί για όλο τον εξωτερικό και αργότερα και για τον εσωτερικό του κόσμο» (Ε. Παπανούτσος), όταν βιώνουμε τον Κόσμο ως πεδίο διαρκούς αυτογνωσίας και ετερογνωσίας με την ανάπτυξη του γλωσσικού και πνευματικού μας πλούτου, που τόσο απλόχερα μάς δωρίζει το σχολείο. Και δεν θα σταματήσει ποτέ αυτή η εικόνα, θα είμαστε διαρκώς μαθητευόμενοι, απλοί μαθητές, μαθητές κάθε ανθρώπου, μαθητές των μαθητών μας, μαθητές της ζωής. Ακόμα και όταν εμείς γίνουμε δάσκαλοι, θα έχουμε την έννοια και την ιδιότητα του μαθητή πάντα στην ψυχή μας. Γιατί η παιδαγωγική σχέση έγινε διαχρονικό βίωμα, αποκρυσταλλώθηκε στη μήτρα της συνείδησης ως εικόνα ιερή, ως ισχυρό σύμβολο στον προσωπικό μας κόσμο.

Αλλά, από πού απορρέει αυτή η ψυχική ορμή της παιδαγωγικής σχέσης, αυτό το φοβερό σθένος που συνδεσμώνει ανθρώπους και ανθρώπους από τότε που υπάρχουν συγκροτημένες κοινωνίες; Είναι η αγάπη, η αγάπη προς τα παιδί. Αυτός είναι ο γυμνός πυρήνας, η απόλυτη αιτία για ό,τι ακτινοβολεί η παιδαγωγική σχέση. Είναι η αγάπη η τροφός της παιδαγωγικής σχέσης, αφού «αν μπορούμε να δούμε τους μαθητές ως sub specie boni (εν δυνάμει καλούς) και να τους αγαπήσουμε, θα βρισκόμαστε στην καλύτερη δυνατή θέση για να γίνουμε τέλειοι δάσκαλοι» (W. James).

Και μετασχηματίζεται αυτή η αγάπη σε αγάπη για τη διδασκαλία με τρόπο άγνωστο. Και έτσι βρίσκεται η διδασκαλία διαρκώς στην κορυφή των εξευγενισμένων λειτουργιών του ανθρώπου. Αλλά για να συμβούν όλα αυτά πρέπει να υπηρετείς διαρκώς μια δια βίου θητεία στη σπουδή της παιδαγωγικής επιστήμης και του επιστημονικού σου πεδίο. Δεν γίνεσαι εκπαιδευτικός άπαξ. Διαρκώς και καθημερινά οφείλεις να κατακτάς τους απέραντους τόπους της αγωγής, της ψυχολογίας, των θεωριών της μάθησης, της ανθρώπινης ανάπτυξης, του εξανθρωπισμού του ανθρώπου.

Η διδασκαλία είναι η πρώτιστη των λειτουργιών κάθε κοινωνίας. Κάθε έκφρασή της οφείλει να κουβαλά το βάρος της παιδαγωγικής σχέσης, γι’ αυτό είναι σπουδαία και απαιτητική επιστήμη και τέχνη συνάμα. Λίγες οι σταθερές της και οι βεβαιότητές της, γιατί κάθε παιδί, κάθε νέος και νέα είναι ένας ολόκληρος, ένας ξεχωριστός και μοναδικός κόσμος που απαιτεί εγρήγορση ψυχής και πνεύματος για να τον γνωρίσεις, για να μπορείς στη συνέχεια να τον μυήσεις στα μυστικά της γνώσης, να τον διαπαιδαγωγήσεις μέσα στα νεφελώματα της παιδικής απορίας, μέσα στις θύελλες της εφηβικής αμφισβήτησης, να τον οδηγείς από δίπλα και όχι από μπροστά φτιάχνοντας μαζί με τα παιδιά τους δρόμους που θα τα οδηγήσουν μόνα τους να βρουν το «θησαυρό που κρύβουν μέσα τους», να βρουν τις άπειρες δυνατότητες που μπορεί να απελευθερώσει η ανθρώπινη σκέψη, να του ετοιμάσεις να βρει «το δρόμο για μια θεωρία της ζωής και του Κόσμου» και να κατακτήσει «ένα καθολικό έθος του σκέπτεσθαι» (Ε. Παπανούτσος), να του μάθεις να σκέπτεται με τον ορθό λόγο.

Υπάρχει άραγε πιο ευγενική φιλοδοξία, πιο ολοκληρωμένη δραστηριότητα του ανθρώπου από τη διδασκαλική ιδιότητα, που τρέφεται τόσο γενναιόδωρα από την παιδαγωγική σχέση; Υπάρχει πιο φοβερή ευθύνη από τη δοκιμασία μπροστά στο ιερό βήμα της παιδικής ψυχής, μπροστά στη φλόγα του νεανικού ονείρου που συλλαμβάνει τη δημιουργία του εαυτού του μαζί με τη δημιουργία του κόσμου, μαζί με τη δημιουργία της δικής του πραγματικότητας, της δικής του, μοναδικής ζωής;