Παιδαγωγική διαχείριση παιδιών με Ειδικές Ανάγκες στην υποχρεωτική εκπαίδευση

της Ειρήνης Διάδου, Παιδαγωγoύ Ειδικής Αγωγής του 13ου Δημ. Σχολ. Χαλανδρίου

Η εισήγησή μου αυτή παρουσιάστηκε στην ημερίδα με θέμα: «Παιδαγωγική διαχείριση παιδιών με Ειδικές Ανάγκες στην υποχρεωτική εκπαίδευση» που έγινε στη Λέρο την Τετάρτη 8 Σεπτεμβρίου 2010

Η έναρξη της σχολική χρονιάς και γενικότερα το σχολείο για τους περισσότερους γονείς και παιδιά συνοδεύεται από άγχος , αγωνία και πολλές φορές δυσφορία και αποστροφή.

Ο λόγος;

Οι γονείς αγωνιούν για το αν το δικό τους παιδί θα τα καταφέρει τόσο έξω από την τάξη, αν δηλαδή θα κοινωνικοποιηθεί και ενταχθεί στο γενικότερο περιβάλλον , όσο και μέσα στην τάξη, αν δηλαδή θα ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των μαθημάτων χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες.

Τι γίνεται όμως όταν ο δάσκαλος εντοπίζει ότι ο μαθητής δυσκολεύεται σε κάποιους μαθησιακούς τομείς;

Και ποιες είναι οι ενδείξεις που θα υποψιάσουν αφ’ ενός τους γονείς, αλλά κυρίως το δάσκαλο της τάξης;

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΤΑΞΗ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟ

Γνωστικοί τομείς οι οποίοι μας δίνουν πληροφορίες και ενδείξεις για τη μαθησιακή δυσκολία του μαθητή:

Α. Γραφή

Ο τομέας της γραφής είναι ο τομέας από τον οποίο μπορούμε πιο εύκολα να εντοπίσουμε ενδείξεις για την ύπαρξη μαθησιακών δυσκολιών, καθώς μπορούμε ανατρέξουμε, να μελετήσουμε και να παρατηρήσουμε για αρκετή ώρα το γραπτό του μαθητή. Τα κυριότερα στοιχεία – ενδείξεις είναι τα παρακάτω:

• Γράφει δυσανάγνωστα (άσχημα γράμματα)
• Καθρεφτισμός (ε-3, αχ-χα)
• Προσθέτει, παραλείπει ή αντικαθιστά γράμματα
• Απουσία σημείων στίξης και τόνων
• Αργοπορία στην αντιγραφή

Β. Ανάγνωση

Στον τομέα της ανάγνωσης πρέπει να εστιάσουμε όχι μόνο στο μηχανισμό της, στον τρόπο δηλαδή που ο μαθητής διαβάζει αλλά και στο εάν κατανοεί αυτό που διαβάζει και είναι σε θέση να ερμηνεύσει το κείμενο σωστά νοηματικά. Τα κυριότερα στοιχεία – ενδείξεις είναι τα παρακάτω:

• Στάση χωρίς λόγο (χωρίς να υπάρχουν σημεία στίξης)
• Δισταγμός πριν από λέξη ( χρειάζεται παραπάνω χρόνο από τον αναμενόμενο για να ξεκινήσει να διαβάσει)
• Κόμπιασμα (μέσα στη λέξη, στάση για λίγη ώρα)
• Επανάληψη (λέξης ή μέρος της, πχ. επανάληψη της πρώτης συλλαβής της λέξης: πε πε περίληψη)
• Συλλαβισμός
• Χάσιμο σειράς
• Αγνόηση σημείων στίξης
• Αντικατάσταση (β-φ, ρα-λα,)
• Αντιμετάθεση (φέρνω-φρένο)
• Παράλειψη (σκύλος-κύλος)
• Πρόσθεση (κρύο-κρύβω)
• Κατανόηση του κειμένου (να μπορεί να «πει» το νόημα του κειμένου και να απαντήσει σωστά σε νοηματικές ερωτήσεις)

Γ. Ορθογραφία

• Ορθογραφικά λάθη (γένος , αριθμός πχ ο λαγός- οι λαγί, κατάληξη πχ. το κουτάλη,)
• Καταληκτικό λάθος άκλιτων λέξεων, πχ. πίσο,
• Θεματικό λάθος όλων των τύπων: είτε στο θέμα είτε στην κατάληξη είτε ενδιάμεσα της λέξης πχ. το τραπαίζι

Αφού διαπιστωθεί ένας σημαντικός αριθμός των προηγούμενων ενδείξεων στη μαθησιακή εικόνα του μαθητή τότε πραγματοποιείται:από κοινού ενημέρωση των γονέων

Ο δάσκαλος της τάξης και ο δάσκαλος του Τμήματος Ένταξης ενημερώνουν τους γονείς τόσο για τις ενδείξεις που έχουν όσο και για το τι θα πρέπει να κάνουν στη συνέχεια.

• Αναφορά των δυσκολιών που αντιμετωπίζει ο μαθητής στην τάξη, από το Γενικό Παιδαγωγό
• Ενημέρωση των γονέων από τον Ειδικό Παιδαγωγό και ερμηνεία των ενδείξεων
• Μαθησιακή διερεύνηση των δυσκολιών του μαθητή από τον ειδικό παιδαγωγό, μετά και από τη σύμφωνη γνώμη των γονέων
• Παραπομπή του μαθητή για διάγνωση από διεπιστημονική ομάδα στα ΚΕΔΔΥ, αν αυτό υποδεικνύεται από τη μαθησιακή διερεύνηση και με τη συγκατάθεση των γονέων
• Σύνταξη περιγραφικής έκθεσης για τη μαθησιακή εικόνα του μαθητή από τον ειδικό (για τις ενδείξεις που εντόπισε κατά τη διερεύνηση) και το γενικό παιδαγωγό (για την εικόνα που έχει ο μαθητής μέσα στη γενική τάξη) στην οποία περιγράφονται ο μαθησιακός τομέας, ο κοινωνικός τομέας και τέλος ο ψυχοσυναισθηματικός. Αυτές οι εκθέσεις αποστέλλονται στο ΚΕΔΔΥ ή στο Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο.

Με βάση τη διάγνωση του ΚΕΔΔΥ ή του Ιατροπαιδαγωγικού Κέντρου, αν ο μαθητής εντάσσεται στο αντίστοιχο εκπαιδευτικό πλαίσιο (Ειδικό Σχολείο, Τμήμα Ένταξης, Παράλληλη στήριξη), ο ειδικός παιδαγωγός δημιουργεί ένα προσωπικό φάκελο του μαθητή:

• τον οποίο ενημερώνει για τη μαθησιακή του πορεία σε συνεργασία με το γενικό παιδαγωγό.
• Ο Ειδικός Παιδαγωγός δημιουργεί (με βάση κυρίως τη γνωμάτευση του ΚΕΔΔΥ και τις πληροφορίες που έχει από το γενικό παιδαγωγό) εξατομικευμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για το μαθητή σύμφωνα με τις ειδικές εκπαιδευτικές του ανάγκες.
• Ο Ειδικός Παιδαγωγός ενημερώνει και προτείνει στο Γενικό εκπαιδευτικές πρακτικές για τον σωστότερο τρόπο της ολόπλευρης αντιμετώπισης του μαθητή.

Λόγω του ότι τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, ΔΕΠΠΥ και Αυτισμό χρειάζονται πολλή οργάνωση, θα πρέπει να υπάρχει και να ακολουθείται δομημένο πρόγραμμα στο σχολείο και στο σπίτι, ώστε να σημειωθεί πρόοδος τόσο στο γνωστικό αλλά και στον κοινωνικό και ψυχοσυναισθηματικό τομέα.

Προτάσεις..

• Παροχή ή ζήτηση συγκεκριμένων πληροφοριών. Θα πρέπει να είμαστε σαφείς και σύντομοι τόσο στις πληροφορίες που παρέχουμε στο μαθητή όσο και στις ερωτήσεις που του υποβάλλουμε. Είναι πολύ σημαντικό ο μαθητής να αντιλαμβάνεται αμέσως τι ακριβώς του ζητάμε να μας πει, χωρίς να μπερδεύεται και να αναρωτιέται «τι πρέπει να απαντήσω; Ίσως..».
• Χρήση διαφορετικών μαρκαδόρων ή κιμωλιών για ομαδοποίηση ή για διευκρίνιση πληροφοριών. Για παράδειγμα: κατά τη διδασκαλία των ουσιαστικών γράφουμε με μπλε μαρκαδόρο – κιμωλία τον ορισμό των αρσενικών, με κόκκινο των θηλυκών και με πράσινο των ουδέτερων. Ή όταν θέλουμε να επιστήσουμε την προσοχή σε μια έννοια, ορισμό ή πράξη υπογραμμίζουμε με κόκκινο. Είναι σημαντικό να διδάσκουμε έτσι ώστε η μαθησιακή διαδικασία να είναι αποτελεί «εύκολη υπόθεση» για τους μαθητές.
• Παροχή πρακτικών βοηθημάτων στα Μαθηματικά. Πχ. «Όταν ακούς σε μια άσκηση τις λέξεις όλα, συνολικά, μαζί. κάνουμε πρόσθεση».
• Παροχή στρατηγικών μάθησης. Χρησιμοποιούμε εναλλακτικούς τρόπους για τη διδασκαλία ενός γνωστικού αντικειμένου. Προτιμούμε την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και αποφεύγουμε τη δασκαλοκεντρική.
• Παροχή στρατηγικών οργάνωσης. Βοηθάμε τους μαθητές κυρίως χρησιμοποιώντας χρώματα και σχήματα. Πχ. Με κόκκινο χρώμα κυκλώνονται οι ασκήσεις που πρέπει οπωσδήποτε να γίνουν και με μπλε οι προαιρετικές.
• Χρήση εναλλακτικών οπτικοακουστικών μέσων για τη διδασκαλία. Η διδασκαλία ενός μαθήματος γίνεται πιο εύκολα και αβίαστα με την εναλλαγή οπτικοακουστικών μέσων καθώς προσελκύεται το ενδιαφέρον του μαθητή και η προσέγγιση του αντικειμένου είναι ολόπλευρη και πολυαισθητηριακή.
• Ελαχιστοποίηση ασκήσεων στο σπίτι. Σημασία έχει η ποιότητα και όχι η ποσότητα. Στόχος θα πρέπει να είναι να κατανοήσει ο μαθητής αυτό που διδάσκουμε και να μπορεί να το εφαρμόσει ή να το γενικεύσει μέσα από τις ασκήσεις. Άρα αυτό που ζητάμε είναι να διαπιστώσουμε κατά πόσο γνωρίζει και όχι η ποσοτική παραγωγή ασκήσεων.

• Δίνουμε βάση στο περιεχόμενο ενός γραπτού και όχι στην εξωτερική εμφάνιση. Προσπαθούμε να μην επηρεαζόμαστε αρνητικά από τα δυσανάγνωστα γράμματα (άσχημα γράμματα), αλλά εξετάζουμε τι ουσιαστικά έχει γράψει ο μαθητής.
• Δεν αποδίδουμε σε καμιά περίπτωση χαρακτηρισμούς. Σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί να επαναλάβουμε αυτό που λέμε ή να εξηγήσουμε κάτι πάρα πολλές φορές και ο μαθητής να εξακολουθεί να δυσκολεύεται να το κατανοήσει. Όμως δε θα πρέπει να χαρακτηρίζουμε το μαθητή στιγματίζοντας τον και μειώνοντας την ήδη χαμηλή αυτοπεποίθηση του.
• Ενθαρρύνουμε το μαθητή για να συνεχίσει την προσπάθεια. Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει η πιθανότητα τα αποτελέσματα της εκπαιδευτικής παρέμβασης να αργήσουν πολύ να φανούν και ο μαθητής να εμφανίζεται απογοητευμένος , σε αυτές πρέπει να υπάρχει συνεχής ενθάρρυνση και στήριξη του μαθητή, ώστε αυτός να μην παραιτηθεί από την προσπάθεια.
• Ενισχύουμε την αυτοεκτίμηση και το αυτοσυναίσθημα του μαθητή, μέσα από την επιβράβευση κάθε προσπάθειας.
• Έπαινος όχι μόνο στην επιτυχία. Ο έπαινος θα πρέπει να γίνεται και όταν βλέπουμε ότι ο μαθητής καταβάλει σημαντική προσπάθεια παρόλο που το αποτέλεσμα δεν είναι το επιθυμητό.
• Τα ορθογραφικά λάθη θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και να διορθώνονται μόνο όταν εξετάζονται ορθογραφικά φαινόμενα και όχι σε μαθήματα όπως Ιστορία, Φυσική, Μαθηματικά, Γεωγραφία.
• Δεν αρνούμαστε την προφορική εξέταση μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες σε περιπτώσεις όπου ο μαθητής έχει το ανάλογο πιστοποιητικό από το ΚΕΔΔΥ.
• Προτιμούμε την περιγραφική αξιολόγηση των ασκήσεων ή των διαγωνισμάτων και όχι τη βαθμολογική.
• Διορθώνουμε το γραπτό με το ίδιο χρώμα στυλό με του μαθητή προς αποφυγή δημιουργίας δυσάρεστων συναισθημάτων στο μαθητή.

Η συνεργασία Ειδικού και Γενικού Παιδαγωγού δε σταματάει ποτέ καθώς ο δεύτερος ενημερώνει για την πρόοδο του μαθητή τον πρώτο, ενώ ο πρώτος για την επίτευξη των στόχων που έχει θέσει και την αντίδραση του μαθητή στο Εξατομικευμένο Πρόγραμμα που έχει δημιουργήσει σύμφωνα με τις ανάγκες που έχει.

Τόσο η βελτίωση της μαθησιακής προόδου του μαθητή αλλά και η βελτίωση του ψυχοσυναισθηματικού του κόσμου εξαρτάται σε ένα σημαντικό βαθμό από την εύρυθμη συνεργασία του Γενικού και του Ειδικού Παιδαγωγού. Αυτό άλλωστε θα πρέπει να έχουμε όλοι ως στόχο υλοποιώντας το όχι εύκολο αλλά σημαντικό εκπαιδευτικό μας έργο.

fourtounis.gr