Σπάνια σήμερα τα παιδιά μας ακούν προτροπές και συμβουλές του τύπου: νοιάξου, σεβάσου, μοιράσου, μπες στη θέση του άλλου, βοήθησε, δέξου το διαφορετικό, κάνε το σωστό, υπερασπίσου τον αδύναμο, μίλα, όλοι οι άνθρωποι έχουν αξία, όλοι μαζί, κάνε ουσιαστικές σχέσεις, φρόντισε, καλλιεργήσου, αγάπησε.

Γράφει ο Δημήτρης Τσιριγώτης. Φυσικός

Αντιθέτως μοιάζει σαν να έχουμε συγκεντρώσει όλες τις κουβέντες που έχουμε να πούμε στα παιδιά μας σε μία: «Καλή Επιτυχία» που όμως στα αυτιά των παιδιών ακούγεται σαν: «Φα’ τους όλους». Μετά όμως δεν θα πρέπει να αναρωτιόμαστε για ποιο λόγο σήμερα τα παιδιά και οι νέοι μας απομακρύνονται όλο και περισσότερο από αξίες και θεσμούς όπως η οικογένεια, η κοινωνία, η πολιτική, το μέλλον της χώρας. Μοιάζει να τους απασχολεί μόνο η επίτευξη προσωπικών στόχων μέσω μιας ατομικής διαδρομής όπου θεωρούν τον ατομικισμό καύσιμο και τα συναισθήματα τροχοπέδη. Οι σημερινοί νέοι είναι εγκλωβισμένοι στον στενό κύκλο των δικών τους ενδιαφερόντων. Δυσκολεύονται δηλαδή να ενδιαφερθούν για κάποιον ή κάτι αν δεν αφορά τον εαυτό τους. Ο ορίζοντας των γεγονότων τους είναι τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα-συμφέροντα.
Το κείμενο αυτό δεν είναι κριτική για την συμπεριφορά των νέων μας τη σύγχρονη εποχή. Αν θέλουμε όμως να κατανοήσουμε, να παρέμβουμε και όχι απλά να στιγματίσουμε τους νέους μας οφείλουμε να αντικρύσουμε το πρόβλημα κατάματα και να ψάξουμε τις αιτίες, αλλιώς θα πρόκειται για άλλη μια επανάληψη του απαράδεκτου στερεότυπου ότι «οι παλαιότερες γενιές ήταν καλύτερες από τις νεότερες».
Όταν η οικογένεια θρέφει τον ατομικισμό των παιδιών
Στην ελληνική κοινωνία βιώνουμε όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια ένα απόλυτα παράδοξο γεγονός όσον αφορά την οικογένεια. Ενώ πολλοί γονείς ηθελημένα ή αθέλητα με τη στάση τους καλλιεργούν τον ατομικισμό στα παιδιά τους, όταν ο ατομικισμός αυτός των παιδιών μοιραία κάποια στιγμή γυρίζει μπούμερανγκ και εναντίον των γονέων, εκείνοι κατηγορούν τα παιδιά πως έχουν γίνει αναίσθητα και πως δεν νοιάζονται παρά μόνο για τον εαυτό τους. Τι διαφορετικό περίμεναν δηλαδή;
Σήμερα λοιπόν βιώνουμε το εξής απόλυτα σουρεαλιστικό φαινόμενο: ενώ η ελληνική οικογένεια είναι εντελώς παιδοκεντρική, τα παιδιά παρόλα αυτά δεν αισθάνονται καθόλου αυτό που κάποτε θα λέγαμε «παιδιά της οικογένειας». Τις παλαιότερες εποχές αν ρώταγες ένα παιδί τι ήταν αυτό που φοβόταν περισσότερο στη ζωή του θα απαντούσε πρώτα από όλα να μην πάθουν τίποτα τα μέλη της οικογένειά του. Σήμερα τα παιδιά φοβούνται περισσότερο την ανεργία, τη μοναξιά, τη μη πραγματοποίηση ονείρων, για τη δική τους υγεία. Ελάχιστα από αυτά αναφέρουν κάτι για τα άλλα μέλη της οικογένεια τους και γενικά για άλλους ανθρώπους. Ο ατομικισμός στο μεγαλείο του δηλαδή.
ΛΟΓΙΑ ΓΟΝΕΩΝ ΠΟΥ ΘΡΕΦΟΥΝ ΤΟΝ ΑΤΟΜΙΚΙΣΜΟ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
Παρακάτω αναφέρονται παραδείγματα από πολύ συνηθισμένα λόγια γονέων που θρέφουν τον ατομικισμό και υποβαθμίζουν την αξία των συναισθημάτων των παιδιών για τους άλλους, χωρίς ενδεχομένως οι γονείς να έχουν τέτοια πρόθεση:
-Εσύ να κοιτάς τα μαθήματά σου και άσε τους φίλους. Αύριο που δεν θα έχεις δουλειά να δούμε αν οι φίλοι θα σου δώσουνε να φας.
-Αν δεις να πλακώνουν στο ξύλο κάποιο φίλο σου εσύ δεν θα πεις κουβέντα και κοίτα να απομακρυνθείς γιατί μπορεί να την πληρώσεις εσύ.
-Θα σου πάρω το smartphone που θέλεις αν πάρεις αριστείο στο σχολείο.
-Να μάθεις να στηρίζεσαι στα δικά σου πόδια γιατί κανείς δεν δίνει δεκάρα για σένα σε αυτόν τον κόσμο.
-Η ζωή είναι ένας σκληρός αγώνας και στο τέλος κερδίζει ο πιο δυνατός.
-Μερικές φορές πρέπει να πατήσεις επί πτωμάτων για να επιβιώσεις.
-Μην επιτρέπεις τίποτα και σε κανέναν να σε αποπροσανατολίζει από τους στόχους σου.
-Σταμάτα να στεναχωριέσαι με την αρρώστια της μαμάς. Εσύ να κοιτάς τα μαθήματά σου μην έχουμε και άλλα.
-Να μην έχεις εμπιστοσύνη σε κανέναν εκεί έξω. Μόνο η οικογένεια σου σε αγαπάει πραγματικά.
-Δεν γίνεται ο Γιωργάκης να παίρνει μεγαλύτερο βαθμό από σένα ενώ εσύ είσαι δέκα φορές πιο έξυπνος.
-Κανόνισε με τους βαθμούς που θα πάρεις να μην έχω μούτρα να κυκλοφορήσω.
-Τι άγχος και σαχλαμάρες. Όποιος έχει διαβάσει δεν έχει άγχος.
-Σήμερα για να βρεις καλή δουλειά πρέπει να έχεις πολύ περισσότερα προσόντα από τους ανταγωνιστές σου.
-Τίποτα δεν αξίζει για να στεναχωριέσαι σε αυτή τη ζωή.
Όταν το σχολείο θρέφει τον ατομικισμό των παιδιών
Όταν το εκπαιδευτικό σύστημα περνάει στο παιδί από τα πολύ μικρά του και με κάθε τρόπο το μήνυμα ότι η εκπαίδευση είναι ένας άκρως ανταγωνιστικός διαγωνισμός που ο συμμαθητής θεωρείται αντίπαλος, ο δάσκαλος κριτής, οι γονείς μάνατζερ και βαρίδι οτιδήποτε άλλο αποσπά την προσοχή του από την τελική επικράτηση, μετά φταίει το παιδί που εσωτερικεύει τον ατομικισμό ως γενικότερη στάση απέναντι στο σχολείο; Το κάθε παιδί διάγει έναν ατομικό σχολικό βίο: διαβάζει, εξετάζεται, βαθμολογείται, συλλέγει προσόντα και δίνει εξετάσεις ατομικά. Οι βαθμοί, τα βραβεία, η διάκριση σε διαγωνισμούς, τα αριστεία, τα μόρια εισαγωγής θρέφουν την ατομιστική και ανταγωνιστική πλευρά των μαθητών. Το σχολείο, έτσι όπως είναι δομημένο σήμερα, δεν γίνεται να καλλιεργήσει την συλλογική συνείδηση. Η αλληλεγγύη, η συνεργατικότητα, η ομαδικότητα, η ενσυναίσθηση μοιάζουν παράταιρα και περιττά σε αυτόν τον αμείλικτο αγώνα που τα παιδιά πρέπει να αποδείξουν ότι είναι καλύτερα από τα άλλα.
Παραδείγματα ατομικισμού σε παιδιά και νέους
Ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά των παιδιών ή των νέων που έχουν αποκτήσει έντονα ατομικιστικά στοιχεία είναι ότι θεωρούν πως έχουν πάντα δίκιο, ότι πάντα για όλα φταίνε οι άλλοι και ότι όλοι τους αδικούν αφού δεν αναγνωρίζουν την αξία τους. Επί παραδείγματι οι μαθητές όταν έχουν χαμηλή επίδοση στο σχολείο ρίχνουν την ευθύνη στους εκπαιδευτικούς.
Επίσης ως παράδειγμα μπορούμε να πάρουμε ένα γεγονός που έχει πάρει τη μορφή μάστιγας: πάρα πολλοί από τους νέους μας μεταναστεύουν στο εξωτερικό για την ανεύρεση εργασίας. Για αρκετούς από αυτούς η αιτία είναι η ανεργία η οποία πράγματι έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις στη χώρα μας. Ένα όμως καθόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό των νέων μας μεταναστεύει γιατί θεωρεί ότι ο τόπος δεν χωράει το μέγεθός του. Οι νέοι αυτοί είναι επικριτικοί απέναντι στην ελληνική κοινωνία γενικά. Δεν έχουν κανένα πρόβλημα προκειμένου να αναγνωριστεί άμεσα η αξία τους να απαρνηθούν την οικογένειά τους, τους φίλους τους και τη χώρα τους για πάντα. Και έχει μεγάλη διαφορά με τους νέους που μετανάστευαν τα παλαιότερα χρόνια. Τότε το έκαναν λόγω της οικονομικής ανέχειας αλλά σχεδόν όλοι είχαν στο μυαλό τους την στιγμή του γυρισμού. Σήμερα πολλοί νέοι σκεφτόμενοι ατομιστικά μεταναστεύουν με σκοπό «να διαπρέψουν εκεί που ξέρουν να εκτιμούν» και δυστυχώς ρίχνουν μαύρη πέτρα πίσω τους. Ο αντίλογος εδώ μπορεί να ισχυριστεί ότι οι νέοι σήμερα τολμάνε να είναι πιο ανεξάρτητοι και πιο ελεύθεροι. Προσωπικά όμως θεωρώ ότι η πραγματική ανεξαρτησία και ελευθερία συνοδεύεται από την ύπαρξη δυνατών δεσμών και ριζών και όχι από τον πλήρη ξεριζωμό από τα πάντα και τους πάντες.
Είναι απίστευτο το γεγονός ότι όλο και πιο πολύ οι νέοι δεν ενδιαφέρονται να αλλάξουν το σύστημα αλλά να πάρουν μια εξέχουσα θέση μέσα σε αυτό. Θα μου πείτε επαναστατικότητα και ατομικισμός γίνονται να συμβαδίζουν; Δεν γίνεται, αφού η επαναστατικότητα αναφέρεται σε συλλογικές αξίες και όχι ατομιστικές.
Όταν ένας νέος από παιδί βλέπει σχεδόν όλους να του επαναλαμβάνουν με όλους τους τρόπους να μην νοιάζεται για τίποτα και για κανέναν και απλά να είναι προσηλωμένος στους στόχους του, γιατί μετά μένουμε έκπληκτοι όταν κάποια στιγμή κόβει κάθε δεσμό με οικογένεια, φίλους και πατρίδα και φεύγει για πάντα για μια νέα Γη της Επαγγελίας; Όταν όλοι του φουσκώνουν τα μυαλά πως του ανήκει απευθείας η κορυφή γιατί μετά περιμένουμε ότι θα ανέχεται να ξεκινήσει από τα χαμηλά και θα αντέχει τις δυσκολίες και τις τυχόν απογοητεύσεις της επαγγελματικής πορείας; Στο φινάλε, γιατί απορούμε που πήγαν τα συναισθήματά του προς τους άλλους αφού εμείς είμαστε οι πρώτοι που του ζητήσαμε να μην τα νιώθει;
Τα παιδιά πρέπει να φεύγουν όταν μεγαλώνουν, όχι να εξαφανίζονται
Τα συναισθήματα, κακά τα ψέματα, αν ο στόχος είναι μόνο η ατομική διάκριση, όντως μπορεί να σε αποπροσανατολίσουν. Ο λόγος είναι ότι με τα συναισθήματα η ψυχρή λογική που είναι απαραίτητη για την επίτευξη στόχου αδυνατίζει. Τα συναισθήματα προβάλουν το «εγώ» στο «εμείς» και τη μονάδα στο σύνολο. Δεν θα αφήσουν λοιπόν ένα παιδί να είναι αρκετά killer ώστε να νοιάζεται μόνο για την αυτοεκπλήρωσή του. Θα το σπρώξουν να μοιράσει μέρος της ενέργειάς του σε άλλους ανθρώπους, γεγονός που σίγουρα θα το κάνει να παρεκκλίνει του αρχικού σχεδίου της σίγουρης επιτυχίας.
Δείτε πόσοι άνθρωποι στον κόσμο μας έχουν αναρριχηθεί στα υψηλότερα κοινωνικά και επαγγελματικά κλιμάκια επειδή ακριβώς έχουν μια εντελώς ατομιστική στάση ζωής και έχουν παγώσει κάθε συναίσθημα μέσα τους. Η αλήθεια είναι ότι μπορείς να πετύχεις πολλά στον κόσμο αυτό άμα μάθεις να λειτουργείς σαν μια ψυχρή υπολογιστική μηχανή χωρίς συναίσθημα, αλλά το τίμημα είναι απίστευτα βαρύ: θα είσαι συναισθηματικά νεκρός ή ακρωτηριασμένος.
Αν δεν θέλουμε να συμβεί κάτι παρόμοιο και στα παιδιά μας πρέπει άμεσα να αναλογιστούμε μήπως κάτι τους λέμε λάθος. Αν πάλι δεν μας πειράζει και το μόνο που επιθυμούμε είναι να καμαρώνουμε από μακριά με τα επιτεύγματά τους τότε ας το χωνέψουμε ότι απλά μια μέρα δεν θα δίνουν δεκάρα ούτε και για εμάς. Και δεν θα φύγουν από κοντά μας όταν μεγαλώσουν, το οποίο είναι και το σωστό, αλλά θα εξαφανιστούν. Ίσως και πριν μεγαλώσουν.