Όταν οι εκπαιδευτικοί υποβαθμίζουμε το ρόλο μας

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να πούμε είναι ότι ο ρόλος των εκπαιδευτικών δεν μπορεί παρά να ταυτίζεται με το ρόλο ολόκληρου του εκπαιδευτικού μας συστήματος ο οποίος κατά την γνώμη μου θα όφειλε να είναι ένας και μοναδικός: η δημιουργία κριτικά σκεπτόμενων πολιτών.

Γράφει ο  Δημήτρης Τσιριγώτης. Φυσικός

Τι γίνεται όμως στην περίπτωση όπου οι εκπαιδευτικές πολιτικές, στην μεγάλη τους πλειοψηφία, θέτουν ως βασικό στόχο τους το ακριβώς αντίθετο, την δημιουργία μη σκεπτόμενων και παθητικών πολιτών; Τότε τι πρέπει να κάνουν οι εκπαιδευτικοί; Να γίνουν τα γρανάζια και οι εφαρμοστές τέτοιων πολιτικών; Να θεωρήσουν ότι δεν είναι δική τους δουλειά αλλά εκείνων που παίρνουν τις αποφάσεις κρατώντας για τον εαυτό τους τον άχαρο ρόλο της διεκπεραίωσης; Παρακάτω αναφέρονται οι, κατά τη γνώμη μου, στάσεις και πρακτικές των εκπαιδευτικών με τις οποίες οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί υποβαθμίζουμε το ρόλο μας:

Το ίδιο μάθημα εδώ και χρόνια
Πολλοί από εμάς τους εκπαιδευτικούς επιμένουμε να κάνουμε το ίδιο μάθημα, αυτό που κάνουμε τόσα χρόνια. Αυτό το: «εξετάζω τους μαθητές, παραδίδω το παρακάτω, βάζω δουλειά για το σπίτι και πάλι από την αρχή». Καμία έκπληξη, καμία ανατροπή, διδασκαλία «στον αυτόματο». Η ίδια ρουτίνα δηλαδή. Ναι, όμως η ρουτίνα μας προκαλεί ανία και η ανία μας κάνει ανιαρούς. Και μετά παραπονιόμαστε που οι μαθητές μας δεν δείχνουν ενδιαφέρον για το μάθημα. Λάθος! Δεν δείχνουν ενδιαφέρον για εμάς τους ίδιους.

«Το σύνδρομο του καλού παιδιού»
Μεγάλο μέρος των εκπαιδευτικών πάσχουμε από το «σύνδρομο του καλού παιδιού». Δεν λέμε την γνώμη μας στους συλλόγους διδασκόντων, δεν εκφράζουμε την διαφωνία μας, εφαρμόζουμε χωρίς αντίσταση και χωρίς καν κριτική διάθεση όσες κατευθύνσεις μας έρχονται από υψηλά ιστάμενους και η μόνη μας αντίδραση συνήθως είναι η μουρμούρα στα μεταξύ μας πηγαδάκια. Όμως δεν υπάρχουμε στα σχολεία για να μας αγαπάνε οι προϊστάμενοί μας. Οφείλουμε να είμαστε θαρραλέοι, να μην σκύβουμε το κεφάλι και όταν χρειάζεται να δίνουμε τις μάχες μας. Για χάρη της παιδείας και των παιδιών. Αλλιώς είναι σαν να μας ενδιαφέρει μόνο η ησυχία μας και η έξωθεν καλή μαρτυρία.

Ανεχόμαστε την οικονομική μας εξαθλίωση
Ως πότε θα ανεχόμαστε όλοι να μιλάνε για την ευθύνη και το σημαντικό ρόλο των εκπαιδευτικών και ταυτόχρονα να θεωρούν ότι αυτά μπορούν να διασφαλίζονται με μισθούς πείνας και εκπαιδευτικούς που δεν πρέπει να τους απασχολούν τα εγκόσμια; Κάποια στιγμή οφείλουμε να διεκδικήσουμε την οικονομική μας αξιοπρέπεια. Κάποιοι μας την πήρανε και κάποιοι άλλοι μας την τάξανε αλλά δεν μας την έδωσαν πίσω. Όχι με γκρίνια και παράπονα αλλά με δράση και απαίτηση. Υποβαθμίζουμε το ρόλο μας όταν αρκούμαστε στα ψίχουλα που μας δίνουν και όταν αισθανόμαστε ενοχικά συμπλέγματα του τύπου «κάνουμε λειτούργημα». Όχι, είμαστε άνθρωποι με ανάγκες, είμαστε εργαζόμενοι και θέλουμε να μπορούμε να ζούμε αξιοπρεπώς από την εργασία μας. Και αυτό δεν γίνεται να θεωρείται πλεονεξία αφού στην πραγματικότητα είναι το ελάχιστο.

Να φωνάξουμε το αυτονόητο: «δεν υπάρχει καλή Εκπαίδευση με εξαθλιωμένους Εκπαιδευτικούς». Πουθενά στον κόσμο δεν συμβαίνει αυτό. Ως εκ τούτου οι εκπαιδευτικοί οφείλουν μέσω των συνδικάτων τους να οργανώσουν ένα ευρύτερο κοινωνικό κίνημα που θα συμπεριλαμβάνει γονείς και μαθητές και που θα αγωνίζεται για την διεκδίκηση περισσότερης χρηματοδότησης για την εκπαίδευση, βασικό δομικό μέρος της οποίας είναι και οι αμοιβές των εκπαιδευτικών.

Και το λέω αυτό γιατί όλοι σχεδόν οι φορείς ναι μεν ζητούν περισσότερα χρήματα για την εκπαίδευση αλλά εννοούν μόνο για τα άψυχα μέρη της( κτιριακές εγκαταστάσεις, εποπτικά μέσα κ.λ.π) χωρίς να συμπεριλαμβάνουν και τα έμψυχα μέρη της, και ως εκ τούτου τα πιο σημαντικά, τους εκπαιδευτικούς. Είναι εξωφρενική στρέβλωση αυτή η θεώρηση και είναι σε πλήρη αντίθεση με τις άλλες, πιο προηγμένες εκπαιδευτικά, χώρες που διακηρύττουμε ότι θέλουμε να τους μοιάσουμε και από πάνω. Εκείνες που ο εκπαιδευτικός είναι ο οδηγός της αμάξης και όχι ο τελευταίος τροχός της.

Κατάχρηση εξουσίας
Δεν χωράει καμία αμφισβήτηση ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού κατά ένα μέρος του αντιπροσωπεύει για τους μαθητές την ίδια την εξουσία. Ας δεχτούμε ότι αυτό είναι ένα αναγκαίο κακό. Το πως όμως εμείς οι εκπαιδευτικοί διαχειριζόμαστε το εξουσιαστικό τμήμα του ρόλου μας είναι κάτι το οποίο εξαρτάται αποκλειστικά από εμάς. Πολλές φορές δεν συνειδητοποιούμε ότι πιθανόν να κάνουμε κατάχρηση αυτής της εξουσίας και με αυτόν τον τρόπο να προκαλούμε ανεπανόρθωτο κακό στους μαθητές μας. Οι επικρίσεις, οι κατηχήσεις, οι απειλές, οι δωροδοκίες, οι νουθεσίες, οι ηθικολογίες, οι γελιοποιήσεις, οι διακρίσεις, το κήρυγμα, οι εκφοβισμοί και οι χαρακτηρισμοί μπορεί να είναι αποτελεσματικά όπλα για την πειθάρχηση των μαθητών αλλά τραυματίζουν τους μαθητές και πρέπει να αποφεύγονται. Δεν πρέπει ποτέ να φεύγει από το μυαλό μας ότι οι μαθητές καθρεπτίζονται στα μάτια μας και γίνονται αυτό που βλέπουν.

Αγκίστρωση στο αντικείμενο και απεμπόληση του ρόλου
Μια αρκετά μεγάλη μερίδα των εκπαιδευτικών σήμερα πιθανόν να είμαστε πιο καταρτισμένοι όσον αφορά το αντικείμενό μας, πιθανόν να προετοιμάζουμε πιο πολύ το μάθημά μας, να έχουμε και περισσότερα πιστοποιημένα προσόντα, να εφαρμόζουμε πιο πιστά τα αναλυτικά προγράμματα από ότι παλιότερα αλλά παρόλα αυτά ο ρόλος μας μοιάζει να έχει χάσει την ουσία του. Είναι σαν να έχουμε ψαλιδίσει τα φτερά μας και στη θέση τους να έχουμε κολλήσει πολύχρωμα χαρτιά από πτυχία, μεταπτυχιακά, σενάρια μαθημάτων, οδηγίες διδασκαλίας μαθημάτων, μεθοδολογίες. Έτσι φαινόμαστε σίγουρα πιο εντυπωσιακοί αλλά έχουμε χάσει την ικανότητα να πετάμε. Και από αετοί πλέον μοιάζουμε με παγώνια.

Ο ρόλος των εκπαιδευτικών είναι πολλά περισσότερα πράγματα από το να προετοιμάζουμε τους μαθητές μας για εξετάσεις και αξιολογήσεις κάθε τύπου. Αντί να βάζουμε τη γνώση σε κουτάκια και να ναρκώνουμε την φαντασία των μαθητών οφείλουμε να τους καλλιεργήσουμε την κριτική τους ικανότητα, να τους μάθουμε να αμφισβητούν, να επιχειρηματολογούν σωστά, να εκμεταλλεύονται το θησαυρό της φαντασία τους, να συνεργάζονται, να δοκιμάζουν, να ρισκάρουν, να κάνουν λάθη και να ευαισθητοποιούνται σε θέματα με ανθρωπιστική αξία. Δεν είμαστε εκεί για να παρέχουμε μόνο γνώσεις στους μαθητές μας αλλά και αγωγή. Υποβαθμίζουμε το ρόλο μας όταν παρέχουμε στους μαθητές μας αυτά που μπορεί να τους παρέχει και ένα άψυχο βιβλίο-βοήθημα του μαθήματος. Το μυαλό τους να ξυπνάμε πρέπει αλλά για να συμβαίνει αυτό πρέπει πρώτα να κρατάμε ξύπνιο το δικό μας.

Συλλογικότητα, τέλος
Πολλοί από εμάς κατηγορούμε τους συνδικαλιστές ότι αυτοί φταίνε που έχουμε χάσει κάθε αίσθηση συλλογικότητας, την οποία παρεμπιπτόντως θυμούμαστε μόνο όταν ο εχθρός είναι προ των πυλών. Αλλά ακόμα και τότε η συλλογικότητα αυτή στην πραγματικότητα είναι ένα άθροισμα ατομικοτήτων. Άλλο πράγμα είναι να είμαστε συλλογικοί και άλλο πράγμα να είμαστε απλά πολλοί με τα ίδια ατομικά συμφέροντα. Συλλογικότητα είναι η συμμετοχή μας σε σταθερή βάση στα κοινά του κλάδου μας και όχι μόνο όταν εμφανίζονται στο προσκήνιο οι τρείς μπαμπούλες: οι απολύσεις, η αύξηση ωραρίου και η μείωση αποδοχών. Αναρωτιέμαι ως πότε θα τρέχουμε πίσω από τις εξελίξεις αντί να είμαστε εμείς αυτοί που τις καθορίζουν, σε ότι τουλάχιστον αφορά τα εκπαιδευτικά θέματα;
Διαλέγουμε μαθητές
Αρκετοί εκπαιδευτικοί κάνουμε μάθημα με λίγους και εκλεχτούς μέσα στην τάξη με την δικαιολογία ότι δεν γίνεται αλλιώς αφού υπάρχει η ύλη που πρέπει να βγει και οι μαθητές που αξίζουν δεν πρέπει να μείνουν πίσω. Να σκεφτούμε όμως ότι μας βλέπουν παιδιά που απορροφούν στάσεις και συνήθειες δικές μας. Από την μία είναι η εγκατάλειψη που νιώθουν οι αδύναμοι μαθητές. Όταν αγνοούμε τα παιδιά είναι σαν να τα καταδικάζουμε να βιώνουν ένα είδος ζωντανού θανάτου του τύπου «δεν υπάρχω». Από την άλλη πρέπει να σκεφτούμε και το κακό που κάνουμε στους δυνατούς μαθητές, όταν τρέφουμε το εγώ τους. Ξέρετε τι σημαίνει από μικρό παιδί να νιώθεις ότι αξίζεις πολύ περισσότερο από τα άλλα παιδιά; Ότι από την πίτα σου ανήκει το μεγαλύτερο κομμάτι; Τους οδηγούμε να γίνουν μικροί παντοκράτορες με αδυναμία μοιράσματος. Από την αντίπερα όχθη οι μαθητές που αγνοούμε είναι οι πληβείοι που παίρνουν ότι περισσέψει φορτωμένοι μάλιστα με ανοχές ότι δήθεν φταίνε οι ίδιοι αφού δεν θέλουν ή δεν μπορούν.

Λειτουργώντας ως πρότυπο αναπαράγουμε το σύστημα
Στο σύνολό μας οι εκπαιδευτικοί έχουμε αποδεχτεί το ρόλο ενός μέσου με το οποίο αναπαράγεται το κοινωνικό μας σύστημα. Μας προορίζουν για όργανα επιβολής της πολιτικής του συστήματος. Το σύστημα έχει σκοπό να ελέγξει το κοινωνικό σύνολο μέσω της εκπαίδευσης. Με ποιόν τρόπο όμως επιτυγχάνεται αυτός ο έλεγχος; Μα φυσικά με την εξομοίωση και τον αφανισμό των διαφορετικοτήτων μεταξύ των μαθητών. Θέλει να κάνει όλους τους ανθρώπους ίδιους. Και εδώ είναι που οι εκπαιδευτικοί, χωρίς ίσως να το συνειδητοποιούν, αναλαμβάνουν δράση ως εξομοιωτές. Αλήθεια, εξομοίωση με ποιο πρότυπο;

Πιθανόν να φαίνεται υπερβολικό αυτό που λέω αλλά ας σκεφτούμε λίγο τι πραγματικά ζητάει ένας εκπαιδευτικός από τους μαθητές του: «αν με παπαγαλίσετε, αν γίνεται σαν εμένα, αν με μιμηθείτε κάνοντας ότι κάνω και εγώ τότε θα σας ανταμείψω με καλό βαθμό». Άρα το πρότυπο είναι ο εαυτός του. Αν τώρα σκεφτούμε ότι και ο εκπαιδευτικός έχει περάσει ως μαθητής από μια τέτοια διαδικασία εξομοίωσης, τότε θα συνειδητοποιήσουμε ότι τελικά το σύστημα αναπαράγεται με ακρίβεια μέσω της εκπαίδευσης. Επιπλέον ας σκεφτούμε μόνο πόσες φορές έχουμε υποπέσει στο ολίσθημα να σκεφτόμαστε σαν πρότυπο και να νιώθουμε υπεροψία απέναντι στους μαθητές μας, ότι είμαστε πολύ καλύτεροι από αυτούς. Το να λειτουργούμε ως πρότυπο για τους μαθητές μας, μπορεί να ακούγεται ιδιαίτερα κολακευτικό για εμάς, αλλά μάλλον πρόκειται για παγίδα ώστε να αναπαραχθεί το κοινωνικό σύστημα με αυτόν τον τρόπο.
Προσωπικά θεωρώ ότι εμείς οι εκπαιδευτικοί πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο ρόλος μας είναι ο ακριβώς αντίθετος από ότι μας προορίζουν. Είναι η ανάδειξη της μοναδικότητας του κάθε μαθητή, η ποικιλομορφία, είναι ο κήπος με όλων των λογιών τα λουλούδια και χρώματα και όχι το καλοκουρεμένο γκαζόν. Οφείλουμε να βοηθήσουμε τους μαθητές μας να γίνουν η καλύτερη εκδοχή του δικού τους εαυτού και όχι πιστά αντίγραφα του προτύπου που έχει σχεδιαστεί για αυτούς. Όχι να γίνουν σαν και εμάς αλλά καλύτεροι και διαφορετικότεροι από εμάς. Να τους βοηθήσουμε να γίνουν όλα όσα είναι, τα οποία είναι πολύ περισσότερα από όσα το σύστημα θέλει να είναι.