Πολλά πανεπιστήμια των Η.Π.Α. κερδίζουν έδαφος στην παγκόσμια κατάταξη αξιολόγησης από διάφορους οργανισμούς αξιοποιώντας σε σημαντικό βαθμό την καινοτομία και την ευρεσιτεχνία. Καλλιεργούν μάλιστα τη νοοτροπία της καινοτομίας μεταξύ των φοιτητών ως βασικό στοιχείο των σπουδών τους αλλά και της επαγγελματικής τους ανέλιξης, αφού η αγορά εργασίας εκτιμά το δημιουργικό ρόλο των φοιτητών στην προαγωγή νέων ιδεών και νέων προϊόντων ως θεμελιακό στοιχείο της καριέρας τους.

Υπάρχει μια ισχυρή νομιμοποίηση στην προαγωγή του κάθε είδους νεωτερισμού. Η αγορά χρειάζεται διαρκώς όλο και πιο νέα υλικά αγαθά, από τα απλά αγαθά της καθημερινής ζωής μέχρι τα υλικά των πιο σημαντικών ερευνητικών εργαστηρίων. Και στον αγγλοσαξονικό κόσμο η αγορά είναι καθοδηγητής σε μεγάλο βαθμό των προσανατολισμών της επιστήμης, αφού η έρευνα είναι κυρίως ιδιωτικής χρηματοδότησης.

 

Εδώ σαφώς υπάρχει έδαφος αμφισβήτησης αυτής της πρακτικής, αφού τόσο η κοινωνία όσο και η πολιτεία – αν και ευρύτερα της αγοράς πεδία – υποτάσσονται στις επιταγές της αγοράς και έτσι το όλο σύστημα έρευνας και επιστήμης έχει εμποροκρατικό χαρακτήρα και λειτουργεί μονομερώς υπέρ του καπιταλιστικού συστήματος.

Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να πάμε από την «άλλη πλευρά» και να αγνοήσουμε τον απόλυτα δημιουργικό και συνάμα επαναστατικό ρόλο της καινοτομίας. Το αντίθετο, οφείλουμε να καλλιεργούμε την επινοητικότητα στους νέους και στις νέες που βρίσκονται στους θεσμούς της εκπαίδευσης και γενικότερα της μόρφωσης ως βασικό στοιχείο της επαγγελματικής τους εξέλιξης. Οφείλουμε ταυτόχρονα να προάγουμε τον κοινωνικό προσανατολισμό στην έρευνα και στην επιστήμη ως συστατικό στοιχείο της ουμανιστικής κοσμοθεώρησης και ενός βιώσιμου πολιτισμού. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να «χαρίσουμε» την έννοια και το δημιουργικό ρόλο της καινοτομίας στη μονομερώς χρησιμοθηρική πρακτική της αγοράς.

Κάθε κοινωνία και η ίδια η … ζωή επιζητούν νέες λύσεις στα διαρκώς προκύπτοντα προβλήματα, επιδιώκουν νέες πιο αποτελεσματικές εφαρμογές στη χρήση των κάθε λογής προϊόντων. Επομένως, είμαστε υποχρεωμένοι να καλλιεργούμε τον πρωτοποριακό ρόλο της ευρεσιτεχνίας ως μια βασική δεξιότητα που διδάσκεται τόσο ως τέχνη όσο και ως αντίληψη και ως ιδέα. Η διδασκαλία αυτής της δεξιότητας είναι ιδιαίτερη σημαντική στους νέους ανθρώπους, γιατί είναι τα «νέα μυαλά» εκείνα που έχουν προνομιακή σχέση με την επινοητικότητα και την έρευνα. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι στον τομέα των νέων τεχνολογιών οι περισσότερες καινοτομίες προήλθαν από ιδέες των νέων ανθρώπων.

Οι νέοι και οι νέες ζουν σε έναν κόσμο που αλλάζει γρήγορα, ζουν σε εποχές που το μέλλον τους διαρκεί πολύ λίγο. Δεν έχουν την πολυτέλεια της παρατεταμένης αναμονής και της αργής προσαρμογής, όπως ήταν στις περασμένες περιόδους. Θα ήταν ασύγγνωστη αφέλεια να «σφυρίζουμε αδιάφορα» στους καταιγιστικούς ρυθμούς των έντονων

μετασχηματισμών που γίνονται. Θα ήταν εξίσου αφελές να αυτοπροσδιοριστούμε – με αιτιολογία είτε μια ιδεολογική καθαρότητα είτε ένα φοβικό σύνδρομο – ως μια «κλειστού τύπου» κοινωνία που δεν έχει ώσμωση και συμμετοχή στο παγκόσμιο γίγνεσθαι.

Ας δούμε μια σχετική προσέγγιση από ιδρύματα που έχουν μια ανάλογη εμπειρία. «Οι επιπτώσεις της συμμετοχής σε τέτοια εργαστήρια είναι πολλαπλές. Μερικές παρουσιάζονται παρακάτω.

1) Οι συμμετέχοντες μαθαίνουν πλείστα νέα τεχνολογικά μέσα και τρόπους για να τα χειρίζονται. Ενίοτε δε, μαθαίνουν νέες μεθόδους για να χρησιμοποιούν παρωχημένο εξοπλισμό (π.χ. μετατροπή παλιών webcams σε μικροσκόπια).

2) Η σχολική γνώση μπαίνει σε εμπειρικό πλαίσιο. Τυπικά, η σχολική γνώση παρέχεται μέσα από βιβλία, χωρίς οι μαθητές να έχουν πρακτική αντίληψή της. Εργαστήρια παρέχουν βιωματική αντίληψη της σχολικής θεωρίας.

 

3) Συχνά, κάποιοι μαθητές έχουν πρότερη γνώση επί θεμάτων της δραστηριότητας. Έτσι, επιδεικνύουν μεθόδους σε συμμαθητές και δασκάλους τους. Αυτό όχι μόνο έχει σημαντική αξία αφ’ εαυτού, αλλά και εξοικειώνει τους μαθητές σε νέες ιεραρχίες στην εκπαιδευτική δραστηριότητα. Εξάλλου, στις διάφορες δραστηριότητες ακολουθούνται διαφορετικές παιδαγωγικές πρακτικές οι οποίες ενισχύουν την πολλαπλότητα εμπειριών. Ακόμη η συνεργασία σχολείου και εξωσχολικού οργανισμού συστήνει στους συμμετέχοντες νέες ιδέες για τους οργανισμούς στους οποίους μπορεί να επιτελεστεί εκπαιδευτική δραστηριότητα.

4) Η μαθητική συμμετοχή συνήθως απαιτεί συνεργασία μεταξύ ατόμων και ομάδων, ενώ ενίοτε απαιτεί αυτοοργάνωση ή/και ηγεσία.
5) Η πολύπλευρη γνώση των εργαστηρίων εξοικειώνει τους συμμετέχοντες με νέες μεθόδους, τεχνολογίες και υπηρεσίες και συνεπώς με διαφορετικά επαγγέλματα με τα οποία θα μπορούσαν να ασχοληθούν στο μέλλον.

6) Τέλος, οι δραστηριότητες συχνά εντρυφούν τους συμμετέχοντες σε αφηρημένες έννοιες όπως το σύστημα, η διαδραστικότητα, η αισθητική, η ασχήμια στα παραπάνω παραδείγματα» (Athens Biennale, Καλλιεργώντας δεξιότητες καινοτομίας – ο ρόλος των σύγχρονων πολιτιστικών ιδρυμάτων).

 

Ο ελληνικός πολιτισμός στη διαχρονική του πορεία πάντα ήταν «ανήσυχος και ερευνητικός», πάντα καινοτομούσε και επινοούσε. Ακόμα και η πολύπαθη περιπέτεια του Οδυσσέα – ενός μυθικού μας συμβόλου – χαρακτηρίζεται εν πολλοίς και από την επινοητικότητα και τη δημιουργικότητα του ήρωά της. Η ίδια η έννοια της κλασικής παιδείας δεν είναι ένα κλειστό και αυτοαναφορικό σύστημα, αλλά μια εκπαιδευτική και μορφωτική πρόταση που διαρκώς συνδιαλέγεται με το παρόν και με το μέλλον βάζοντας τα αξιακά της προτάγματα και τα μορφωτικά της αγαθά στην πρώτη γραμμή και παράλληλα ενσωματώνοντας στοιχεία από τις νέες κουλτούρες και προάγοντας την έρευνα, την καινοτομία και την αναζήτηση ως θεμελιακά στοιχεία του βαθύτερου πυρήνα της.