«Παρότι τα παιδιά μου έχουν μικρή διαφορά ηλικίας, αναπτύσσουν διαφορετικές προσωπικότητες και δεξιότητες. Η μεγάλη μου κόρη είναι πολύ καλή μαθήτρια και με καλές επιδόσεις στις εξωσχολικές δραστηριότητες, ο δεύτερος είναι πιο φιλικός και κοινωνικός, ενώ ο τελευταίος είναι ο λιγότερο πειθαρχημένος».

«Διακρίνω ότι το καθένα έχει ξεχωριστό τρόπο έκφρασης και συμπεριφοράς και από ό,τι μπορώ να αντιληφθώ, σημαντικό ρόλο έχει παίξει η σειρά γέννησης. Έτσι, η 13χρονη κόρη μου είναι πολύ ώριμη και σοβαρό παιδί, ενώ ο 10χρονος γιος μου είναι ανταγωνιστικός- πολλές φορές με την αδελφή του. Όσο για τον Βενιαμίν, είναι ο πιο χαϊδεμένος, ως μικρότερος».

«Είναι- ή όχι- τα πρωτότοκα παιδιά πιο έξυπνα από τα αδέλφια τους; Επηρεάζεται η προσωπικότητα των παιδιών από τη σειρά γέννησης ή είναι άλλοι παράγοντες που παίζουν ρόλο;». Τέτοια ερωτήματα απασχολούν τον τελευταίο αιώνα τους επιστήμονες αλλά και τους γονείς, που βλέπουν μικρές ή μεγάλες διαφορές στη συμπεριφορά και τον χαρακτήρα των παιδιών τους. Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν αποτελέσματα αποδεκτά από όλη την επιστημονική κοινότητα.

Πρόσφατα Νορβηγοί επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Όσλο, ύστερα από έρευνα, υποστήριξαν ότι τα πρωτότοκα παιδιά στην οικογένεια διέθεταν κατά μέσο όρο υψηλότερο δείκτη ευφυΐας σε σχέση με τα αδέλφια τους, καθώς είχαν καλύτερα αποτελέσματα στα τεστ νοημοσύνης. Η έρευνα έγινε σε δείγμα περίπου 250.000 Νορβηγών- από αυτούς οι 64.000 ήταν ζεύγη αδελφών- ενώ η διαφορά στον δείκτη ΙQ έφτανε ακόμη και τις τρεις μονάδες.

Παράλληλα και οι γονείς, φαίνεται να συμμερίζονται την άποψη ότι τα πρωτότοκα παιδιά είναι πιο οργανωτικά, ενώ έχουν καλύτερες επιδόσεις στα μαθήματα και τα αθλήματα. Πρόσφατα, από 10.000 Βρετανίδες που απάντησαν σε διαδικτυακή έρευνα στην ιστοσελίδα netmums. com σχετικά με τις διαφορές μεταξύ των παιδιών τους, 35% ανέφερε ότι τα πρώτα τους παιδιά είναι πολύ καλύτεροι μαθητές σε σύγκριση με τα μικρότερα, ενώ μόνο 15% θεωρεί ότι τα μικρότερα παιδιά είναι αυτά που τα πάνε καλύτερα στο σχολείο.

Όπως λένε πάντως οι ειδικοί, αν το πρωτότοκο είναι πιο έξυπνο και χαρισματικό από τα αδέλφια του, αυτό δεν οφείλεται μόνο στο DΝΑ και την κληρονομικότητα. Κατά τους περισσότερους επιστήμονες, οι διαφορές μεταξύ των αδελφών οφείλονται κυρίως στη…
συμπεριφορά των γονέων, αλλά και στον περισσότερο χρόνο που διαθέτουν για να φροντίσουν το πρώτο παιδί. Χαρακτηριστικά είναι τα αποτελέσματα μελέτης που διενεργήθηκε από ερευνητές του Πανεπιστημίου Βrigham Υoung στη Γιούτα των ΗΠΑ. Σε οικογένειες με δύο παιδιά, το δεύτερο, στις ηλικίες 4- 13, περνούσε λιγότερο ποιοτικό χρόνο με τους γονείς- κατά μέσο όρο 22 λεπτά λιγότερα με τον πατέρα και 27 λεπτά λιγότερα με τη μητέρα- σε σύγκριση με τον χρόνο που περνούσαν τα μεγαλύτερα αδέλφια.

Η προσοχή που δείχνουν οι γονείς στο πρώτο παιδί και το γεγονός ότι δεν έχουν την εμπειρία να το μεγαλώσουν είναι βασικοί παράγοντες, σύμφωνα με την ψυχολόγο κ. Βασιλική Παππά, επιστημονική υπεύθυνη του Πανελλήνιου Συνδέσμου Σχολών Γονέων, που αποδίδει στα πρωτότοκα κάποια βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία. «Τα πρώτα παιδιά δέχονται περισσότερα ερεθίσματα, ενώ ο χρόνος που αφιερώνεται σε αυτά είναι περισσότερος και πιο ποιοτικός. Παράλληλα γίνονται συντηρητικά αφού έχουν βιώσει πολύ έντονα τα “μη” και τα “πρέπει” των γονιών, κάτι που δεν ισχύει για τα επόμενα παιδιά, αφού οι γονείς είναι πιο χαλαροί με την ανατροφή τους», σημειώνει.

Αντίθετα, όπως συμπληρώνει, με το δεύτερο ή το τρίτο παιδί, «οι γονείς έχουν πια την εμπειρία. Το νέο μέλος θα πάρει μικρότερο μερίδιο από την αφοσίωση των γονιών, ταυτόχρονα όμως έχει να κερδίσει πολλά από το μεγάλο αδελφάκι».
«Η προσοχή μου ήταν στραμμένη στο πρώτο παιδί. Όταν ήρθε το δεύτερο ή το τρίτο παιδί ήμουν σίγουρα πολύ πιο χαλαρή. Είχα πάρει το κολάι και η ανατροφή τους έγινε για μένα ευχάριστη και εύκολη διαδικασία», λέει η κ. Έλενα Μπούση, μητέρα τριών παιδιών.
Όπως προσθέτει, παρατηρεί διαφορές στον τρόπο έκφρασης των παιδιών. «Ο 12χρονος γιος μου σίγουρα νιώθει “αρχηγός” απέναντι στα αδέλφια του, κάτι φυσικό για τα πρωτότοκα παιδιά, ενώ ο δεύτερος μπορώ να πω πως σίγουρα επηρεάζεται σε πολλά από τον μεγαλύτερο. Η μικρότερη κόρη μου, 6 ετών, είναι ανεξάρτητη και προτιμά να έχει τον δικό της χώρο. Αυτό που έχω καταλάβει είναι ότι η υπευθυνότητα και η ωριμότητα χαρακτηρίζουν κυρίως το πρωτότοκο. Αυτό σε ωθεί να υπολογίζεις αλλιώς το πρώτο παιδί, να του αναθέτεις περισσότερες ευθύνες και τα αδέλφια ακολουθούν μιμούμενα το παράδειγμά του».

Αναπόφευκτη είναι κάποια στιγμή, σύμφωνα με τους ειδικούς, η σύγκριση μεταξύ των αδελφών και ιδίως μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου. «Ακόμη και στις περιπτώσεις που τη σύγκριση δεν την κάνουν οι γονείς ή το οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον- όπως για παράδειγμα «πόσο καλά πήγε στους βαθμούς ο αδελφός σου και κοίτα τις δικές σου επιδόσεις»- τα ίδια τα παιδιά μπαίνουν σε φάση ανταγωνισμού: «η αδελφή μου είναι πολύ καλή μαθήτρια, ενώ εγώ όχι». Σε μία τέτοια περίπτωση, οι γονείς θα πρέπει να αντιμετωπίζουν ισότιμα τα παιδιά, χωρίς να υπερτονίζουν τις επιδόσεις του πρώτου εις βάρος του μικρότερου», υπογραμμίζει η κ. Παππά.

Ο Οργανισμός που συνδέθηκε παγκοσμίως με την ευφυΐα και τους χαρισματικούς ανθρώπους είναι η ΜΕΝSΑ. Η μη κερδοσκοπική οργάνωση αριθμεί παγκοσμίως περισσότερα από 115.000 μέλη ενώ στη χώρα μας φτάνουν τα 1.000, άνθρωποι δηλαδή που έχουν πετύχει στα τεστ ΙQ του οργανισμού σκορ 134 με ανώτατο το 135! Στην Αμερική μέλη της ΜΕΝSΑ είναι μεταξύ άλλων οι ηθοποιοί Σάρον Στόουν, Τζέιμς Γουντς, η Τζίνα Ντέιβις και ο Στιβ Μάρτιν.

Όπως τονίζει στην εφημερίδα ο κ, Γιάννης Τζένος, αντιπρόεδρος της ΜΕΝSΑ Ελλάδος, μέχρι πρότινος την ευφυΐα τη θεωρούσαν 100% κληρονομική, «πλέον θεωρούμε ότι ως προς ένα μέρος η ευφυΐα είναι επίκτητη. Κι εννοούμε ότι μπορεί να καλλιεργηθεί από τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού, ανάλογα με τα ερεθίσματα που δέχονται. Έτσι, υπεύθυνοι για το αν το παιδί θα γίνει εξυπνότερο είναι οι γονείς». Όσο για τις μελέτες σχετικά με τα πρωτότοκα, ο κ. Τζένος θεωρεί ότι «είναι γεγονός ότι τα παιδιά λόγω της αμέριστης προσοχής από τους γονείς γίνονται αν όχι πιο ευφυή από τα αδέρφια τους, τουλάχιστον με μεγαλύτερη ικανότητα κριτικής σκέψης, αφού μεγαλώνουν άλλωστε σε ένα περιβάλλον ενηλίκων».

Έρευνες που πραγματοποίησαν ερευνητές από πανεπιστήμια των Ηνωμένων Πολιτειών και της Χαβάης- σε δείγμα 364 παιδιών ηλικίας από 7 έως 19 ετών- έδειξαν ότι τα δεύτερα παιδιά κρύβουν μέσα τους έναν μικρό επαναστάτη. Κι αυτό γιατί αναπτύσσουν συνήθως πιο ανεξάρτητο χαρακτήρα από τα πρωτότοκα, κυρίως κατά τη διάρκεια της εφηβείας, όπου εμφανίζουν πιο έντονα χαρακτηριστικά και συμπεριφορές ανεξαρτησίας, συγκριτικά με τα μεγαλύτερα αδέλφια.

Νέες μελέτες δείχνουν ότι τα μικρά παιδιά είναι πολύ πιο έξυπνα απ΄ όσο νομίζαμε

Νέες μελέτες αποδεικνύουν ότι τα μωρά και τα πολύ μικρά παιδιά είναι… μικροί Αϊνστάιν. Γνωρίζουν, παρατηρούν, εξερευνούν, φαντάζονται και μαθαίνουν περισσότερα απ΄ όσα θα πιστεύαμε ποτέ. Από μερικές πλευρές, είναι εξυπνότερα από τους ενηλίκους.

Τρία πρόσφατα πειράματα έδειξαν ότι ακόμη και τα μικρότερα παιδιά έχουν εξελιγμένες και ισχυρές ικανότητες εκμάθησης. Πέρυσι, οι Φέι Σου και Βάστι Γκαρσία του Πανεπιστημίου της Βρετανικής Κολομβίας απέδειξαν ότι τα μωρά μπορούν να κατανοούν τις πιθανότητες. Το 2007, οι Λόρα Σουλτς και Ελίζαμπετ Μπάραφ Μπόναβιτς στο ΜΙΤ έδειξαν πως όταν τα μικρά παιδιά παίζουν, συσχετίζουν αίτια και αποτελέσματα. Επίσης το 2007, στο εργαστήριό μου στο Μπέρκλεϊ, η Ταμάρ Κουσνίρ κι εγώ ανακαλύψαμε ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορούν να χρησιμοποιούν τις πιθανότητες για να μαθαίνουν πώς λειτουργούν τα διάφορα πράγματα και αυτό τους επιτρέπει να φαντάζονται νέες δυνατότητες.

Διαφορετική ευφυΐα
Όμως η ευφυΐα των μωρών, δείχνουν οι έρευνες, είναι πολύ διαφορετική απ΄ αυτή των ενηλίκων και από το είδος της ευφυΐας που συνήθως καλλιεργούμε στο σχολείο. Η σχολική εργασία θέλει τα παιδιά να επικεντρώνουν και να σχεδιάζουν. Θέτουμε στόχους για τα παιδιά, με έμφαση στις δεξιότητες που θα πρέπει να αποκτήσουν ή τις πληροφορίες που θα πρέπει να ξέρουν. Τα παιδιά κάνουν τεστ για να αποδείξουν ότι έχουν απορροφήσει ένα συγκεκριμένο σύνολο δεξιοτήτων και γεγονότων, χωρίς περισπασμούς από άλλες δυνατότητες.

Αυτή η προσέγγιση μπορεί να λειτουργεί για παιδιά άνω των 5 ετών. Όταν λέμε ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας δεν προσέχουν, στην πραγματικότητα εννοούμε ότι δεν μπορούν να μην προσέχουν: δυσκολεύονται να επικεντρώσουν σ΄ ένα μόνο συμβάν και να αποκλείσουν όλα τα υπόλοιπα. Αυτό μας έκανε στο παρελθόν να υποτιμήσουμε τα μωρά. Όμως η νέα έρευνα μας λέει ότι τα μωρά μπορούν να είναι ορθολογικά χωρίς να είναι προσανατολισμένα σ΄ έναν στόχο.

Υπέρ και κατά
Κάθε είδος ευφυΐας έχει τα υπέρ και τα κατά του. Το να επικεντρώνεις και να σχεδιάζεις σε οδηγούν ταχύτερα στον στόχο σου, αλλά μπορεί επίσης να σε κλειδώσουν μέσα σ΄ αυτά που ήδη γνωρίζεις, αποκλείοντάς σε από εναλλακτικές δυνατότητες. Τα μωρά και τα μικρά παιδιά εκ φύσεως εξερευνούν και θα πρέπει να ενθαρρύνονται να το κάνουν.

Και αυτό που τα παιδιά παρατηρούν από πιο κοντά, εξερευνούν πιο επίμονα και φαντάζονται πιο ζωηρά, είναι οι άνθρωποι γύρω τους. Δεν υπάρχουν τέλεια παιχνίδια· δεν υπάρχει μαγική φόρμουλα. Οι γονείς και οι άλλοι που τα φροντίζουν, διδάσκουν τα μικρά παιδιά δίνοντάς τους την προσοχή τους και αλληλεπιδρώντας φυσικά μαζί τους και, το κυριότερο, επιτρέποντάς τους απλώς να παίζουν.

Η Άλισον Γκόπνικ είναι καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Μπέρκλεϊ και συγγραφέας του βιβλίου «Τhe Ρhilosophical Βaby».