Ο σύγχρονος ρόλος του εκπαιδευτικού

Σε έναν κόσμο που είναι διαρκώς μεταβαλλόμενος, σε κοινωνίες που μετασχηματίζονται σε ολοένα και πιο σύνθετες λειτουργίες, σε μια εποχή όπου η γνώση και η τεχνολογία είναι ένα ρευστό πεδίο και διαμορφώνουν ολοένα και περισσότερο μια επιστημοκρατούμενη γραφή της ιστορίας, μπορεί το σχολείο να παραμένει παραδοσιακό; Μπορεί ο εκπαιδευτικός να λειτουργεί με τα γνωστά σχήματα της μετωπικής διδασκαλίας;

Του Νίκου Τσούλια

Ο εκπαιδευτικός, αν δεν ανοίξει τη σκέψη του στα σύγχρονα ρεύματα της παιδαγωγικής και της επιστήμης, διατρέχει τον κίνδυνο να «υπαλληλοποιηθεί». Πρέπει – κατά τη γνώμη μου – να είναι διαρκώς ανατρεπτικός σε κάθε αδρανειακή τάση, να καινοτομεί και να ανατροφοδοτεί με καινούργια ευρήματα τις εμπειρίες του.
Ο εκπαιδευτικός δεν μπορεί να αρκεσθεί σε ένα ρόλο μεταβιβαστή απόψεων που πηγάζουν από το θεσμικό πλαίσιο της εκπαίδευσης ή από την πολιτική εξουσία. Οφείλει να ανοίγει μόνος του δρόμους στους ευρείς ορίζοντες της μάθησης.
Και αυτό μπορεί να γίνει: α) ανανεώνοντας τη διδακτική μεθοδολογία, β) αναπτύσσοντας ερευνητικές δραστηριότητες με τους μαθητές του, γ) παίρνοντας πρωτοβουλίες ευρύτερου μορφωτικού και πολιτιστικού χαρακτήρα, δ) ανακαλύπτοντας διαφοροποιημένες παιδαγωγικές μεθόδους που θα απευθύνονται πιο αποτελεσματικά σε κάθε επιμέρους ομάδα μαθητών και έτσι θα αντιμετωπίζει ως ένα βαθμό το φαινόμενο της σχολικής αποτυχίας και της κοινωνικής ανισότητας και ε) τροφοδοτώντας τα ερωτήματα, τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες των νέων, υιοθετώντας μια κουλτούρα στοχαστικού δασκάλου.

Ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα του εκπαιδευτικού είναι η αδυναμία του να ανταποκρίνεται σε νέα καθήκοντα που θα τον βοηθήσουν για να ανανεώσει το ενδιαφέρον της σχολικής αίθουσας. Εδώ οφείλουμε να δούμε πιο συστηματικά απ’ ό,τι μέχρι τώρα τομείς όπου μπορεί να υπηρετηθεί η εξέλιξη των εκπαιδευτικών με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.
α) Μετεκπαιδεύσεις – μεταπτυχιακές εργασίες – ερευνητικές προσπάθειες. Είναι ο χώρος που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών και εδώ η πολιτεία οφείλει να εκλογικεύσει το όλο σύστημα αλλά και να το διευρύνει.
β) Διοίκηση της εκπαίδευσης. Πρόκειται για έναν παραμελημένο τομέα ο οποίος συγκεντρώνει εύκολα αμφισβητήσεις αλλά δύσκολα στηρίζεται παρά το γεγονός των αυξημένων ευθυνών που έχει. Και εδώ, φυσικά, απαιτούνται πιο απαιτητικές αξιολογικές διαδικασίες.
Φυσικά πριν από οτιδήποτε άλλο, η εξέλιξη αυτή καθεαυτή του εκπαιδευτικού στηρίζεται στο παιδαγωγικό του έργο. Εδώ θα είναι ο χώρος των μεγάλων παρεμβάσεων της διαρκούς ανανέωσης, της συστηματικής εκπαιδευτικής ενίσχυσης, που θα κρατούν τον καθηγητή διαρκώς ανήσυχο στο δύσκολο έργο του σχολείου, πάντα αποτελεσματικό στις πολλαπλές απαιτήσεις των νέων.
Συμπληρωματικά, η έννοια της εξέλιξης έχει αναπόφευκτα και νέες διαστάσεις που δεν μας βρίσκουν έτοιμους, τουλάχιστον στο βαθμό που απαιτούν οι σύγχρονες συνθήκες. Δηλαδή: α) τα εκπαιδευτικά συστήματα των εθνών / κρατών γίνονται όλο και πιο ανοιχτά και τίθενται πλέον οι λογικές της συγκρισιμότητας και μιας ευρύτερης συναντίληψης, β) η Ευρωπαϊκή διάσταση της εκπαίδευσης είναι εκ των πραγμάτων γεγονός και ως στοιχείο του κοινωνικού χώρου της Ε.Ε. και ως αυτόνομο μορφωτικό στοιχείο, γ) οι νέες τεχνολογίες αυξάνουν διαρκώς την παρουσία τους, δ) οι οικονομικοί μετανάστες και ο διαπολιτισμικός χαρακτήρας συνιστούν μια αποτυπωμένη ήδη εκπαιδευτική πραγματικότητα.

Ο εκπαιδευτικός είναι ως ένα βαθμό διανοούμενος. Ακριβώς γιατί επιχειρεί να διαμορφώσει συνειδήσεις, να εξανθρωπίσει τον άνθρωπο, να καλλιεργήσει την εικόνα του χειραφετημένου πολίτη. Γι’ αυτό, πριν από το όποιο επιστημονικό μας αντικείμενο και τη μετάδοση των σχετικών γνώσεών είμαστε υποχρεωμένοι να διαπαιδαγωγούμε σε ένα ανθρωπιστικό σύστημα αξιών της αλληλεγγύης, του σεβασμού, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ελευθερίας, της συλλογικής δράσης.
Οφείλουμε όχι μόνο να γνωρίσουμε τον Κόσμο στους νέους αλλά να τους εμφυσήσουμε την αμφισβήτηση και τη δημιουργία για να μπορούν να αγωνιστούν για ένα πιο δίκαιο κόσμο. Οφείλουμε να προβάλλουμε τη χαρά της γνώσης στους νέους, να τους μάθουμε να μη χορταίνουν ποτέ τη γνώση, να δίνουν Νόημα στη ζωή τους μέσα από τα μεγάλα οράματα της ανθρώπινης ιστορίας.
Σε κάθε περίπτωση πιστεύω ότι το επάγγελμα του εκπαιδευτικού θα είναι πάντα γοητευτικό, γιατί συνδέεται με την πιο ιερή λειτουργία μιας κοινωνίας: να διαπαιδαγωγεί τον εαυτό της, να σέβεται τον εαυτό της. Η τέχνη του διδάσκειν θα παραμένει μία θεία νόσος αφού ο βαθύτερος πυρήνας της είναι ο εξανθρωπισμός του ανθρώπου.