Πριν κάποια χρόνια έπεσε στα χέρια μου μια ταινία με το όνομα: «ο δάσκαλος που άφηνε τα παιδιά να ονειρεύονται» (γαλλικός τίτλος le maitre qui laissait les enfants rever). Για πολύ καιρό την είχα ξεχάσει,μέχρι που πήγα δευτέρα λυκείου.Η ταινία είναι ουσιαστικά η βιογραφία του Σελεστέν Φρενέ (Celestin Freinet).

Γράφει η Αθηνά Κάππου

Ο Φρενέ ήταν ένας από αυτούς τους ανθρώπους-καθηγητές που άλλαξαν το σχολείο, αλλά κυρίως τον τρόπο σκέψης των μαθητών του. Εισήγαγε την τυπογραφία στο σχολείο, δεν εφήρμοσε ποτέ ως τιμωρία το ξύλο, και δεν προήγαγε ποτέ την στείρα γνώση. Όπως συμβαίνει πάντα με αυτούς τους μοναδικούς ανθρώπους, έγινε και ο ίδιος το »μήλο της έριδος». Γονείς και καθηγητές τον ήθελαν εκτός σχολείου με την δικαιολογία ότι δεν είναι πραγματικός δάσκαλος, την ίδια στιγμή που οι μαθητές του »ερωτεύτηκαν»για πρώτη φορά το σχολείο και την μόρφωση. Βλέποντας την ταινία,το μυαλό μου άρχισε να ταξιδεύει και να θυμάται τον μοναδικό δικό μου καθηγητή που μου άλλαξε την σκέψη και την ζωή. Το άρθρο αυτό είναι το λιγότερο που μπορώ να κάνω για να τον τιμήσω και να τον ευχαριστήσω. Μπορεί στα 17 μου να μην είχα ζήσει πολλά, όμως είχα γνωρίσει πολλούς σάπιους ανθρώπους και κάποια στιγμή απογοητεύεσαι από τον τρόπο σκέψης τους, τον χαρακτήρα τους,την ψυχή τους… αυτός ήρθε εντελώς τυχαία και όμως την κατάλληλη στιγμή.

Δευτέρα λυκείου λοιπόν, έρχεται η ώρα της χημείας. Να σημειώσω εδώ ότι τα μαθηματικά η φυσική και η χημεία για εμένα ήταν πάντα εφιάλτης, όχι επειδή δεν μου άρεσαν αλλά επειδή ποτέ δεν βρέθηκε κάποιος που να έχει την δύναμη να επιδράσει στο μυαλό μου με τρόπο που να με κάνει να τα αγαπήσω. Στην πολύβουη τάξη μπαίνει -φαινομενικά- ένας ακόμη καθηγητής. Ξαφνικά γυρνάει προς το μέρος μας και σιγά σιγά όλοι καταλαβαίνουν τι παίζει (κατάλαβαν άραγε πραγματικά?) και σιγά σιγά όλη η οχλοβοή σβήνει. Τον παρατηρώ και χιλιάδες σκέψεις διατρέχουν το μυαλό. Τα μάτια αυτού του αγνώστου δεν μπορούν παρά να σε κάνουν να δεις κάτι βαθύτερο, κάτι διαφορετικό στο είναι του. Μάθημα πρώτο -μάθημα ζωής,όχι χημείας-, »Μην κολλάτε στον τοίχο», τον ακούμε να λέει και αρχίζει να ξεκολλάει τα ακριανά θρανία από τον τοίχο. Τώρα που ανατρέχω στην στιγμή,συνειδητοποιώ ότι όλοι ξεκόλλησαν τα θρανία τους επειδή φοβήθηκαν την »τρέλα» του, και όχι επειδή κατάλαβαν το μάθημά του. Το μοτίβο μοιάζει με πολλά άλλα. Στα διαλείμματα όλοι έχουν θορυβηθεί από την τρέλα του τύπου και τον τρόπο του… Συζητάω με την διπλανή μου καθώς ξέρω πως είναι η μόνη που μπορεί να με καταλάβει.Την ρωτάω τι σκέφτεται για εκείνον και μου απαντά πως όταν μας κοιτά νιώθει πως ξέρει τα πάντα για εμάς,διακόπτει για λίγο και μου λέει πως αυτός μόνο την αλήθεια θα έλεγε. Εκείνη την στιγμή συνειδητοποίησα πως έδωσε φωνή στις σκέψεις μου… αυτός ήταν ο πρώτος λόγος που αγάπησα αυτόν τον μοναδικό άνθρωπο.

Τι γίνεται με κάποιον που σου ανοίγει τα μάτια,με κάποιον που είναι εκεί για να σου πει την αλήθεια? Υπάρχουν 2 τινά. Το πρώτο αφορά την μάζα. Όλοι τον φοβούνται γιατί ενώ ξέρουν ότι έχει δίκιο δεν έχουν το θάρρος να έρθουν αντιμέτωποι με τους εαυτούς και να δεχθούν ότι κάποιος άλλος τους ξεκουνάει από την βολική τους θεσούλα. Το δεύτερο αφορά τους λίγους. Είναι κάποιοι που έχουν ανάγκη έναν »απομηχανή θεό» που έρχεται αναπάντεχα στην ζωή τους την στιγμή που είναι χαμένοι -και το ξέρουν, το αποδέχονται (σημείωση νο 2: έπασχα από κατάθλιψη εκείνα τα χρόνια του λυκείου)- και τους ξυπνάνε,τους δείχνουν ότι κάτι υπάρχει παραπέρα. Φυσικά ο καθηγητής δεν ήταν χαζός,ήξερε ότι -σχεδόν- οι πάντες τον τρέμανε,φαντάζομαι πόσα χρόνια θα το ζούσε αυτό… Μια άλλη ημέρα,κοίταξε για ακόμη μια φορά τους πάντες κατάματα -όπως έκανε πάντα- και είπε» Δεν φοβάστε εμένα,αλλά τις αλήθειες που σας λέω»… Ένιωθες μια βόμβα να σκάει μέσα στο κεφάλι σου κάθε φορά που μιλούσε. Είναι μερικοί -ελάχιστοι- άνθρωποι που τα λόγια δεν αρκούν για να φτάσεις στο ύψος τους. Μερικές φορές ένιωθα ότι βλέπω μια μελαγχολία στα μάτια του. Πόσο θα ήθελα να ξέρω τι σκέφτεται. Μου λείπουν όσο τίποτα οι συζητήσεις μου μαζί του, ξέρω ότι δεν θα τις ξανακάνω με κανέναν ούτε καν με τον ίδιο… Ποιος καθηγητής σου διδάσκει χημεία παραλληλίζοντας την με τις ανθρώπινες σχέσεις?

Ποιος καθηγητής σε έχει καταλάβει τόσο καλά ώστε λέει σε έναν άλλον να σε προσέχει? Ποιος καθηγητής σε βοηθάει να ξεπεράσεις τον θάνατο της μητέρας της καλύτερης σου φίλης σκουπίζοντας σου τα δάκρυα από το πρόσωπο? Ποιος καθηγητής ανοίγει κάθε Κυριακή επί τόσα χρόνια το σχολείο και κάνει μαθήματα δωρεάν στα παιδιά που δίνουν Πανελλήνιες? Ποιος καθηγητής αποκαλεί τα παιδιά »ψυχούλες»? Ποιος καθηγητής είναι τόσο άνθρωπος όσο αυτός?… Για εμένα, η απάντηση είναι μια: Κανένας άλλος. Ένας από τους λογούς που η παιδεία περνάει μεσαίωνα -ίσως ο σημαντικότερος για εμένα- είναι πως δεν υπάρχουν αληθινοί παιδαγωγοί αλλά υπάλληλοι,απλοί αδιάφοροι άνθρωποι με κανένα πάθος που απλώς πηγαινοέρχονται σε ένα σχολείο για να πάρουν τον μισθό… Σε αυτούς λέω ότι τους βαρεθήκαμε,δεν έχουνε καμία δύναμη επάνω μας, δεν μπορούν να ταράξουν τις ψυχές μας ούτε να μείνουν στις καρδιές μας.

Ο Σωκράτης προσπάθησε να ανοίξει τα μάτια της νεολαίας και όλοι ξέρουμε πως του το ξεπλήρωσαν, η περίπτωση του καθηγητή μου είναι ίδια. Την προτελευταία του χρονιά στο σχολείο αποφάσισαν να τον κατηγορήσουν για κάτι ακόμη, το οποίο με αηδιάζει λιγότερο από εκείνους που αποφάσισαν να τον »χτυπήσουν» με τέτοιο τρόπο… Πόσο λυπάμαι τα μυαλά τους… Και τελικά έχει δίκιο ακόμη και σε αυτό: καλύτερα να σε φοβούνται παρά να σε λυπούνται. Μπορώ να μιλάω ώρες ατελείωτες για εκείνον,όμως τα λόγια είναι περιττά στην περίπτωσή του. Είχα την τύχη, την τιμή και την ευλογία να τον γνωρίσω και αυτό μου αρκεί.

Έναν στίχο θα ήθελα να του αφιερώσω και είμαι σίγουρη πως θα καταλάβει. »Οξειδώθηκα μες την νοτιά των ανθρώπων». Τέλος, ένα μάθημα από εκείνον για όλους »ΜΕΡΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΓΕΛΑΣΕΣ ΕΙΝΑΙ ΜΕΡΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΖΗΣΕΣ».

– Στους γονείς μας χρωστάμε το ζην, στους δε δασκάλους το ευ ζην -είπε ο Μ.Αλέξανδρος. Εγώ θα πω ότι σε ΤΕΤΟΙΟΥΣ ΣΠΑΝΙΟΥΣ δασκάλους (εάν υπάρχουν ακόμη) χρωστάμε το ευ ζην.