Είναι γνωστοί – άγνωστοι. Έχουμε μάθει πολλά απ’ αυτούς αλλά λίγα για τον εαυτό τους. Ίσως έτσι πρέπει να γίνεται. Είναι οι μόνοι άνθρωποι που νοιαζόμαστε και ενδιαφερόμαστε για το τι «μας έχουν δώσει» και όχι για το ποιοι είναι.

Του Νίκου Τσούλια

 

Είναι συνήθως μακρινών τόπων και ακόμα πιο μακρινών καιρών. Η ζωή τους είναι ζυμωμένη με το γράψιμο και με το διάβασμα και ίσως γι’ αυτό να είναι κάπως παράξενοι. Δεν είναι άνθρωποι της μεσότητας του Αριστοτέλη αλλά της ακρότητας – της πολύ ακρότητας. Κινούνται στις ακρώρειες της σκέψης. Αναζητούν άγνωστες περιοχές. Παλεύουν με το καινούργιο. Άλλοτε το ψάχνουν και άλλοτε το επινοούν.

Λύνουν τα πιο σημαντικά προβλήματα του ανθρώπου. Κάνουν θαύματα: στην υγεία, στην αστρονομία, στην τεχνολογία… «Η επιστήμη ενώνει όλους τους ανθρώπους, όπου γης και όπου χρόνου», διαλαλούν, «είναι η μεγαλύτερη θεωρία και ιδεολογία στην ιστορία της ανθρωπότητας».

Διευρύνουν τα όρια της γνώσης μας – μα περισσότερο ασχολούνται με τις ερωτήσεις και τις απορίες του ανθρώπου παρά με τις απαντήσεις, γιατί θεωρούν τις απαντήσεις πάντα προσωρινές. Γιατί πιστεύουν ότι οι βεβαιότητες οδηγούν στις προκαταλήψεις και αυτές στα δόγματα. «Και τι κάνουν τα δόγματα»; Ρωτούν. «Στομώνουν την ελευθερία του πνεύματος, θανατώνουν τη σκέψη»!

Άλλοι παίζουν στα δάχτυλα το παιχνίδι της πραγματικότητας με τη φαντασία. Άλλοι ζυμώνουν την πραγματικότητα μέσα στη μυθοπλασία. Και άλλοι είναι μυθοπλάστες – μα ποτέ δεν ξέρεις τα όρια του μύθου τους.

Υπάρχουν και αποκλειστικοί υπέρμαχοι του ορθολογισμού και του διαφωτισμού. Υπερασπίζονται ιδανικά και αξίες. Μάχονται για την ειρήνη και τη δημοκρατία, για την ισότητα και την ελευθερία, για τη συνεργασία και της αλληλεγγύη. Αντιπαλεύουν συστηματικά τη βαρβαρότητα σε κάθε έκφρασή της.

Πόσους μπορούμε να γνωρίσουμε; Τους περισσότερους που θα προλάβουμε μέσα στη ζωή μας. Ναι, η ζωή μας είναι μικρή για να χωρέσει όλες τις προς τούτο γνωριμίες. Άλλωστε, υπάρχει και κάτι άλλο, πρόσθετο. Δεν είναι εύκολο να τους γνωρίσεις με το διάβασμα ενός βιβλίου τους. Όταν έχουν γράψει τόμους επί τόμων, όπως ο Αριστοτέλης, πώς να επιλύσεις το όλο ζήτημα; Και ακόμα, συνήθως δεν αρκεί ένα απλό διάβασμα. Απαιτείται μελέτη και σπουδή, για να κατανοήσεις, να αφομοιώσεις και να κατακτήσεις τα νοήματα και τους στοχασμούς ενός βιβλίου.

Όλοι αυτοί, τα βιβλία έχουν για παιδιά τους. Με αυτά φωτίζουν την ψυχή μας. Με αυτά μας εξευγενίζουν και μας εξανθρωπίζουν. Τα βιβλία τους ανοίγουν δρόμους προόδου. Κρατούν πάντα ανοιχτούς τους ορίζοντες της ιστορίας μας.

Τα βιβλία τους τα λατρεύουμε. Μας φωτίζουν τα μονοπάτια που κάνουμε στη ζωή μας. Μας καλλιεργούν τον ουμανισμό. Μας ομορφαίνουν τον προσωπικό μας κόσμο.

Φυσικά, υπάρχουν και συγγραφείς και βιβλία του μίσους και του φανατισμού, των δογμάτων και του ρατσισμού. Αλλά είναι πάντα φανερός ο δόλιος στόχος τους. Και είναι ευθύνη κάθε πολιτείας και κάθε ανθρώπου να υπερασπίζεται την αδελφοσύνη και να παλεύει με τα βαθιά σκοτάδια τους. Άλλωστε, χάνονται πάντα μέσα στα τόσα και τόσα φωτεινά παραδείγματα…

Εμείς θα είμαστε δίπλα στα φωτεινά πνεύματα, στους λάτρεις του Διαφωτισμού. Όχι δεν μας θέλουν πίσω τους. Μαζί πορευόμαστε. Πάνω από όλα και παιδεία και η μόρφωση. «Η μόρφωση είναι το μοναδικό από τα υπάρχοντά μας που είναι θεϊκό. Επειδή μόνο η νοημοσύνη αναζωογονείται με τα χρόνια και ο χρόνος, που όλα τα αρπάζει, σοφία στα γεράματα προσθέτει. Ούτε καν ο πόλεμος, που σαν τον χείμαρρο, όλα τα σαρώνει και τα παρασέρνει, δεν μπορεί να σου στερήσει όσα ξέρεις» (Irene Vallejo, Πάπυρος).