Μπορεί να είναι απλώς μια κατάθεση εμπειρίας, μιας εμπειρίας όμως που είναι υπό διαρκή δοκιμασία και υπό μερικό μετασχηματισμό, μπορεί να είναι μια παιδαγωγική «γνώμη» που τίθεται στην κρίση συναδέλφων εκπαιδευτικών και ανήσυχων πολιτών ή που παίρνει αυτονόητα θέση στο γαλαξία της ανταλλαγής ιδεών, μπορεί απλώς να είναι μια μικρή αφήγηση, μια αφήγηση από τις τόσες και τόσες που δημιουργούμε στο διάβα της ζωής ζυμωμένη με προσωπικές στοχαστικές αναζητήσεις, στο βαθμό που το προσωπικό μπορεί να είναι προσωπικό, αφού έχει άπειρες και συχνά απροσδιόριστες προσμίξεις ξένων αντιλήψεων, ανθρώπων και βιβλίων.
Το τι περιέχει ο χάρτης της σχολικής αίθουσας πάντα ήταν μια παιδαγωγική και επιστημονική πρόκληση. Ένα τόσο δυναμικό σύστημα, όπως είναι η σχολική αίθουσα, πάντα εμπεριέχει αμφιβολίες και αβεβαιότητες, πάντα έχει ξεχέρσωτους τόπους, πάντα έχει αστάθεια στις συνθήκες της αλλά και στο συγκείμενό της. Με αυτές τις παραδοχές σημειώνονται στον «φωτεινό πίνακα» του laptop σπαράγματα της εκπαιδευτικής μου αφήγησης για να ταξιδέψουν καταπού το θέλουν οι διασκορπισμοί του ψηφιακού κόσμου.
Μπορεί η παιδαγωγική στο σύνολό της να έχει αρκετές ασάφειες και απροσδιοριστίες – που προκύπτουν από την μοναδικότητα του σχολικού θεσμού – αλλά ταυτόχρονα έχει και φοβερές αλήθειες (ως ισχυρές κοινωνικές κατασκευές πάντα) που υπερβαίνουν την ισχύ και των πιο σταθερών νόμων των θετικών επιστημών. Και είναι αυτές οι αλήθειες πνοή ζωτική, αρχιμήδεια σημεία για την αναζήτηση και άλλων προσωρινά ασαφών στοιχείων της διδασκαλίας.
Αλλά ποιες είναι αυτές οι καθολικές παραδοχές: α) Η απόλυτη αγάπη στα παιδιά γενικά και στα παιδιά του σχολείου συγκεκριμένα και στο κάθε παιδί πιο συγκεκριμένα. Και είναι αυτό το σύμπαν της αγάπης ο καμβάς πάνω στον οποίο θα εξυφανθεί η όλη λειτουργία της διδασκαλίας, είναι το πνευματικό / ψυχικό απόθεμα με το οποίο θα πορευτεί ο εκπαιδευτικός σ’ όλη τη σχολική του ζωή και θα παίρνει τις ανάσες του για το δύσκολο και φοβερά όμορφο έργο του. β) Η άρτια επιστημονική κατάρτιση του εκπαιδευτικού για τα όλα τα γνωστικά αντικείμενα που αναφέρονται στο θεσμικό του περίγραμμα. γ) Η παιδαγωγική επάρκεια για το γενικότερο ρόλο του εκπαιδευτικού στο πολυσύνθετο έργο του και η διδακτική επάρκεια για τα μαθήματα της ειδικότητάς του.
Πέραν αυτών των βασικών προϋποθέσεων έχει εδραιωθεί ένας αστερισμός επιμέρους στοιχείων που δίνουν στη διδασκαλία – είτε αυτή προσεγγιστεί με την εκδοχή της επιστήμης είτε με την εκδοχή της τέχνης – τη δυναμική για τη δημιουργία μαθησιακής ετοιμότητας των μαθητών / μαθητριών και την εξασφάλιση της αποτελεσματικότητας. Κατατίθενται τέτοια στοιχεία χωρίς ιεραρχική αξιολόγηση και χωρίς καμιά εξάντληση φυσικά του συνολικού πεδίου τους.
1) Η δημιουργία ευχάριστου κλίματος είναι συστατικό στοιχείο κάθε είδους μάθησης. Η ίδια η διαδικασία και η κατάκτηση της γνώσης συνθέτουν ένα γεγονός απόλαυσης και δεν θα μπορούσε η θεσμική λειτουργία της σχολικής μάθησης να απέχει από το συστατικό στοιχείο της, εκείνο της χαράς. Γιατί, αν το παιδί δεν χαίρεται τη γνώση, σημαίνει ότι δεν έχει κατακτήσει τη γνώση!
2) Η συνεχής εξήγηση στους μαθητές και στις μαθήτριες για το ρόλο της γνώσης και της μάθησης στη ζωή του ανθρώπου, γιατί μέσα στην εκπαιδευτική υποχρεωτικότητα συχνά χάνονται αυτονόητα ζητήματα. Εδώ υπάρχει ένα μικρό μυστικό, ότι από ένα σημείο και μετά ο μαθητής αποκτά μια φοβερή εσωτερική παρόρμηση, γι’ αυτό πρέπει «να βοηθήσουμε τον μαθητή να συνειδητοποιήσει ότι όσο περισσότερο γνωρίζει τόσο περισσότερο γνωρίζει ότι πρέπει να γνωρίσει (the more he knows the more he knows there is to know) (Castle E. 1970, The Teacher, Glasgow, New York: Oxford University Press, p. 228). Η πρόσδεση των παιδικών φιλοδοξιών και η καλλιέργεια των νεανικών ονείρων στο άρμα της γνώσης είναι προωθητικός παράγοντας στην αποτελεσματικότητα του μαθήματος.
3) Η απόλυτη προσήλωση στους στόχους του μαθήματος τόσο του εκπαιδευτικού όσο και των μαθητών δίνει συχνά το εκ των προτέρων μέτρο της αποτελεσματικότητας της σχολικής λειτουργίας. Και αυτή η προσήλωση απαιτεί ενεργητικό ενδιαφέρον και όρεξη που οφείλουν να αγγίζουν τον κόσμο του πάθους, γιατί χωρίς πάθος δεν γίνεται διδασκαλία. 4) Η συνεχής ενθάρρυνση κάθε μαθητή και μαθήτριας είτε με αφορμή διάφορων ευκαιριών είτε με την επινόηση περιστατικών και σχημάτων γονιμοποιεί και κεντρίζει την έφεση για μάθηση.
5) Κοιτάζουμε στα μάτια όλους τους μαθητές και τις μαθήτριες γενικά αλλά και τον καθένα και την καθεμιά ειδικά, γιατί μόνο το βλέμμα των ανθρώπων συχνά επωμίζεται το φορτίο της ενεργητικής σκέψης μας και ο μαθητής και η μαθήτρια αισθάνεται το ενδιαφέρον του εκπαιδευτικού μέσα από τη συνάντηση των βλεμμάτων. Άλλωστε, ο πολιτισμός του ανθρώπου, όπως πολύ χαρακτηριστικά είχε σημειώσει ο τέως πρόεδρος της Τσεχίας Πάβελ, είναι ο πολιτισμός του βλέμματος. 6) Δημιουργούμε εικόνες και παραστάσεις για το περιεχόμενο του μαθήματος και όχι μόνο λεκτικές και εννοιακές κατασκευές, γιατί είναι οι εικόνες και τα σχήματα που ενεργοποιούν τη σκέψη και αποτυπώνονται πιο έντονα στη μνήμη.
7) Δίνουμε αφηγηματικό χαρακτήρα στη διδασκαλία ακόμα και στις θετικές επιστήμες, όπου ο επιστημονικός λόγος τους συχνά αντιτίθεται στον αντίστοιχο αφηγηματικό. Εδώ συνεργεί άριστα η επιστημολογία και η κοινωνιολογία του επιστημονικού αντικειμένου που διδάσκουμε αλλά και οι πολλές μεθοδολογίες της διδακτικής τέχνης. 8) Οφείλουμε να είμαστε πάντα φρέσκοι και ανανεωμένοι, κάθε φορά κάτι καινούργιο να κομίζουμε. Τα πρώτα λεπτά του μαθήματος συνήθως δίνουν το χρωματισμό για όλη τη σχολική ώρα και έχουν πολύτιμο φορτίο, εκεί κερδίζεις ή δεν κερδίζεις την αίθουσα.
9) Αν οι μαθητές και οι μαθήτριες είναι κουρασμένοι / κουρασμένες – ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες ώρες –, “σπάζουμε” το μάθημα με ένα ολιγόλεπτο διάλειμμα. Δεν είναι καθόλου εύκολο και νομίζω ούτε και παιδαγωγικά σωστό να απαιτούμε από τα παιδιά να είναι ακίνητα και αμίλητα στις τόσες ώρες της λειτουργίας της αίθουσας. Κατά τη γνώμη μου είναι προτιμότερο να «χάνουμε» ένα πεντάλεπτο από το μάθημά μας, παρά να σέρνουμε τους κουρασμένους μαθητές με την επιβολή του όποιου σχήματος αυστηρότητας, αφού σε αυτές τις περιπτώσεις χάνεται η δυναμική του ευχάριστου μαθησιακού κλίματος που προαναφέρθηκε.
10) Η διασφάλιση ησυχίας και πειθαρχίας – γιατί «η ελευθερία είναι ένα προϊόν της πειθαρχίας» [i]– είναι συστατικό στοιχείο για την τέλεση του μαθήματος, δεν συνδέεται με αυταρχισμούς αλλά με την ενσυνείδητο σεβασμό όλων μας στην ιερότητα του μαθήματος, γιατί όλοι συνειδητοποιούμε την ευθύνη μας για ένα καλό μάθημα. 11) Η χρήση εποπτικών μέσων, ακόμα και χρωματιστών κιμωλιών, η εικαστική απεικόνιση του περιεχομένου του μαθήματος και οι διαρκείς επινοήσεις ενεργοποιούν τις αισθήσεις και τη σκέψη των μαθητών σε σχέση με ένα «ξερό» – παραδοσιακό μάθημα. 12) Το κάθε μάθημα, η κάθε σχολική ώρα θα πρέπει να έχουν ένα μόνιμο άγχος, να συνδέονται με την πραγματικότητα (φαντασιακή και πραγματική) και με τις ανησυχίες των νέων.
Το σχολείο δεν είναι έξω από τη ζωή, δεν είναι μόνο στοιχείο προετοιμασίας για την αυριανή ζωή των παιδιών, είναι κομμάτι της ίδιας της ζωής και όσο πιο πολύ διαπερνούν τους τοίχους του οι αναζητήσεις της κοινωνίας και τα ρεύματα των διαρκώς καινούργιων καιρών τόσο πιο πολύ ελκυστικό και αποτελεσματικό είναι.
Υ.Γ.
Η αφήγηση της σχολικής αίθουσας είναι μια διαρκής αφήγηση και τα στοιχεία που την εξυφαίνουν είναι πολλά και σύνθετα, πτυχές μέσα σε κάθε πτυχή. Αρκετά είναι άγνωστα και γι’ αυτό θα επανερχόμαστε κατά καιρούς…
________________________________________
[i] Castle, E. B. (1970), The Teacher, Glasgow, New York: Oxford University Press, p. 227
Ακολουθείστε το iPaidia στο Google News
