Στην ταινία Crash του 2004 ο σεναριογράφος προκειμένου να αιτιολογήσει τα αυτοκινητιστικά ατυχήματα λέει τα παρακάτω: «Είναι η αίσθηση της επαφής. Είμαστε πάντα πίσω από μπετό, σίδερο και γυαλί. Έχουμε ανάγκη το άγγιγμα και καταφεύγουμε σε σύγκρουση πάνω σε κάποιον για να το νιώσουμε».

Δημήτρης Τσιριγώτης, φυσικός

Κατά γενική ομολογία, σήμερα είναι μία πολύ δύσκολη περίοδος για να είσαι παιδί ή να σχετίζεσαι με παιδιά όντας γονέας ή εκπαιδευτικός. Υπάρχει ένταση και εναντίωση εκατέρωθεν. Λες και τα παιδιά έχουν ξεμείνει από τρόπους για να επικοινωνήσουν και καταφεύγουν στην έσχατη λύση της σύγκρουσης. Είναι και αυτός ένας τρόπος για να έλθουν σε επαφή με άλλους.

Είναι αλήθεια πως σήμερα ειδικά στους μαθητές υπάρχει αύξηση της παραβατικότητας, της νεανικής επιθετικότητας, των εναντιωματικών συμπεριφορών και της έλλειψης σεβασμού. Οι γονείς ρίχνουν την ευθύνη στους εκπαιδευτικούς πως δεν μπορούν να κάνουν τα παιδιά τους να πειθαρχήσουν. Οι εκπαιδευτικοί ρίχνουν την ευθύνη στους γονείς ισχυριζόμενοι πως ότι επιτυγχάνουν οι ίδιοι στο σχολείο πάει χαμένο αφού οι γονείς έχουν τα παιδιά τους χωρίς όρια, ανεξέλεγκτα. Και μία ολόκληρη κοινωνία μιλάει για «παλιόπαιδα». Στην πραγματικότητα πρόκειται για παιδιά που απλά «δεν είναι καλά».

Και όσο μένουμε στα συμπτώματα και δεν βλέπουμε το πρόβλημα η κατάσταση θα βαίνει επιδεινούμενη. Η αλήθεια είναι πως η καταφυγή των παιδιών στη σύγκρουση για να επικοινωνήσουν σε εμάς ότι δεν καλά είναι ιδιαίτερα ενοχλητική. Πάντως είναι σίγουρα καλύτερη από την αποσιώπηση η οποία θα ήταν η χειρότερη δυνατή αντίδραση. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα: ούτε και εμείς οι ενήλικες αυτό το διάστημα είμαστε καλά. Δεν έχουμε το μαξιλαράκι της ψυχικής δύναμης για να απορροφήσουμε την ορμή της σύγκρουσης.

Τους μεταδίδουμε τη δική μας πίεση

Η ζωή μας έχει γίνει ιδιαίτερα πιεστική. Πιεζόμαστε οικονομικά, κοινωνικά και ηθικά. Η πίεση όμως όταν ασκείται εδώ πάει και εκεί λέει ο Πασκάλ. Έτσι μεταδίδεται στα παιδιά η πίεση που νιώθουμε εμείς. Αν επιπλέον σκεφτούμε πως τα όρια ευθραυστότητας των παιδιών είναι μικρά καταλαβαίνουμε τη δεινή τους θέση.

Τα παιδιά είναι καλοί δέκτες αλλά κακοί αποκωδικοποιητές

Από την άλλη είναι γνωστό πως τα παιδιά είναι μεν οι καλύτεροι δέκτες αλλά είναι και οι χειρότεροι αποκωδικοποιητές. Μπορούν να αισθάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά αλλά συνήθως δίνουν την πιο λάθος ερμηνεία. Δεν είναι εφικτό να μας περιγράψουν ρητά και καθαρά τι τα βασανίζει γιατί πολύ απλά δεν γνωρίζουν ούτε τα ίδια. Θα μας το δείξουν με άλλους τρόπους, ένας από τους οποίους είναι και η σύγκρουση μαζί μας ή μεταξύ τους.

Τους παρέχουμε τα πάντα εκτός από αυτά που έχουν ανάγκη

Οι γονείς θέλουν παιδιά που να αποδεικνύουν ότι είναι τέλειοι στο γονεϊκό τους ρόλο και οι εκπαιδευτικοί θέλουν μαθητές που να αποδεικνύουν ότι είναι αποτελεσματικοί στο διδακτικό τους ρόλο. Οι γονείς παρέχουν πλέον τα πάντα εκτός από εκείνο με τη μεγαλύτερη αξία για τα παιδιά τους: την προσοχή τους. Οι εκπαιδευτικοί κυνηγούν από πίσω το μάθημα αλλά προσπερνούν τους μαθητές τους χωρίς να στέκονται ούτε στιγμή. Τα παιδιά ζητάνε με κρότο το χρόνο μας αλλά εμείς δεν παίρνουμε τα μάτια μας από την κλεψύδρα μας. Και ενώ εμείς κοιταζόμαστε μέσα στον καθρέπτη παραφυλώντας μην τυχόν μάς φύγει η ζωή και δεν την πάρουμε χαμπάρι, τα παιδιά μας συγκρούονται με ορμή  εκεί που καθρεπτίζεται το είδωλό μας μόνο και μόνο για να τα δούμε. Και δεν πρέπει να μας φαίνεται παράξενο πως η σύγκρουση των μαθητών με τους εκπαιδευτικούς στο σχολείο έχει σκοπό να τραβήξει πάνω τους το βλέμμα όχι μόνο των εκπαιδευτικών αλλά και των γονέων τους. Ναι μην μας φαίνεται παράξενο, τα παιδιά νιώθουν αόρατα αυτό το διάστημα και η βίαια επαφή μαζί μας μέσω της σύγκρουσης είναι για αυτά η απόδειξη ότι υπάρχουν. Στο ταξίδι της ζωής τα παιδιά έχουν ανάγκη από συνοδοιπόρους, όχι από συγκατοίκους στο ίδιο σπίτι ή από παρευρισκόμενους στις ίδιες αίθουσες.

Το πιο σημαντικό που πράττουν γονείς και εκπαιδευτικοί, σαν να είναι συνεννοούμενοι, είναι ο πρόωρος διωγμός των παιδιών από τον παράδεισο της παιδικής τους ηλικίας. Υπάρχει μια υπερβολική βιασύνη να δούμε τα παιδιά μας προσοντούχα και αποκαταστημένα. Και εννοείται πως τα παιδιά θα είναι έξαλλα με την στέρηση της παιδικότητας και της ανεμελιάς τους. Ο Γάλλος παιδαγωγός Ζαν-Ζακ Ρουσσώ έλεγε ότι: «δεν θα είμαστε ποτέ σε θέση να δημιουργήσουμε σοφούς, αν πρωτύτερα δεν τους έχουμε αφήσει να μεγαλώσουν στην κατάσταση της φυσικής τους αγριότητας». Ο Ρουσσώ προφανώς ήθελε να τονίσει τον κίνδυνο της πρόωρης ευθυγράμμισης του παιδιού με τον ενήλικο. Να το πούμε και αλλιώς: πως μπορεί κάποιος «να μεγαλώσει» όταν δεν έχει αφεθεί να υπάρξει ποτέ του μικρός;

Οι ατραποί των τελευταίων χρόνων

Ας αναλογιστούμε από ποιες ατραπούς έχουν περάσει τα παιδιά τα τελευταία δύο τρία χρόνια. Η πανδημία και η απότομη συνειδητοποίηση της θνητότητας ήταν ένα πραγματικό σοκ για τα παιδιά. Η στέρηση της ελευθερίας, της εκπαίδευσης και της κοινωνικοποίησης λόγω της καραντίνας είχε ολέθριες συνέπειες για εκείνα. Η αδράνεια που επέδειξαν μετά το τέλος της καραντίνας θεωρήθηκε ως ένα σημείο φυσιολογική. Και ενώ οι ζωές τους φαινομενικά γύρισαν στην κανονικότητα, αυτά ξαφνικά μάς κήρυξαν τον πόλεμο.

Ο ακήρυχτος πόλεμος με τον αληθινό εχθρό

Το ερώτημα είναι τι μπορεί να γίνει για να αναστραφεί η κατάσταση. Κακά τα ψέματα ο κλήρος της δράσης πέφτει σε εμάς τους μεγάλους που παρά το γεγονός πως και εμείς  διανύουμε την δυσκολότερη φάση μας είμαστε οι μόνοι που έχουμε την δύναμη, την εμπειρία και την γνώση για να αλλάξουμε την αντίληψη του παιδιού για τον κόσμο. Για να συμβεί αυτό χρειάζεται να τούς δείξουμε έναν άλλον κόσμο. Και αν τα δικά μας μάτια δεν βλέπουν πια έναν τέτοιο κόσμο μήπως ήρθε η ώρα να τον απαιτήσουμε από αυτούς που μας τον στερούνε; Μήπως για να επέλθει η ειρήνη με τα παιδιά και η ειρήνη μέσα μας, ο μόνος τρόπος είναι να κηρύξουμε εμείς τον πόλεμο στους πραγματικούς εχθρούς που μας μαυρίζουν τις ζωές;