Υπάρχουν σήμερα αντι – σχολεία;

«Το σχολείο, σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι μπορούμε να φανταστούμε,
έχει να συναγωνιστεί μυριάδες ‘αντι-σχολεία’ ως προς τον καθορισμό της
διαφορετικότητας, της ταυτότητας και του αυτοσεβασμού …,
συναγωνίζεται με άλλα τμήματα της κοινωνίας
τα οποία επίσης προσφέρουν αξίες,
με τραγικές ίσως συνέπειες για την κοινωνία».
J. Bruner

Του Νίκου Τσούλια

Υπάρχουν αντισχολεία; θα ρωτήσει κάποιος ξαφνιασμένος. Πότε και πώς δημιουργήθηκαν; Πιστεύω ότι πάντα υπήρχαν αντισχολεία. Σήμερα όμως αυτά τα αντισχολεία έχουν γίνει θεσμοί και έχουν αποκτήσει φοβερή δύναμη και επιρροή, λειτουργούν δε ευθέως κατά της λειτουργίας και του ρόλου των σχολείων, υπονομεύοντας τα παιδαγωγικά τους πρότυπα και το αξιακό τους πεδίο. Δεν είναι δικός μου όρος τα αντισχολεία. Ο Fernando Savater, Ισπανός πανεπιστημιακός, σε ένα εξαίρετο εκπαιδευτικό δοκίμιό του, το «Η αξία του εκπαιδεύειν», τεκμηριώνει απόλυτα τον όρο αυτό συνδέοντάς τον μάλιστα με τη γενικότερη υπο – κουλτούρα της εποχής.
Αλλά ποια είναι συγκεκριμένα τα αντισχολεία; Πρώτον, η τηλεόραση. Σίγουρα η τηλεόραση (και αναφέρομαι εφεξής στην ιδιωτική τηλεόραση) αποτελεί σήμερα ένα χαρακτηριστικό πολιτιστικό μέσο που έχει παίξει θετικό ρόλο στον εκσυγχρονισμό συνολικά των κοινωνιών. Αλλά ποιο είδος τηλεόρασης; Αυτή που θα ονομάζαμε έστω και με ένα ασαφές περιεχόμενο ως ποιοτική και η οποία είναι μια μικρή μειοψηφία στο συνολικό τηλεοπτικό σύμπαν. Αντίθετα, το μέγιστο μέρος των τηλεοπτικών καναλιών και προγραμμάτων αντιστρατεύεται ευθέως το μορφωτικό ρόλο του σχολείου.
Και να γιατί. α) Οι αστέρες της τηλεόρασης, οι συντελεστές της και οι «χαρακτήρες» της προβάλλουν κίβδηλες αξίες, χρυσά περιτυλίγματα και είναι κυριολεκτικά «αδειανά πουκάμισα». Άνθρωποι χωρίς κανένα προσόν, τεμπέληδες επαγγελματίες, με απαραίτητο σκηνικό διάφορες «γλάστρες» για να θρέφουν τις σεξουαλικές φαντασιώσεις των τηλεθεατών, αρκετοί με μοναδικό όπλο τη βλακεία τους και την ηλιθιότητά τους, με εξυπναδίστικο στυλ, αποφαίνονται για τα δημόσια πράγματα – εδώ προσδιορίζουν και την έννοια του δημόσιου -, ασχολούνται με ανθρώπους του ίδιου του συναφιού τους, παράγουν δήθεν φανταχτερές εκπομπές και προβάλλονται ως οι «in» της εποχής.
β) Οι ινστρούχτορες του τηλεοπτικού πάνθεου δημιουργούν αφενός μεν στους ηλικιωμένους θεατές μια αίσθηση του τύπου «ξεχάσετε τα προβλήματά σας και χαλαρώστε λιγάκι με τις όμορφες εκπομπές που σαν κάνουν να ξεχνάτε τα βάσανά σας», αφετέρου δε στους ανήλικους την αντίληψη «μην κολλάτε με το σχολείο, αυτό είναι ένα μέρος της παιδικής σας ηλικίας, ο πραγματικός κόσμος είναι ο δικός μας». Και καταφέρνουν σε μεγάλο βαθμό να περνάνε την θεώρησή τους, αντι-κοινωνικοποιώντας εν πολλοίς νέους και μεγάλους σε μια εικονική πραγματικότητα με το δέλεαρ ότι αυτή η πραγματικότητα είναι ευχάριστη και δεν προκαλεί σκοτούρες όπως το σχολείο ή η ίδια η ζωή.
γ) Αφαιρείται από το πολιτιστικό, μορφωτικό και κοινωνικό περιβάλλον η ουσία των και προβάλλεται μια φενακισμένη εκδοχή των. Υπάρχουν προγράμματα: κλασικής μουσικής; κινηματογραφικών ταινιών προβληματισμού και ποιότητας; συζητήσεων με διανοητές της εποχής μας (Έλληνες ή ξένους); διαλόγων κύριων κοινωνικών θεμάτων; παρουσίασης επιστημονικών θεμάτων; παιδικών εκπομπών; λαϊκής παράδοσης; σύγχρονων, τεχνολογικών και μη, εξελίξεων; παρουσίασης βιβλίων;
Και όλα αυτά με την ετικέτα ότι «παίζουμε ό,τι πουλάει», αποκρύβοντας το γεγονός ότι πουλάνε μόνο ένα πράγμα, την αποχαύνωση και τη χειραγώγηση των τηλεθεατών και έχουν επιβάλλει αυτό το μονοπώλιο ως και το μοναδικό πεδίο του τηλεοπτικού ενδιαφέροντος!
Αλλά υπάρχουν και άλλα εν δυνάμει αντισχολεία. Ας μείνουμε μόνο σε δύο.
α) Η οικογένεια. Με τι ακριβώς ασχολείται η οικογένεια όσον αφορά την διαπαιδαγώγηση των παιδιών της; Σχεδόν με τίποτα. Σπάνια τα παιδιά ακούνε, έστω και περιστασιακά, από τους γονείς τους, να σέβονται τον άλλο άνθρωπο, να αγαπάνε την εργασία, να αγωνίζονται για το κοινό καλό και την κοινωνική πρόοδο, να ασχολούνται με τα κοινά, να αγαπάνε τη γνώση ως ένα στοιχείο της ζωής τους συνολικά κλπ.
β) Το πολιτικό σύστημα. Εδώ κυριαρχεί η φοβερή εικόνα της γενικευμένης παρανομίας, της λεηλασίας του δημόσιου πλούτου με την παράλληλη γενική ατιμωρησία. Τι μηνύματα μπορεί να περάσει το σχολείο (να σέβονται τους νόμους, να αγωνίζονται στους χώρους της μάθησης γιατί τα μορφωτικά προσόντα μετράνε στις σημερινές κοινωνίες της γνώσης), όταν βλέπουν ότι η ζωή, στο βαθμό που την προσδιορίζει η πολιτική σφαίρα, καθορίζεται από τη συναλλαγή, από την κοινωνική ανέλιξη μέσω των γνωριμιών ή μέσω του «κομματικού σωλήνα»;