Στην εποχή μας, δυστυχώς, έχει κυριαρχήσει ο πολιτισμός της εικόνας. Οι οθόνες από τα κινητά, τους υπολογιστές και τις τηλεοράσεις έχουν κεντρική θέση στις ζωές των ανθρώπων και κυρίως των νέων. Σε αυτή την περίοδο παρατηρώ με λύπη ότι κινδυνεύει να παραγκωνιστεί το βιβλίο, το λογοτεχνικό βιβλίο.

Σοφία Η. Προβοπούλου,φοιτήτρια Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ

Σε αυτήν ακριβώς τη χρονική περίοδο, η εκπαίδευση πρέπει να παίξει καθοριστικό ρόλο, ώστε η λογοτεχνία να εμπνεύσει τους μαθητές και να τους «ξεκολλήσει» από τις οθόνες. Αξίζει, λοιπόν, να εξετάσουμε ορισμένα ζητήματα. Σήμερα, ποια είναι η θέση της λογοτεχνίας στο εκπαιδευτικό μας σύστημα; Είμαστε ικανοποιημένοι με τη θέση αυτή; Χρειάζονται αλλαγές; Βοηθά η λογοτεχνία στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των μαθητών και κατ’ επέκταση των ανθρώπων;

Αρχικά, η λογοτεχνία ετυμολογικά σημαίνει τέχνη του λόγου (<λέγω). Άρα μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί η λογοτεχνία τέχνη, δηλαδή έκφραση συναισθημάτων και ιδεών με καλαίσθητο τρόπο. Όσον αφορά το πρώτο μας ζήτημα, ποια είναι η θέση της τέχνης του λόγου στο εκπαιδευτικό σύστημα;

Είναι κοινός τόπος πως η τέχνη, γενικά, αλλά και η λογοτεχνία συγκεκριμένα δεν έχει την αρμόζουσα θέση στην εκπαίδευση. Υπάρχουν κάποιες ώρες τέχνης (μουσική, θέατρο, ζωγραφική) στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση – ώρες που δεν αρκούν, κατά τη γνώμη μου, για να προσφέρουν αυτό που δύνανται στα παιδιά. Αυτό ισχύει και για τη λογοτεχνία.

Καλό είναι να προβληματιστούμε γιατί συμβαίνει αυτό. Γιατί η τέχνη είναι «εξορισμένη» από το σχολείο; Συνοπτικά, ο «εξορισμός» της τέχνης οφείλεται, κυρίως, στην ωφελιμιστική αντίληψη της κοινωνία μας και τη θεοποίηση του υλικοτεχνικού κόσμου που προκαλεί ταυτόχρονη υποβάθμιση ανθρωπιστικών αξιών. Το σχολείο δεν δίνει την πρέπουσα σημασία στην πνευματική και συναισθηματική καλλιέργεια του παιδιού, στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του και στον γόνιμο προβληματισμό του μέσω της τέχνης.

Είναι προσηλωμένο στην εμμονή του βαθμού, τον ανταγωνισμό και τη μετάδοση τυποποιημένων γνώσεων με απτά αποτελέσματα στο μέλλον (εισαγωγή στο πανεπιστήμιο, επαγγελματική αποκατάσταση κτλ.). Το σημερινό σχολείο «βιάζεται» για να προλάβει τους γρήγορους ρυθμούς του σύγχρονου κόσμου!

Σίγουρα, θα θέλαμε η τέχνη και ειδικά η λογοτεχνία να έχει ρόλο πρωταγωνιστικό στο σχολείο κι όχι ρόλο κομπάρσου! Αυτό αποτελεί μεγάλη πρόκληση! Για να αλλάξει ο ρόλος της χρειάζονται ριζικές αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα. Αρχικά, η λογοτεχνία, εκτός από τέχνη, επιβάλλεται να αντιμετωπίζεται ως αυτόνομο επιστημονικό πεδίο των Ανθρωπιστικών επιστημών.

Στη συνέχεια,  τα παιδιά είναι καλό να έρχονται σε επαφή με τη λογοτεχνία από την προσχολική εκπαίδευση (νηπιαγωγείο) αλλά και έπειτα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Είναι γνωστό ότι η παιδική ηλικία είναι πολύ σημαντική για τη διαμόρφωση του ανθρώπου. Το μυαλό των παιδιών είναι σαν σφουγγάρι που ξέρει να ρουφάει πληροφορίες καλύτερα από κάθε ενήλικα!

Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση θα ακολουθηθεί το ίδιο με μόνη διαφορά ότι το μάθημα δεν θα είναι μόνο ανάγνωση και συζήτηση ενός βιβλίου αλλά τα παιδιά θα διατυπώνουν  και γραπτώς τις απόψεις τους, θα απαντάνε γραπτώς σε ερωτήματα των καθηγητών ή και σε ασκήσεις βοηθητικών βιβλίων του υπουργείου. Αυτό θα γίνει για εξάσκηση των μεγαλύτερων παιδιών στον γραπτό λόγο και την κατανόηση. Αυτό σε μεγάλο βαθμό συμβαίνει στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Όμως, καλό θα ήταν να αυξηθούν οι ώρες διδασκαλίας της λογοτεχνίας. Να σημειωθεί δε ότι το μάθημα εξετάζεται στα σχολεία και στις πανελλήνιες εξετάσεις για όλες τις κατευθύνσεις.

Τοιουτοτρόπως, τα παιδιά θα δουν τη λογοτεχνία ως μία καθημερινή συνήθεια, ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωή τους που θα τους συνοδεύει μέχρι την ενήλικη ζωή. Θα μάθουν να βλέπουν τη λογοτεχνία ως πολύτιμο συστατικό για μία δημιουργική ζωή!

Γιατί, όμως, η λογοτεχνία είναι τόσο σημαντική για την ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών; Η λογοτεχνία γενικά αλλά κι ως σχολικό μάθημα, είναι υψίστης σημασίας. Αρχικά, βοηθά τον μαθητή να εμπλουτίσει τη γλωσσική του «φαρέτρα» και να λάβει γλωσσικά ερεθίσματα που θα τον καταστήσουν καλύτερο χειριστή της γλώσσας. Τα περισσότερα λογοτεχνικά κείμενα μεταφέρουν κοινωνικά μηνύματα, αποτελούν μέσο διαμαρτυρίας, αντίστασης και μεταδίδουν μηνύματα αγωνιστικότητας και αυταπάρνησης,  ενώ συνάμα εμπνέουν, καλλιεργούν τη φαντασία, μεταδίδουν αξίες.

Μέσω της λογοτεχνίας, ακόμη, επέρχεται ο γόνιμος προβληματισμός και καλλιεργείται η κριτική σκέψη των μαθητών που είναι το ζητούμενο για έναν μελλοντικό πολίτη, ενώ  παράλληλα δύνανται να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές για διάφορα κοινωνικά προβλήματα, να εκλεπτύνουν τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά τους, κάτι που είναι καθοριστικό για την υγιή και ορθή διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους. Και δεν θα πρέπει να θεωρείται η εκλέπτυνση του χαρακτήρα δεδομένη όταν ζούμε σε μια εποχή που, όπως προανέφερα, οι ανθρωπιστικές αξίες, δυστυχώς, έχουν υποχωρήσει.

Η επαφή με τον λόγο και τη σκέψη ανθρώπων του πνεύματος επηρεάζει καθοριστικά τη διαμόρφωση προτύπων κι αυτό είναι ιδιαίτερα ακανθώδες ζήτημα για την εποχή που ζούμε, καθώς  μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της τηλεόρασης δεν παρουσιάζονται πρότυπα που ξεχωρίζουν για το πνεύμα τους τόσο, όσο για την εξωτερική τους εμφάνιση. Επίσης, η λογοτεχνία, αν δεν διδάσκεται χρησιμοθηρικά (για τις εξετάσεις), τότε μπορεί να αποτελέσει «όαση» μέσα στην αγχωτική ρουτίνα των μαθητών και να αποτελέσει το μέσο για την απόκτηση πνευματικής ελευθερίας.

Κατά την άποψη μου, όμως, και, κυρίως, από την εμπειρία μου ως μαθήτρια, θεωρώ πως οι καθηγητές (τουλάχιστον οι περισσότεροι), δεν βλέπουν τη λογοτεχνία μόνο ως ένα εξεταζόμενο μάθημα, αλλά το προσεγγίζουν με μεράκι και αγάπη και όταν ο καθηγητής αντιμετωπίζει το μάθημα καθ’ αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο έχει «πιάσει» το νόημα της εκπαίδευσης και του ρόλου του, αλλά μαθαίνει και στο μαθητή να το αντιμετωπίζει όμοια. Και αυτό, φυσικά, είναι το πιο σημαντικό!

Εν κατακλείδι, η λογοτεχνία είναι πολύ σημαντική για την ανάπτυξη της προσωπικότητας του ανθρώπου και ιδιαίτερα των νέων. Γι αυτό το σχολείο πρέπει να δώσει μεγαλύτερη σημασία στο μάθημα της λογοτεχνίας από την προσχολική ηλικία και να το αναβαθμίσει κάνοντάς το πιο ενδιαφέρον για τους μαθητές. Η λογοτεχνία σφυρηλατεί τους νέους- μελλοντικούς πολίτες και τους βοηθά να γίνουν ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ γιατί ο σκοπός της εκπαίδευσης δεν είναι μόνο να μεταλαμπαδεύσει στους μαθητές γνώσεις αλλά και να  συνδράμει ώστε  να γίνουν ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ και ΣΚΕΠΤΟΜΕΝΟΙ!