Η καλλιέργεια της φιλίας

Στα πρώτα βήματα εξόδου του μικρού παιδιού από την οικογενειακή του εστία ανιχνεύονται οι νέες εστίες σύνδεσής του, αναζητείται η σύναψη με κάτι το οικείο – ή, πιο ορθά, που θα γίνει οικείο -, ανιχνεύεται σχεδόν αδιόρατα η έννοια και η πραγματικότητα της φιλίας.

Συχνά μάλιστα τα μικρά παιδιά επινοούν τους φίλους τους, που μπορεί να είναι φίλοι από τα παιδικά τους βιβλία και στη συνέχεια από τον παιδικό σταθμό, φίλοι που στη δεύτερη περίπτωση – του παιδικού σταθμού – μάλλον δεν το ξέρουν ότι είναι φίλοι κάποιου.

Είναι λοιπόν σχεδόν ενστικτώδης η αναζήτηση της φιλίας, πριν καλά – καλά συνειδητοποιήσουμε την ανάγκη της, τη δύναμή της και την ομορφιά της; Ίσως η προσωρινή και παροδική αποκόλληση από την οικογενειακή θαλπωρή να επιζητεί αυθόρμητα την εν μέρει αντικατάστασή της με έναν καινούργιο δεσμό. Ίσως να επιβεβαιώνεται η γνωστή φιλοσοφική αναφορά ότι «ο άνθρωπος δεν νοείται χωρίς τον άλλον άνθρωπο» με έναν τρόπο που συνάπτεται μάλλον με τη συγκρότηση του βασικού πυρήνα της ανθρώπινης φύσης στα πρώτα στάδια του εξανθρωπισμού του ανθρώπου, παρά ως μια κοσμοθεωρητική επιλογή που γίνεται σε ώριμη σχετικά ηλικία.

Σε κάθε περίπτωση, η φιλία μπορεί να έχει τα πρώτα της σκιρτήματα στη συναισθηματική ανάγκη του παιδιού να αναπληρώσει παροδικά την ελλείπουσα γονεϊκή αγάπη, αλλά κατ’ ουσίαν είναι μια αναγκαιότητα της ζωής. Επομένως δεν προκύπτει μονομερώς από κάποια αυτοφυή διάθεση και έκφραση της ανθρώπινης φύσης, αλλά παράλληλα καθίσταται πολιτισμικό και κοινωνικό χαρακτηριστικό στοιχείο του ανθρώπου – πολίτη.
Αυτό το διμερές κατά βάση σκηνικό της προέλευσης της φιλίας οδηγεί στη διαπίστωση ότι η φιλία δεν πέφτει από τον ουρανό, αλλά ως συστατικό στοιχείο του εξανθρωπισμού μας οφείλεται να καλλιεργείται. Και οφείλουμε να την καλλιεργούμε συστηματικά και με μεθοδικότητα, γιατί ο ρόλος της είναι καθοριστικός στη ζωή μας, στο περιεχόμενό της, στην αυταξία της και στους σκοπούς που θέτουμε γι’ αυτή. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι οι γονείς καθολικά και διαχρονικά – φαντάζομαι σε κάθε γωνιά της Γης και σε κάθε «διαδρομή» του Χρόνου – εξετάζουν τη δημιουργία της φιλίας των παιδιών τους με έναν ιδιαίτερο τρόπο και επιζητούν τέτοιους χαρακτήρες και προσωπικότητες ωσάν να πρόκειται για τα δικά τους παιδιά, γιατί γνωρίζουν το πόσο σημαντική επίδραση έχει στη ζωή των παιδιών η ποιότητα των φίλων τους.

Υπάρχουν αρκετά ιστορικά, μυθολογικά και λογοτεχνικά παραδείγματα μέσω των οποίων έχει υμνηθεί η φιλία: ο Αχιλλέας και ο Πάτροκλος, ο Πυλάδης και Ορέστης, ο Θησέας και ο Πείριθως, ο Δάμων και ο Φιντίας, ο Ηρακλής και ο Ιόλαος κλπ. Αλλά δεν χρειάζεται να στοχαζόμαστε μόνο επί της ιστορικής καταγραφής. Για να νιώσουμε τη φωτεινότητα και τη γλυκύτητα της φιλίας, αρκεί να αναλογιστούμε το πώς θα ήταν η δική μας ζωή χωρίς τους φίλους μας!
Η φιλία δεν είναι απλά και μόνο κάποιο αποκούμπι στις δυσκολίες της ζωής. Δεν είναι μόνο μια ψυχική ανάγκη, αλλά συνδέεται με το ευρύ πεδίο της κοινωνικοποίησης του ανθρώπου και με αυτή καθ’ εαυτή τη δημιουργία της προσωπικότητάς του. Ζυμωνόμαστε με τα ίδια υλικά των εμπειριών, των ανησυχιών, των αναζητήσεων και των προβληματισμών με τους φίλους μας και σε μεγάλο βαθμό αλληλοεπηρεαζόμαστε και συνδιαμορφωνόμαστε. Φιλοτεχνούμε πρωτίστως εμείς το προσωπικό μας πορτρέτο, αλλά υπάρχουν πινελιές που έχουν την αισθητική αφετηρία και τη ματιά των φίλων μας.

Αλλά ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της φιλίας και ποιο θα ήταν το ασφαλέστερο κριτήριο για να διακριβώσουμε το ουσιαστικό περιεχόμενό της; Θεωρώ ότι αν εκφράζονται με αυθεντικό τρόπο οι ουσιώδεις αξίες της ζωής (αγάπη, σεβασμός, κατανόηση, αλληλεγγύη, διαρκής προσφορά) στους φίλους, αυτές αποτελούν και τα υπαρκτά βασικά χαρακτηριστικά της φιλίας. Ίσως το κριτήριο που θα έπρεπε να το θέτουμε ως κρίσιμο για τη δοκιμασία της ουσιαστικής φιλίας να είναι η απουσία φθόνου στις χαρές του άλλου και ιδιαίτερα σ’ εκείνες τις χαρές που θα μπορούσαμε να γευθούμε και εμείς – αλλά δεν τα έχουμε καταφέρει – και σ’ εκείνες τις χαρές που προκύπτουν από την πρόοδο των παιδιών μας. Θεωρώ ότι ο φθόνος είναι το μεγαλύτερο ελάττωμα του ανθρώπου και ως εκ τούτου αν απουσιάζει παντελώς από τις σχέσεις μας με τους φίλους, είναι δείγμα πραγματικής αγάπης, είναι επιπλέον και μια προσωπική μας κατάκτηση για να γνωρίσουμε τον κόσμο της ταπεινότητας, που μάς απελευθερώνει από τα δεσμά του εγωισμού και μάς οδηγεί σε τόπους ψυχικής ελευθερίας.

Η φιλία ποτέ δεν μπορεί να είναι «ανέφελη». Θα γνωρίσει συγκρούσεις, αμφισβητήσεις και πολλαπλές δοκιμασίες. Μέσα από το καμίνι των εντάσεων και των παλινδρομήσεων θα κατακτήσει εκείνες τις ιδιότητες του ανοξείδωτου μετάλλου που καμιά σκουριά του χρόνου δεν θα το φθείρει και θα γίνει πηγή σταθερής συντροφικότητας και αγάπης.