Γιατί δεν διαπαιδαγωγούμε;

Δεν διαπαιδαγωγούμε τα παιδιά και τους νέους στη σύγχρονη κοινωνία. Και το γνωρίζουμε αυτό. Δεν είναι κάποια παράλειψη. Δεν είναι καν ζητούμενο. Ούτε αναρωτιόμαστε γιατί συμβαίνουν όλα αυτά. Έχουμε επίγνωση της κατάστασής μας και της εικόνας μας.

Δεν θέλουμε να διαπαιδαγωγήσουμε; Είναι και αυτό ένα προκύπτον ερώτημα, αφού η αγωγή της νέας γενιάς πάντα είναι συστατικό στοιχείο της πολιτιστικής μεταβίβασης και της ουσιώδους λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος, όπου γης και όπου χρόνου, αφού η αναπαραγωγή μιας κοινωνίας και των χαρακτηριστικών της είναι θεμελιακό μέλημα αυτής καθ’ εαυτής της ιστορικότητάς της και της εξελικτικής της κίνησης. Γιατί όμως δεν θέλουμε; Μήπως αντιλαμβανόμαστε ή και απλώς διαισθανόμαστε ότι δεν πιστεύουμε στα χαρακτηριστικά πρότυπα και στις προκρίνουσες κοινωνικά αξίες μας;

Δεν μπορούμε να διαπαιδαγωγήσουμε; Και αυτό συζητείται, αφού νιώθουμε πνευματικά κουρασμένοι, συναισθηματικά αδύναμοι, ψυχικά μετέωροι, αφού δεν πιστεύουμε στον εαυτό μας ότι μπορεί να δώσουμε προοπτική στην έννοια της προόδου.

Δεν έχει κάποιο νόημα να διαπαιδαγωγήσουμε; Μήπως αυτό το ερώτημα, τέμνοντας τα άλλα δύο, αποκαλύπτει τον βασικό πυρήνα της αμηχανίας μας ως προς το ζήτημα της αγωγής. Γιατί για να διαπαιδαγωγήσεις οφείλεις να έχεις πίστη σε κάποια ιδανικά, να έχεις έμπνευση με κάποιες αξίες, να έχεις διαμορφώσει ένα κοινωνικό είδωλο για το οποίο αγωνίζεσαι. Και αυτό δεν υπάρχει. Είμαστε ως προς τούτο συνεπείς, κυνικά συνεπείς.

Πρωταρχική μας αξία είναι το χρήμα. Το λατρέψαμε και με αυτό διαμορφώσαμε το κοσμοείδωλο του καταναλωτισμού και θεοποιήσαμε την κοινωνία της αφθονίας, κάνοντας διαθήκες χρήματος για την κατάκτηση του μέλλοντος των παιδιών μας. Και όμως το χρήμα δεν μάς έσωσε· η οικονομική κρίση είναι γεγονός. Λατρεύουμε το χρήμα και τώρα ως μέσο ανάγκης, ως μέσο αυτόνομης τώρα δημιουργίας του μέλλοντος των παιδιών μας και πάλι δεν θα μάς σώσει. Την ίδια κυρίαρχη αξία – το χρήμα – έχουμε ως είδωλο και στην κοινωνία του εύκολου και έωλου πλουτισμού και της χυδαίας κατανάλωσης και στην κοινωνία της στέρησης, της φτώχειας, των ζητιάνων, των εικόνων σουρεαλισμού.

Πώς να ζητήσουμε από το σχολείο να διαπαιδαγωγήσει όταν εμείς, η οικογένεια και η κοινωνία, δεν κάνουμε καν το πρώτο βήμα, γιατί γνωρίζουμε ότι δεν έχουμε τι να πούμε; Πώς να ζητήσουμε από το σχολείο να διαπαιδαγωγήσει όταν εμείς, η οικογένεια και η κοινωνία, στήνουμε ένα ολόκληρο παρα-εκπαιδευτικό ογκώδες μόρφωμα μόνο και μόνο για να μάθει το παιδί να γράψει καλά στις «κρίσιμες εξετάσεις», αναιρώντας κάθε έννοια παιδείας και μόρφωσης;

Η σημερινή κρίση αποκαλύπτει τη γύμνια της κοινωνίας μας στο ζήτημα της αγωγής. Γιατί όταν ως κοινωνία δεν μπορείς να υπερασπιστείς τις κρατούσες κίβδηλες αξίες στα όνειρα και στις φιλοδοξίες των παιδιών και των νέων, όταν δεν μπορείς να προσδιορίσεις έστω αχνά την έννοια και το περιεχόμενο της προόδου, όταν δεν μπορείς να υπερασπίσεις τον εαυτό σου, τότε δεν έχει κανένα νόημα η διαπαιδαγώγηση. Πριν από το «θέλουμε» και το «μπορούμε» υπάρχει το αν έχει νόημα να διαπαιδαγωγήσουμε, αν έχουμε είδωλο που μπορεί να αναπαραχθεί. Και αυτό δεν υπάρχει.

Η μάχη δεν έχει χαθεί. Η ιστορία πάντα γράφεται δημιουργικά απ’ αυτούς που έχουν πίστη στον εαυτό τους, απ’ αυτούς που ξέρουν καλά πότε τους περιλαμβάνει και συνάμα τους εκφράζει η ιστορία. Η μάχη δεν έχει χαθεί. Η έννοια της προόδου ποτέ δεν ταυτίστηκε με το χρήμα. Οφείλουμε να βρούμε το νόημα της προόδου, το νόημα της ζωής. Και το νόημα αυτό συνδέεται με μια σειρά αξιών γνωστών, αξιών – διαχρονικών θησαυρών. Και αυτές οι αξίες είναι μέσα μας. «Στον καλό χαρακτήρα μας είναι η ευτυχία», έλεγε ο Αριστοτέλης, «και όχι έξω στα υλικά αγαθά».

Αλλά οι αξίες αυτές δεν μπορεί να είναι θεωρητικές αναφορές για τα όρια του σχολείου, πρέπει να είναι αξίες – βιώματα, προσωπικά και συλλογικά. Όλοι τις γνωρίζουμε αυτές τις αξίες: αρετή,αλληλεγγύη, σεβασμός, εργατικότητα, κοινό καλό, νομιμότητα, δημόσιο συμφέρον, συνεργασία, ολιγάρκεια, πνευματικότητα, συλλογικότητα, κοινωνικοί αγώνες, μόρφωση… Αυτό είναι το στερέωμα που εξανθρωπίζει τον άνθρωπο, που δίνει νόημα στη ζωή μας. Μόνο τέτοιες αξίες προσδιορίζουν το ουσιαστικό και όχι το ψευδεπίγραφο περιεχόμενο της προόδου και διαμορφώνουν το φωτεινό μέλλον μιας κοινωνίας.

Το ερώτημα είναι αν μπορούμε να τις υπηρετήσουμε. Όλες οι άλλες συζητήσεις για την υπέρβαση της κρίσης και για τη δημιουργία μιας κοινωνίας με προοπτική είναι φλυαρίες και χαζολογήματα, είναι συμπτώματα καιρών και κοινωνιών παρακμής. Αν αυτό το κατανοήσουμε, θα έχουμε κάνει το πρώτο βήμα…

Και η μεγάλη δύναμη των εκπαιδευτικών, των εκπαιδευτικών – παιδαγωγών, των εκπαιδευτικών – διανοούμενων μπορεί να ανοίξει την προοπτική του πρώτου βήματος, γιατί αυτοί «συζητούν» προνομιακά με τα όνειρα και την αγωνία των παιδιών και των νέων!