Παγκόσμια Ημέρα Κατά της Κακοποίησης των Ηλικιωμένων

Η κακομεταχείριση ηλικιωμένων ατόμων αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο σαν μείζον κοινωνικό πρόβλημα.

Αυτό το πρόβλημα είναι πιθανόν να αυξηθεί περαιτέρω στην Ευρώπη, δεδομένης της ταχείας γήρανσης του πληθυσμού των κρατών-μελών. Σε διεθνές επίπεδο, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, καθώς και οι εργαζόμενοι του τομέα, έχουν εκφράσει τις ανησυχίες τους για το πρόβλημα και έχουν ενώσει τις δυνάμεις τους για να κατανοήσουν καλύτερα το φαινόμενο της κακομεταχείρισης των ηλικιωμένων, καθώς και των μεθόδων που απαιτούνται για την αντιμετώπιση της.

Η 15η Ιουνίου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα Κατά της Κακοποίησης των Ηλικιωμένων, προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί το παγκόσμιο κοινό, όσον αφορά στην κακομεταχείριση που υφίστανται οι ηλικιωμένοι ακόμη και μέσα στο ίδιο τους το σπίτι, από ανθρώπους της οικογένειάς τους ή ανθρώπους υπεύθυνους για τη φροντίδα τους γενικότερα.

Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι απαραβίαστη. Η ηλικία και η ανάγκη υποστήριξης δεν μπορούν ποτέ να είναι η αφορμή για επιβολή περιορισμών, αφαίρεσης ανθρώπινων δικαιωμάτων και αρχών ελευθερίας του ατόμου που ορίζονται από ένα δημοκρατικό σύνταγμα. Το προχωρημένο της ηλικίας σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπει στέρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά τα ηλικιωμένα άτομα θα πρέπει να συνεχίσουν να ζουν και να αντιμετωπίζονται ίσα με τα υπόλοιπα μέλη μιας κοινωνίας και να προστατεύουν πάντα το απαράβατο δικαίωμά τους να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους.

Η μεγάλη πλειοψηφία ευπαθών και ευπρόσβλητων σε κακοποίηση ηλικιωμένων είναι γυναίκες: 2 στους 3 ηλικιωμένους άνω των 80 ετών στην Ευρώπη είναι γυναίκες. Περισσότερο από το ένα τρίτο αυτών των γυναικών υποφέρει από την νόσο του Αλτσχάιμερ ή από άνοια, γεγονός που τις καθιστά ακόμα περισσότερο ευπρόσβλητες σε κακοποίηση.

Ως παράγοντες κινδύνου σύμφωνα με τον ΠΟΥ, εκτός από το φύλο και την ηλικία αναφέρεται επίσης η κοινωνική απομόνωση (έλλειψη κοινωνικού υποστηρικτικού περιβάλλοντος), η ύπαρξη φυσικής ή γνωστικής δυσλειτουργίας (πχ άνοια), η εξάρτηση από τον φροντιστή.

Η κακομεταχείριση εκδηλώνεται ως σωματική βία, ψυχολογική ή συναισθηματική κακοποίηση, οικονομική εκμετάλλευση, παραμέληση ή παράλειψη φροντίδας, σεξουαλική κακοποίηση, ενώ περιστατικά κακομεταχείρισης που έχουν σημειωθεί παγκοσμίως είναι τραυματισμοί, αφυδάτωση, πλημμελής εφαρμογή θεραπευτικής αγωγής και άλλα. Προσθέτεται επίσης η Συστηματική Κακοποίηση, δηλαδή κακοποίηση που προέρχεται από το Σύστημα και αφορά την κακομεταχείριση των ηλικιωμένων από το ίδιο το κράτος μέσω της μείωσης συντάξεων, της μη διευκόλυνσης της πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας κ.τ.λ.

Η πιο φανερή μορφή κακοποίησης είναι η άσκηση σωματικής βίας, όπως είναι το χτύπημα, χαστούκισμα ή οι κλωτσιές.

Ως ψυχολογική κακομεταχείρηση θεωρείται η βίαιη συμπεριφορά που συμπεριλαμβάνει απειλές, ταπείνωση ή λεκτική κακοποίηση, όπως για παράδειγμα να αποκαλέσει κάποιος τον ηλικιωμένο με υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς ή να τον αντιμετωπίζει γενικότερα σε μόνιμη βάση, σαν ένα μικρό παιδί, αφαιρώντας του έτσι την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα που έχει σαν ηλικιωμένος.

Η καταχρηστική και ασεβής χρήση των χρημάτων ή της περιουσίας του ηλικιωμένου από άτομο εμπιστοσύνης του με τρόπους που αναγκάζουν τον ηλικιωμένο να φοβάται να μιλήσει και να δείξει την δυσαρέσκειά του θεωρείται οικονομική κακοποίηση. Για παράδειγμα, κάποιος που πιθανά προσφέρεται να πληρώνει τους λογαριασμούς του ηλικιωμένου, αλλά στην πραγματικότητα κρατάει τα χρήματα για δικό του όφελος ή δίνει ψευδή αναφορά στον ηλικιωμένο σχετικά με το πού πραγματικά ξόδεψε τα χρήματα του. Μορφή κακοποίησης μπορεί να θεωρηθεί ακόμα και η χρήση ειδών διατροφής που ανήκουν στον ηλικιωμένο από κάποιον άλλον χωρίς να τον ενημερώσει ή να ζητήσει την άδεια του ή με σκοπό να μην αντικαταστήσει ό,τι πάρει.

Η σειρά ταινιών μικρού μήκους με τίτλο ‘Within My Walls’ ρίχνει ένα βλέμμα στις ζωές κάποιων ηλικιωμένων ανθρώπων που έχουν πέσει θύματα κακομεταχείρισης από μέλη της οικογένειάς τους.

Άλλη μορφή κακοποίησης είναι η σεξουαλική κακομεταχείριση, οποιαδήποτε, δηλαδή, επαφή ή άγγιγμα σεξουαλικού χαρακτήρα, χωρίς τη συναίνεση του ατόμου ή με άτομο που δεν είναι σε θέση να συναινέσει, όπως η σεξουαλική παρενόχληση, επίθεση σεξουαλικού χαρακτήρα ή χειρονομίες ή πράξεις που προσβάλλουν την αξιοπρέπεια κάποιου στο πεδίο της γενετήσιας ζωής του.

Yπάρχουν, όμως, και άλλα – λιγότερο φανερά – είδη κακοποίησης.

Όταν στον ηλικιωμένο δεν δίνεται φαγητό, ρουχισμός ή άλλη προσωπική φροντίδα που είναι απαραίτητη, έχουμε παραμέληση. Αυτές είναι καθημερινές ανάγκες για την ομαλή επιβίωση του ηλικιωμένου. Παραμέληση θεωρείται και η έλλειψη φροντίδας για την αλλαγή βρώμικων ή βρεγμένων ρούχων ή η μη διάθεση σωστής φαρμακευτικής αγωγής.

Μη σκόπιμη κακοποίηση μπορεί να συμβεί και από έλλειψη χρόνου ή έλλειψη αξιολόγησης στις προτεραιότητες των αναγκών του ηλικιωμένου.

Οποιαδήποτε και αν είναι η μορφή κακοποίησης, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι δεν θα πρέπει να αφήνουμε τα περιθώρια να συμβαίνει και θα πρέπει να την σταματάμε με κάθε τρόπο.

Σύμφωνα με τις διεθνής συστάσεις, η ευθύνη μας βρίσκεται και στην πρόληψη. Θα πρέπει όλοι να συμβάλλουμε στο βαθμό που δυνάμεθα να αναστείλουμε τους παράγοντες κινδύνου, να προάγουμε δηλαδή την κοινωνική συμμετοχή και υποστήριξη των ηλικιωμένων, να είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε τα περιστατικά κακοποίησης, να τα αναφέρουμε στους αρμόδιους φορείς.

Κακοποίηση μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε και οπουδήποτε. Ανεξάρτητα, όμως από το πού μπορεί να βρίσκεται ο ηλικιωμένος δεν θα πρέπει να επιτρέπουμε να υποφέρει από κακοποίηση.

Γιατί όμως τόσο λίγα περιστατικά κακοποίησης γίνονται γνωστά, σε σημείο η κακοποίηση ηλικιωμένων να είναι ένα έγκλημα που παραμένει κρυφό;

Φαίνεται να υπάρχει μια άρρητη συμφωνία ότι ο ηλικιωμένος δεν ζητά ιατρική βοήθεια, δεν αποκαλύπτει σε κανέναν τι συμβαίνει και ο γιατρός δεν τον ρωτά.

Κάποιοι από εκείνους που υποφέρουν από κακοποιητικές συμπεριφορές σε βάρος τους αρνούνται να καταγγείλουν την κακοποίηση, επειδή φοβούνται την εκδικητικότητα του θύτη ή ότι αν το καταγγείλουν θα αναγκαστούν να ζήσουν σε ίδρυμα, επειδή εξαρτώνται πλήρως από τον δράστη για την ικανοποίηση βασικών αναγκών τους, επειδή ντρέπονται να καταγγείλουν ότι μέλος της οικογένειάς τους έχει τέτοια συμπεριφορά, ή επειδή πιστεύουν ότι η αστυνομία δεν μπορεί να βοηθήσει πραγματικά.

Ο ηλικιωμένος που δέχεται κακοποίηση, βιώνει έντονα συναισθήματα και σκέψεις. Ο κάθε ηλικιωμένος πιθανά να έχει διαφορετικές αντιδράσεις σε ό,τι του έχει συμβεί. Συνήθως νιώθουν ανήσυχοι, σοκαρισμένοι, λυπημένοι, φοβισμένοι ή ακόμα και ενοχές για την κατάστασή τους, πράγμα που σημαίνει ότι θα είναι πολύ δύσκολο για τον ηλικιωμένο να μιλήσει γι αυτό που του συμβαίνει και το σπουδαιότερο να ζητήσει βοήθεια .

Πρέπει να ξέρουμε ότι για πολλούς ανθρώπους που βιώνουν κακοποίηση μπορεί να χρειαστεί πολύς χρόνος, μέχρι να βρουν το κουράγιο να ανοιχτούν και να ζητήσουν βοήθεια.

Ας μην ξεχνάμε οτι οι περισσότερες από τις συμπεριφορές κακοποίησης ενός ηλικιωμένου ατόμου αποτελούν ποινικό αδίκημα και όποιος το αντιλαμβάνεται έχει υποχρέωση να το καταγγείλει. Τις περισσότερες φορές και ο θύτης χρήζει βοηθείας.

Είναι αναφαίρετο δικαίωμα όλων των ανθρώπων να ζουν χωρίς τον φόβο πιθανής ή υπαρκτής κακοποίησης, παραμέλησης ή γενικότερα εκμετάλλευσης. Όλοι έχουμε το δικαίωμα να νιώθουμε και να ζούμε με ασφάλεια.

επιμέλεια Βικτώρια Πολύζου, συμβουλευτική ψυχοθεραπεύτρια