Άνοια. Τα νέα δεδομένα

Είναι η ασθένεια που φοβόμαστε περισσότερο όσο μεγαλώνουμε. Η άνοια – με συχνότερη τη νόσο Αλτσχάιμερ – είναι μια σοβαρή απώλεια της γενικής νοητικής ικανότητας και αποτελεί μείζον ιατρικό, κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα.

Από στοιχεία διαφόρων εθνικών μελετών προκύπτει ότι σήμερα υπάρχουν 47 εκ. ασθενείς στη γη (αναφορά ADI, 2015). Στην Ευρώπη πάσχουν σήμερα περίπου 10 εκ. άνθρωποι ενώ στην χώρα μας ξεπερνούν τις 200.000. Ο αριθμός αυτός είναι η εκτίμηση της Παγκόσμιας Εταιρείας Νόσου Alzheimer, αλλά ίδιος είναι και ο αριθμός των ασθενών που πήραν φάρμακα για την άνοια μέσα στο 2015.

Υπάρχουν πληροφορίες από 11 μελέτες, ότι στις αναπτυγμένες χώρεςελαττώνεται ο αριθμός των ασθενών τα τελευταία 20 χρόνια, διότι ελέγχονται καλύτερα και περισσότερο οι αγγειακοί παράγοντες κινδύνου όπως η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπερλιπιδαιμία, το κάπνισμα, η παχυσαρκία, η κολπική μαρμαρυγή και η έλλειψη της φυσικής και νοητικής άσκησης.

Από την μελέτη Rotterdam προκύπτει ότι ο έλεγχος των ανωτέρω 7 πιο σημαντικών τροποποιήσιμων περιβαλλοντικών παραγόντων κινδύνου, μπορεί να οδηγήσει σε ελάττωση μέχρι και 30% στην επίπτωση της άνοιας. Υπάρχουν αρκετές επιστημονικές ενδείξεις, που δείχνουν συσχετίσεις μεταξύ της βελτιωμένης νόησης και του επιπέδου εκπαίδευσης, του επαγγέλματος, της συχνότητας των κοινωνικών συνδέσεων, της φυσικής δραστηριότητας και της βελτίωσης της διατροφής – Μεσογειακή διατροφή.

Υπάρχουν, βέβαια, και οι γενετικοί παράγοντες, που παίζουν σημαντικό ρόλο, όπως το αλληλόμορφο γονίδιο ε4 της ΑΡΟΕ, και σχετίζονται με το ανοσοποιητικό σύστημα, τη διαδικασία της φλεγμονής, τον μεταβολισμό της χοληστερόλης και των λιπιδίων.

Η κλινική διάγνωση κάθε είδους άνοιας γίνεται με την βοήθεια ενός καλού ιστορικού, και από τον ασθενή και από τον περιθάλποντα, την νευροψυχολογική εκτίμηση από έναν ειδικά εκπαιδευμένο ψυχολόγο, εργαστηριακές εξετάσεις – σύμφωνα με προτάσεις ειδικών στην άνοια – και εκτίμηση της εξέλιξης.

Τα πρώτα διαγνωστικά κριτήρια δημοσιεύτηκαν το 1984 και στηρίζόνταν μόνο στα κλινικά συμπτώματα και η βέβαιη διάγνωση έμπαινε μετά τον θάνατο. Με την βοήθεια της Μαγνητικής Τομογραφίας, των παθολογικών επιπέδων των πρωτεϊνών β-αμυλοειδούς στο ΕΝΥ και το ΡΕΤ, τα πρόσφατα ερευνητικά κριτήρια συμπεριλαμβάνουν τώρα και τους βιολογικούς δείκτες και επομένως η διάγνωση μπορεί να μπει ακόμη και σε προ-συμπτωματικά στάδια.

Αντιμετώπιση

Τέσσερις δραστικές ουσίες έχουν εγκριθεί, ως σήμερα, για την συμπτωματική αντιμετώπιση της νόσου Alzheimer.

Ο τρεις είναι αναστολείς χολινεστερασών – η δονεπεζίλη, η ριβαστιγμίνη, η γκαλανταμίνη – και σταθεροποιούν την νόσο -νοητική κατάσταση και καθημερινές δραστηριότητες- για ένα περίπου χρόνο μέσω της αύξησης της ακετυλοχολίνης στην νευρο-νευρική σύναψη. Η επιδείνωση συνεχίζεται αλλά ίσως η συνεχής χορήγηση αυτών των φαρμάκων προσφέρει κάποιο όφελος.

Η τέταρτη δραστική ουσία είναι η μεμαντίνη, που είναι ανταγωνιστής του γλουταμινικού και προσφέρει όφελος στους ασθενείς στο μεσαίο προς σοβαρό στάδιο είτε ως μονοθεραπεία είτε σε συνδυασμό με κάποιον αναστολέα. Πλέον και οι 4 δραστικές ουσίες βρίσκονται σε σκευάσματα ελληνικών παραγόμενων προϊόντων.

Ακόμη και σήμερα η καλύτερη φροντίδα είναι η υποστηρικτική φροντίδα από την οικογένεια και τους άλλους περιθάλποντες. Οι ασθενείς με άνοια έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής στο περιβάλλον του σπιτιού τους, που καλύπτει τις καθημερινές τους ανάγκες. Επομένως η οικογένεια και οι περιθάλποντες χρειάζονται ενημέρωση για την εξέλιξη της νόσου αφενός και εκπαίδευση για να εφαρμόσουν στρατηγικές, οι οποίες θα εξασφαλίσουν και την δική τους ποιότητα ζωής.

Μέχρι σήμερα χρησιμοποιήθηκαν μονοκλωνικά αντισώματα για τη δέσμευση του β- αμυλοειδούς σε πολλές κλινικές μελέτες με απογοητευτικά αποτελέσματα. Η αποτυχία ίσως οφείλεται στο ότι η φαρμακευτική παρέμβαση έγινε αργά ή στο ό,τι 30% των ασθενών, που συμμετείχε στις κλινικές αυτές μελέτες, δεν είχε αμυλοειδές στο ΡΕΤ, άρα έπασχε από άλλο είδος άνοιας.

Κάποιες μελέτες συνεχίζονται ακόμη, αφενός έχοντας βάλει ως απαραίτητη εξέταση ένα δείκτη αμυλοειδοπάθειας και αφετέρου γίνονται σε ασθενείς με ήπια ΝΑ. Υπάρχουν μελέτες που βρίσκονται σε εξέλιξη. Εξετάζεται σε φάση 3 το ανθρώπινο μονοκλονικό αντίσωμα εκλεκτικό για τα διαλυτά και αδιάλυτα ολιγομερή Αντουκανουμάμπη , η οποία έδειξε σε φάσης 2 μελέτη και ότι ελαττώνει δοσοεξαρτώμενα τόσο το β-αμυλοειδές στον εγκέφαλο όσο και καθυστερεί την εξέλιξη και στην νόηση αλλά και στη σφαιρική λειτουργικότητα.

Πρόσφατα δημοσιεύτηκε μελέτη, από την ομάδα μας, με κρόκο Κοζάνης, που έδειξε ότι βελτιώνει τις νοητικές λειτουργίες, αλλά και το Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα και την Μαγνητική Τομογραφία ασθενών με Ήπια Νοητική Διαταραχή.

Υπάρχουν διάφορες μελλοντικές προκλήσεις όσον αφορά στην άνοια. Η κατάληξη σε απλές διαγνωστικές διαδικασίες όπως π.χ. μία εξέταση αίματος ή απεικόνιση του β αμυλοειδούς στον αμφιβληστροειδή, οι προτάσεις αλλαγής στον τρόπο ζωής, που θα στηρίζονται σε ατομικά γενετικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, και ο συνδυασμός και η εύρεση νέων προφυλακτικών θεραπειών, αποτελούν βασικές προτεραιότητες για την ιατρική κοινότητα.