Επιμέλεια: Μελίνα Σπαθάρη

Η Σαρλότ, ψυχολόγος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, επέστρεψε μόλις από την αποστολή της στη Συρία. Οι ιστορίες των παιδιών τα οποία βοήθησε να ξεπεράσουν το τραύμα του πολέμου και της απώλειας, και τις οποίες αφηγείται σε…πρώτο πρόσωπο, συγκλονίζουν και συγκινούν βαθιά.

«Είδε τον αδελφό της να σκοτώνεται από βόμβα. Κι έκτοτε έπαψε να μιλά. Ζωγράφιζε με τις ώρες, με πολλά φωτεινά χρώματα, αλλά αυτά που έφτιαχνε ήταν υποτυπώδη για την ηλικία της. Χρησιμοποιούσε μεγάλες πιτσιλιές χρώματος χωρίς ανθρώπινα περιγράμματα για να αποτυπώσει αυτό το τρομερό πράγμα που συνέβη στον αδελφό της. Τα σχέδιά της αναπαριστούσαν κάτι πολύ συγκεκριμένο που προσπαθούσα να καταλάβω μέσα από ένα παιχνίδι ερωτήσεων και απαντήσεων, έτσι ώστε να εδραιώσω τη θεραπευτική σχέση μου με την μικρή Μ.

Ακραία βία μαστίζει τη Συρία. Ασθενείς , οικογένειες , γιατροί, νοσοκόμοι, ο καθένας μπορεί να έχει ανάγκη από ψυχολογική υποστήριξη. Στο νοσοκομείο στην περιοχή του Χαλεπίου δεν μίλησα μόνο με τους ασθενείς αλλά και τους φίλους και τις οικογένειές τους, επειδή όλοι είχαν μεγάλη ανάγκη ψυχολογικής υποστήριξης. Αυτό που υπομένουν αυτοί οι άνθρωποι τους καθιστά ευάλωτους και φοβισμένους. Σε κατάσταση μεγάλης αγωνίας και στρες, εναποθέτουν πολλές ελπίδες στη θεραπεία. Ψάχνουν για ένα θαύμα και οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες τους συχνά τους απογοητεύουν.

Όλοι σχεδόν οι κάτοικοι υποφέρουν από άγχος και κατάθλιψη. Δεν έχουν στέγη, δεν έχουν φαγητό, δεν έχουν λεφτά για να πάνε σε νοσοκομείο και συχνά ούτε καν κάποιο συγγενή για να τους βοηθήσει ή σχολείο για να πάνε τα παιδιά τους. Δεν βλέπουν μέλλον και δοκιμάζουν ανείπωτη αγωνία. Δεν τους νοιάζει μόνο ο εαυτός τους αλλά κι αυτό που επιφυλάσσει το μέλλον για τη Συρία.

Η θλίψη όσων υπέστησαν τραύματα και τώρα είναι ανάπηροι φαίνεται από την πρώτη στιγμή. Το να πρέπει να αποδεχτούν την αναπηρία τους είναι σκληρό για ανθρώπους που έχουν μείνει παράλυτοι, ή που παραμορφώθηκαν, ή που ακρωτηριάστηκαν έπειτα από έκρηξη. Ανάμεσα στους ασθενείς που χρειάζονται ψυχολογική βοήθεια στη Συρία, είναι και πολλά παιδιά που έχουν ξεριζωθεί από τα σπίτια τους. Αυτοί οι νεαροί ασθενείς μας είτε έχουν τραυματιστεί, είτε έχουν γίνει μάρτυρες ακραίας βίας. Τέτοια είναι η περίπτωση της εξάχρονης Μ. που δεν ήθελε να μιλήσει.

Η μικρή χαιρόταν πολύ να βλέπει εμένα, την ψυχολόγο της, να μπαίνει σιγά σιγά στον κόσμο της, με το δικό της ρυθμό. Έπρεπε να προχωρώ πολύ αργά και να σέβομαι τον τεράστιο πόνο που ένιωθε και που μόνο στις ζωγραφιές της έβγαζε από μέσα της. Μπορούσε να απαντά στις ερωτήσεις μου για τις εικόνες της με ένα νεύμα του κεφαλιού, και καμιά φορά με μονολεκτικές φράσεις, ειπωμένες τόσο χαμηλόφωνα που με δυσκολία κατάφερνα να τις ακούσω. Πίεζε τις μπογιές της τόσο δυνατά ώστε το χαρτί σχιζόταν, και οι πολύχρωμες δυνατές πιτσιλιές χρώματος έμοιαζαν να είναι ο μόνος τρόπος που είχε να διοχετεύσει τα συναισθήματα από μέσα της.

Στο τέλος κάθε συνεδρίας μού χάριζε τη ζωγραφιά της με χαρά, χαιρόταν να την αφήνει σε μένα, να απαλλάσσεται έτσι απ’ ό,τι αυτή απεικόνιζε. Αλλά ζητούσε κάτι σε αντάλλαγμα, ένα μικρό παιχνίδι, ένα μικρό στολίδι, οτιδήποτε.. ίσως για να γεμίσει έτσι συμβολικά το κενό απ’ αυτό που έφευγε, ή γιατί η σχέση μας είχε γίνει πλέον σχέση ανταλλαγής και μοιράσματος. Στις συνεδρίες μας μου πρόσφερε τον πόνο της σαν δώρο. Μια επίπονη και δύσκολη διαδικασία για την οποία χρειαζόταν πολλή ενθάρρυνση. Για την ηλικία της –μόλις έξι ετών- αυτό απαιτεί πολύ κουράγιο. Αυτό συνέβη μήνες πριν. Σήμερα ζει με τη μητέρα της, χωρίς εμφανή φυσικά τραύματα, αλλά με ανεξίτηλα, αόρατα ψυχικά κατάλοιπα.

Όταν η γλώσσα δεν είναι πλέον σύνορο

Η Σαρλότ δεν μιλά Αραβικά. Ένας διαπολιτισμικός διαμεσολαβητής τη βοηθά στις συζητήσεις της με τους ασθενείς. Σε όλες εκτός από μια περίπτωση, όταν η Σαρλότ χρησιμοποίησε Γαλλικά για να μιλήσει σε ένα μικρό μωρό.

Η Σ. ήταν πέντε μηνών, κόρη μιας αρκετά φτωχής οικογένειας που αποφάσισε να αφήσει το χωριό της έπειτα από συνεχείς βομβαρδισμούς. Καθώς έφταναν σε ένα γειτονικό χωριό, μια βόμβα έπεσε στο αυτοκίνητό τους. Όλοι οι επιβάτες, ο πατέρας της, η μητέρα της και τρία από τα έντεκα αδέρφια της σκοτώθηκαν επιτόπου. Εκείνη όμως επέζησε. Το πόδι της τραυματίστηκε σοβαρά και χρειάστηκε να ακρωτηριαστεί στο μηρό. Μια από τις μεγαλύτερες αδελφές της ανέλαβε να τη φροντίζει.

Ήταν 19 χρονών και τραυματίας η ίδια στο πόδι, έπειτα από μια επίθεση με ρουκέτες. Έχει κι εκείνη ένα μωρό, 8 μηνών. Τώρα, φροντίζει και τα δύο μωρά και θηλάζει την αδελφή της. Η αλληλεγγύη στο νοσοκομείο είναι αδιανόητη. Όταν η μεγάλη αδελφή είναι πολύ εξουθενωμένη για να μπορέσει να θηλάσει την Σ. αναλαμβάνουν οι άλλες γυναίκες στο θάλαμο. Το μωρό έγινε πολύ γρήγορα η μασκότ του νοσοκομείου.

Ένιωθα βαθιά σύνδεση μ’ αυτό το μωρό. Το ιατρικό προσωπικό μου αφηγήθηκε την ιστορία της πριν τη γνωρίσω. Μου έλεγαν ότι έκλαιγε πολύ καιρό, ίσως από πόνο-φάντασμα για το ακρωτηριασμένο πόδι. Όταν την είδα πρώτη φορά, την πήρα στην αγκαλιά μου για να εδραιώσω φυσική επαφή μαζί της. Της μίλησα στα Γαλλικά και της αφηγήθηκα αυτό που της είχε συμβεί. Άκουσε πολύ προσεκτικά και είχα την αίσθηση ότι τα μάτια της με τρυπούσαν, ότι κοιτούσε κατευθείαν μέσα στην ψυχή μου. Ήταν μια στιγμή πολύ έντονα φορτισμένη, πολύ ιδιαίτερη. Όλες οι γυναίκες γύρω μας άκουγαν αυτά που της έλεγα σε μια γλώσσα τελείως άγνωστη σε εκείνες. Δεν καταλάβαιναν τίποτα, όπως άλλωστε ούτε η Σ.

Την κοίταξα στα μάτια και την σήκωσα, ή μάλλον την στήριξα- με τα χέρια μου και της χάιδεψα το πρόσωπο. Ήθελα να της πω την ιστορία της, να βάλω σε λέξεις τα φοβερά πράγματα που της είχαν συμβεί. Έτσι της είπα ότι δεν είχε σταθεί πολύ τυχερή, ότι είχε βιώσει μια πραγματικά άσχημη εμπειρία, κι ότι δεν θα ξαναέβλεπε τους γονείς της. Της είπα ότι θα πρέπει να είχε τρομοκρατηθεί, ότι θα πρέπει να είχε ακούσει έναν πολύ δυνατό θόρυβο, να είχε νιώσει ένα έντονο κάψιμο και να είχε δει φλόγες. Της είπα ακόμη ότι δεν θα μπορούσε μάλλον να καταλάβει τι της συνέβαινε. Της είπα ότι δεν ήταν δικό της το φταίξιμο κι ότι θα έπρεπε να δείξει πολύ θάρρος. Κατάλαβε το «ρυθμό» της φράσης μου, ένιωσε στήριξη, και έκανε μια γκριμάτσα επιβεβαίωσης όταν είπα ότι την καταλαβαίναμε, ότι γνωρίζαμε πως μάλλον εξακολουθούσε να είναι πολύ τρομαγμένη.

Και τότε μου απάντησε ψελλίζοντας κάποιες λεξούλες. Ήταν σαν ένας μυστικός τρόπος επικοινωνίας, ένας διάλογος ανάμεσα σε εκείνη και σε μένα. Της είπα ότι είχε πολλά να μου πει. Αυτό συνεχίστηκε για πολλά λεπτά ενώ οι γυναίκες μας έβλεπαν έκπληκτες. Ανακουφισμένη από τα χάδια, αποκοιμήθηκε. Κοιμήθηκε ήσυχα για πέντε ολόκληρα λεπτά και έπειτα άρχισε να δείχνει ανήσυχη. Ξαφνικά τινάχτηκε και σχηματίστηκε μια απαίσια έκφραση στο προσωπάκι της. Ίσως ξαναβίωνε την έκρηξη; Όταν ξύπνησε, με «σκάναρε» ξανά με το διαπεραστικό της βλέμμα κι άρχισε να γουργουρίζει.

Την έβλεπα τακτικά. Δεν έχανα ποτέ την ευκαιρία να τη συναντώ. Ήταν η αγαπημένη όλων στο νοσοκομείο, και όλοι ήθελαν να την αγκαλιάζουν. Μια μέρα της έδωσα ένα αρκουδάκι και ήταν όλο χαρά. Δεν υπάρχουν παιχνίδια στο νοσοκομείο, γεγονός πολύ σκληρό για τα παιδιά. Πονάνε, κλαίνε, χρειάζονται τις μαμάδες τους. Όταν βλέπουν ένα γιατρό ή μια νοσοκόμα, κλαίνε περισσότερο γιατί φοβούνται πως θα πονέσουν κι άλλο. Η Σ. με κοίταξε με τα διαπεραστικά της μάτια, έπειτα κοίταξε το αρκουδάκι και χαμογέλασε. Άρπαξε τα μεγάλα του αφτιά και το αγκάλιασε τόσο σφιχτά που τα μικρά της δάχτυλα έγιναν άσπρα. Έπειτα το έβαλε στο στόμα της όπως κάνουν τα μωρά. Έπαιξε μαζί του γύρω στα 15 λεπτά, διάστημα πολύ μεγάλο για παιδί της ηλικίας της καθώς δεν μένουν ποτέ συγκεντρωμένα για παραπάνω από 5 λεπτά.

Όταν έφυγε από το νοσοκομείο, πήγε να ζήσει με την 19χρονη αδελφή της και με συγγενείς σε ένα σπίτι που χωρούσε 10 άτομα, αλλά που πρόσφερε στέγη σε 20-30 άτομα. Στο νοσοκομείο επέστρεφε από καιρό εις καιρό για αλλαγή στα τραύματα και φυσικοθεραπεία. Τι θα της συμβεί τώρα; Πώς θα μάθει να περπατάει; Πώς θα καταφέρει η οικογένειά της να της αγοράσει το προσθετικό άκρο που θα χρειαστεί; Και καθώς μεγαλώνει, θα χρειάζεται διαφορετικά μεγέθη.

Η παραμόρφωση είναι ιδιαίτερα οδυνηρή για νέα κορίτσια σε ηλικία γάμου που δεν θα καταφέρουν ποτέ να βρουν σύζυγο. Όπως η Δ. 11 ετών η οποία υπέστη σοβαρά εγκαύματα στο πρόσωπο, στο θώρακα και στα άνω άκρα. Μόνο τα πόδια της έμειναν ανέπαφα. Τα τραύματά της ήταν ήδη παλιά όταν έφτασε στο νοσοκομείο. Δεν ήταν δυνατό να λάβει περίθαλψη νωρίτερα καθώς τα διάφορα νοσοκομεία εκστρατείας περιθάλπουν μόνο τραυματίες πολέμου και τα περισσότερα από τα υπόλοιπα νοσοκομεία είτε έχουν καταστραφεί είτε έχουν ελλείψεις σε προσωπικό και φάρμακα.

Τα εγκαύματα της Δ. προκλήθηκαν από σόμπα που εξερράγη, ατύχημα πολύ συχνό καθώς τα καύσιμα είναι πολύ κακής ποιότητας. Οι ζημιές που της προκάλεσαν ήταν τρομερές και το κοριτσάκι δεν μπορούσε να κλείσει το δεξί του μάτι και το στόμα του για ένα μήνα. Το κεφάλι της φάνηκε να κρέμεται και να έχει κολλήσει στο λαιμό της γιατί το δέρμα συρρικνώθηκε κατά την επούλωση. Χρειαζόταν άμεσα επέμβαση. Ο χειρουργός έκανε μια τομή στο δέρμα της ώστε να μπορεί να κρατά όρθιο το κεφάλι της. Και στη συνέχεια έκανε μεταμόσχευση δέρματος από άλλο σημείο του σώματος και πραγματοποίησε αλλαγές στις πληγές. Οι άλλοι ασθενείς και οι οικογένειές τους δεν έπαυαν να μας ρωτάνε: «Θα ξαναγίνει καλά το πρόσωπό της;» και μας έλεγαν: «Ανησυχούμε μήπως δεν καταφέρει να παντρευτεί ποτέ». Δυστυχώς όμως, το κορίτσι θα μείνει παραμορφωμένο για όλη του τη ζωή.

Η φανερή θλίψη στα πρόσωπα όλων οφείλεται στο αίσθημα ανασφάλειας και στην αβεβαιότητα για το μέλλον. Αλλά και στο φόβο για τους βομβαρδισμούς. ΟΙ άνθρωποι φοβούνται να κινηθούν στους δρόμους, όπου πρέπει να υποστούν έλεγχο από ενόπλους, κι έτσι δυσκολεύονται στις μετακινήσεις τους. Πόσες φορές δεν άκουσα άντρες και γυναίκες να λένε: «Αν δεν μπορέσω να καλλιεργήσω τη γη μου, αν δεν μπορέσω να πουλήσω τα προϊόντα μου, τι θα απογίνουμε;» Αν στη θλίψη και το φόβο προσθέσεις και το γεγονός ότι μια ολόκληρη γενιά ανθρώπων έμεινε ανάπηρη, με κινητικά προβλήματα, χωρίς πόρους, με αυριανά προβλήματα ένταξης στην κοινωνία, τότε έχεις την πλήρη εικόνα.

* Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα μέσα από τη μεγάλη εκστρατεία αλληλεγγύης τους «Παστίλιες για τον Πόνο του Άλλου» ενίσχυσαν τις δράσεις της οργάνωσης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και φυσικά, στη Συρία. Μπορείτε να υποστηρίξετε τη δράση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα αγοράζοντας και πάλι Παστίλιες στα φαρμακεία της χώρας αλλά και στέλνοντας sms: ΓΧΣ1 (κενό) ονοματεπώνυμο στο 54754. Newsphone 1.48€/sms με φπα. Γιατί όπου υπάρχει ανάγκη, δεν υπάρχουν σύνορα.