Τα παιδιά βλέπουν survivor γιατί νιώθουν survivors

Προσωπικά με έχει απασχολήσει πάρα πολύ το γεγονός ότι τα παιδιά και οι νέοι στη χώρα μας παρακολουθούν μετά μανίας το τηλεοπτικό παιχνίδι με το όνομα survivor. Μάλιστα αυτός ο προβληματισμός μου περιέχει και μια μεγάλη δόση ενοχών λόγω της ιδιότητάς μου ως εκπαιδευτικού. Με αυτή μου την ιδιότητα λοιπόν έκανα μια άτυπη έρευνα ρωτώντας αρκετούς μαθητές μου τι είναι αυτό που τους τραβάει στο συγκεκριμένο τηλεοπτικό προϊόν. Οι απαντήσεις τους με άφησαν άναυδο.

του Δ. Τσιριγώτη

Το τελικό συμπέρασμα, μετά την ανάλυση των απαντήσεών τους, είναι ότι τα παιδιά βλέπουν survivor γιατί ταυτίζονται με τους παίκτες που συμμετέχουν, δηλαδή νιώθουν ότι και τα ίδια είναι κατά κάποιο τρόπο survivors της πραγματικής όμως ζωής. Αισθάνονται ότι οι ζωές τους είναι και αυτές μια σειρά από δύσκολες δοκιμασίες. Αυτό όμως που κυριολεκτικά με συγκλόνισε ήταν οι απαντήσεις τους στην ερώτησή μου: «Μα εσείς παιδιά ζείτε τώρα την πιο ανέμελη περίοδο της ζωής σας, γιατί ταυτίζεστε με τις δύσκολες συνθήκες επιβίωσης του survivor;». Τα περισσότερα παιδιά με αρκετά επιθετικό τόνο μου απάντησαν: «Ποια ανεμελιά κύριε, η ζωή μας είναι ένα μόνιμο άγχος και δεν παίρνουμε ανάσα». Γροθιά στο στομάχι τα λόγια τους και με έκαναν να ντραπώ.

Αναρωτιέμαι πως είναι δυνατόν τα σημερινά παιδιά να έχουν αναπτύξει ψυχολογία survivor; Να έχουν ταυτίσει την ζωή με την επιβίωση και να αισθάνονται τόσο απαισιόδοξα, σαν να είναι η ζωή τους ένα τεστ αντοχής και τίποτα παραπάνω; Δεν το χωράει ο νους μου. Και αν τα παιδιά έχουν πιστέψει ότι η ζωή είναι μια σειρά από δύσκολες δοκιμασίες όπου ο σκοπός τους είναι να επιβιώσουν υπερισχύοντας όλων των άλλων, το σίγουρο είναι ότι δεν έχουν πειστεί από μόνα τους για κάτι τέτοιο. Εμείς οι ενήλικες τους καλλιεργήσαμε αυτές τις πεποιθήσεις, έχοντας αυτές τις προσδοκίες από αυτά. Είμαστε ή δεν είμαστε εμείς που κάνουμε ότι μπορούμε για να βγουν όσο πιο γρήγορα γίνεται από τον παράδεισο της παιδικής τους ανεμελιάς, επικαλούμενοι ως κίνητρο το δικό τους αυριανό καλό;

Από τα παιδιά μας ζητάμε να είναι «μαχητές» ή «διάσημοι»

Ας κάνουμε λιγάκι τις αντιστοιχίσεις του τηλεοπτικού παιχνιδιού με την πραγματική ζωή: αν  το ρόλο των παιχτών του survivor τον παίζουν στην πραγματική ζωή τα παιδιά τότε ποιοι παίζουν τον ρόλο των θεατών; Δυστυχώς εμείς οι ενήλικες, οι γονείς τους, οι εκπαιδευτικοί τους. Η μόνη διαφορά είναι ότι δεν υποστηρίζουμε ομάδες αλλά «τα δικά μας παιδιά».

Έπειτα ας δούμε λιγάκι τις προσδοκίες της πλειοψηφίας των οικογενειών για τα παιδιά τους. Δύο πράγματα κυριαρχούν :

α)τους ζητάμε να κάνουν ότι μπορούν για να αποκτήσουν μια καλή επαγγελματική θέση ακόμα και αν αυτό σημαίνει να ανταγωνιστούν σκληρά για να αποκλείσουν τους άλλους. β) τους ζητάμε να βάλουν τα δυνατά τους ώστε να γίνουν γνωστοί με την ευτελή έννοια του αναγνωρίσιμου προσώπου που καμία σχέση δεν έχει με την αξιόλογη έννοια του αναγνωρισμένου προσώπου. Δηλαδή θέλουμε από τα παιδιά μας να είναι ή «μαχητές» ( όχι με την έννοια της επιμονής στην προσπάθεια αλλά με την έννοια του ανίκητου μονομάχου) ή «διάσημοι»( με την έννοια της αναγνωρισιμότητας).

Κάπως έτσι αισθάνονται τα παιδιά ότι παίζεται το survivor και στην πραγματική ζωή: τα παιδιά σε ρόλους παιχτών και οι μεγάλοι σε ρόλο θεατών –υποστηρικτών. Οι δε δοκιμασίες πολλές, διαρκείς και σκληρές με πιο βασικές την πιστοποίηση όσο γίνεται περισσότερων προσόντων, την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο και την επαγγελματική αποκατάσταση ή κοινωνική αναρρίχηση.

Η παιδεία πρέπει να εκπολιτίζει, όχι να οδηγεί σε πρωτογονισμό

Στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς λαμβάνει χώρα το μεγαλύτερο γεγονός στη συνείδηση των Ελλήνων όσον αφορά την εκπαίδευση, οι Πανελλαδικές εξετάσεις. Προσωπικά τις θεωρώ ως την πιο απάνθρωπη δοκιμασία στην οποία βάζουμε τα παιδιά να συμμετάσχουν. Μάλιστα η σκληρότητα αυτής της δοκιμασίας δεν αφορά τόσο τις δέκα μέρες που διαρκούν οι εξετάσεις αλλά κυρίως τα έτη εξοντωτικής προετοιμασίας και αγωνίας που έχουν προηγηθεί.

Πέρα από την σκληρότητα όμως υπάρχει και ισχυρή δόση υποκρισίας . Δεν έχουμε ούτε την εντιμότητα να πούμε ότι δεν πρόκειται για εξετάσεις αλλά για σκληρότατο διαγωνισμό όπου κάθε φορά που κάποιος μαθητής γελάει από χαρά για την επιτυχία του κάποιος άλλος μαθητής κλαίει γιατί ο πρώτος του πήρε τη θέση. Βέβαια οι αρμόδιοι στην έναρξη θα ευχηθούν υποκριτικά «καλή επιτυχία σε όλους τους μαθητές» (λες και αυτό είναι ποτέ δυνατόν να συμβεί) και στη λήξη θα κοκορευτούν ότι «οι εξετάσεις ολοκληρώθηκαν με επιτυχία» (ενώ το μόνο που γίνεται πραγματικά με επιτυχία είναι το διαδικαστικό μέρος).

Το χειρότερο είναι ότι όταν σε μια τόση σημαντική διαδικασία όπως η εκπαίδευση βάζεις έπαθλο τότε αυτό γίνεται το μοναδικό κίνητρο που υπερκαλύπτει όλα τα άλλα υπόλοιπα. Παρατηρήστε την περιέργεια που έχει ένα μικρό παιδί. Ρωτάει συνέχεια «γιατί το ένα, γιατί το άλλο». Μεγαλώνοντας όμως το εκπαιδεύουμε με τέτοιο τρόπο ώστε να ενδιαφέρεται μόνο για ό, τι μπορεί να το βοηθήσει να κατακτήσει το μεγάλο έπαθλο: την επιτυχία στο πανεπιστήμιο. Η περιέργεια για μάθηση γίνεται σιγά-σιγά αδιαφορία και στο τέλος άρνηση.

Survive σημαίνει επιβιώνω, σημαίνει ότι υπερισχύουν τα ένστικτα της αυτοσυντήρησης, ότι οι άνθρωποι γυρίζουν σε πρωτόγονες καταστάσεις όπου επικρατεί ο νόμος της ζούγκλας. Κατά την γνώμη μου εδώ ακριβώς υπάρχει και η μεγαλύτερη αντίφαση του εκπαιδευτικού μας συστήματος:  πως είναι δυνατόν μια κατεξοχήν διαδικασία εκπολιτισμού όπως η εκπαίδευση να γίνεται με όρους πρωτογονισμού και κίνητρο την αλληλοεξόντωση;

Εκπολιτισμός μέσω εκπαίδευσης θα έπρεπε να σημαίνει κυρίως την καλλιέργεια της αλληλεγγύης, της βοήθεια στους πιο αδύναμους, του ομαδικού πνεύματος , του ανθρωπισμού, της ανιδιοτελούς αγάπης για την μάθηση, της απόκτηση αξιών και ιδανικών και όχι τον στείρο ανταγωνισμό, τον ατομικισμό και την επιδίωξη επίτευξης στόχων με στόχο ένα έπαθλο( βαθμοί, επιτυχία σε εξετάσεις).

Άλλο αναγνωρίσιμος και άλλο αναγνωρισμένος

Παραπάνω μιλήσαμε για την ενορχηστρωμένη προσπάθεια μιας ολόκληρης κοινωνίας να μετατρέψει τα παιδιά μας σε «μαχητές» (με την έννοια των μονομάχων). Συνεχίζουμε λοιπόν με την άλλη κατηγορία των «διασήμων».

Αν ανοίξεις τυχαία οποιοδήποτε τηλεοπτικό κανάλι το πιο πιθανό είναι να πέσεις απάνω σε ένα talent show είτε πρόκειται για τραγούδι, είτε για χορό, είτε για μαγειρική κ.ά. Χιλιάδες παιδιά παλεύουν για μια θέση στο όνειρο, για κάποιες ώρες, μέρες ή μήνες διασημότητας. Και το περίεργο είναι ότι μεγάλη μερίδα από αυτά έχουν και καλές επιδόσεις που σημαίνει,  πολύ μεγάλη επένδυση από μέρους τους υπό την έννοια της προετοιμασίας και της σκληρής δουλειάς. Θα μου πείτε «και που είναι το κακό»; Το κακό λοιπόν είναι ότι όλα ανεξαιρέτως τα talent show χρησιμοποιούν την συνταγή της ρωμαϊκής αρένας. Όλα είναι στη ουσία μονομαχίες αλληλοεξόντωσης και παράτασης ζωής. Ανάμεσα σε χιλιάδες, ένας φεύγει όρθιος από την αρένα με έπαθλο λίγο χρόνο δημοσιότητας. Ουσιαστικά το ζητούμενο είναι ξανά ο survivor ή ο winner. Χρησιμοποιούνται εκφράσεις όπως : «μονομαχία», «αποχώρηση από το παιχνίδι», «battles», «challenge» κ.α . Και δυστυχώς η ανθρωποφαγία είναι και πάλι η κρυφή συνταγή της μεγάλης τηλεθέασης αυτών των show.

Αυτή η ρουφιάνα, η γνώμη του κόσμου

Καταλήγοντας λοιπόν θα έλεγα ότι το πρόβλημα δεν είναι τα ίδια τα τηλεοπτικά προϊόντα όπως το survivor ή κάποιο talent show. Το πρόβλημα είναι ότι τα παιδιά μας ταυτίζονται με τους παίχτες που συμμετέχουν και ο λόγος είναι ότι βλέπουν την ζωή τους ως έναν αγώνα επιβίωσης ή έναν σκληρό διαγωνισμό. Ένα μόνο πράγμα μπορούμε να κάνουμε που θα τους ομορφύνει τη ζωή: να τους επιτρέψουμε ,για αρχή, να ευχαριστηθούν την ανεμελιά της παιδικής τους ηλικίας.

Είναι επιβεβλημένο να κατανοήσουμε ότι κληρονομώντας τα δικά μας ανεκπλήρωτα όνειρα στα παιδιά μας αυτά αποκτούν φιλαυτία και ματαιοδοξία. Και το χειρότερο από όλα είναι ότι νιώθουν τελείως αποτυχημένα αν δεν επαληθεύσουν τις προσδοκίες μας. Τα έχουμε κάνει να πιστέψουν ότι αν δεν γίνουν «σπουδαίοι», «σημαντικοί» με την έννοια του διάσημου προσώπου ή του υπερ-επιτυχημένου επαγγελματία τότε θα έχουν αποτύχει στη ζωή. Ας προσέξουμε γιατί ποτίζοντας τη ματαιοδοξία τους το μόνο που φυτρώνει είναι η ματαίωση.

Ας σκεφτούμε ποιος είναι ο ρόλος μας ως γονείς: Δεν είναι να προπονούμε ή να μανατζάρουμε τα παιδιά μας ώστε να γίνουν πρωταθλητές αλλά να τα αγαπάμε και να τα δεχόμαστε όπως είναι, βοηθώντας τα να αξιοποιήσουν τις πραγματικές τους δυνατότητες και επιτρέποντάς τους να έχουν δικά τους όνειρα. Ας κλείσουμε τα αυτιά μας στην μεγαλύτερη ρουφιάνα που μας βάζει λόγια για τα παιδιά μας, στη γνώμη του κόσμου.

Δημήτρης Τσιριγώτης. Φυσικός