Το λογότυπο των Ολυμπιακών Αγώνων του 1984 στο Λος Αντζελες περιλαμβάνει κόκκινα, λευκά και μπλε αστέρια, όμως το λευκό αστέρι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει: Είναι μια οφθαλμαπάτη. Παρομοίως, oι …
λευκές γραμμές στο λογότυπο της IBM είναι μια ψευδαίσθηση.

Και τα δύο λογότυπα εκμεταλλεύονται μια κοινή οπτική ψευδαίσθηση, κατά την οποία ο εγκέφαλος, στην όψη ενός ασυνεχούς φόντου, βλέπει σχήματα και επιφάνειες που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα.

«Είναι παραισθήσεις χωρίς τη λήψη ναρκωτικών» λέει ο Αλεξάντερ Μάιερ, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Vanderbilt του Τενεσί των ΗΠΑ και επικεφαλής ομάδας νευροεπιστημόνων που εντόπισε την περιοχή του εγκεφάλου που ευθύνεται γι’ αυτά τα «απατηλά σχήματα».

Στις 30 Σεπτεμβρίου, σε δημοσίευσή τους στη διαδικτυακή έκδοση του επιστημονικού περιοδικού Proceedings of the National Academy of Sciences, ο Μάιερ και η ερευνητική του ομάδα αναφέρουν ότι ανακάλυψαν μια ομάδα νευρώνων, ή νευρικών κυττάρων, στον οπτικό φλοιό του εγκεφάλου, που ενεργοποιούνται μόνο όταν βλέπουμε ένα σχήμα που δημιουργεί οπτική ψευδαίσθηση, δηλαδή που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει, ενώ παραμένουν αδρανείς όταν βλέπουμε ένα σχεδόν όμοιο σχήμα που όμως δεν κρύβει οφθαλμαπάτη.

Έρευνες έχουν δείξει ότι μια μεγάλη ποικιλία ζωικών ειδών, όπως πίθηκοι, γάτες, κουκουβάγιες, χρυσόψαρα, ακόμα και μέλισσες επίσης αντιλαμβάνονται αυτά τα απατηλά σχήματα.

Αυτό έχει οδηγήσει τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι η ικανότητα αυτή του εγκεφάλου αναπτύχθηκε ώστε τα ζώα να εντοπίζουν τους θηρευτές και τα θηράματα που κρύβονται στους θάμνους, εξασφαλίζοντας έτσι την επιβίωσή τους.

Παρόλο που οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει τα απατηλά αυτά σχήματα εδώ κι έναν αιώνα, μόλις τα τελευταία 30 χρόνια άρχισαν να μελετούν τους μηχανισμούς που χρησιμοποιεί ο εγκέφαλος για να ερμηνεύσει ερεθίσματα που σχετίζονται με τις αισθήσεις.

Στα θηλαστικά, η περιοχή του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τα οπτικά ερεθίσματα, ονομάζεται οπτικός φλοιός και αποτελείται από πέντε διαφορετικές περιοχές που αναφέρονται ως V1 έως V5.

Ο οπτικός φλοιός V1 δέχεται ερεθίσματα από τα μάτια και τα ταξινομεί λαμβάνοντας υπόψη κάποιες βασικές ιδιότητές τους, όπως ο προσανατολισμός, το χρώμα και η τοποθεσία.

Από εκεί, το ερέθισμα χτυπάει την πόρτα της περιοχής V2, όπου μεταξύ άλλων διεργασιών εντοπίζονται οι διαφορές στα σήματα που λαμβάνονται από τα δύο μάτια, δημιουργώντας τη διόφθαλμη όραση. Μετά, η πληροφορία παίρνει τον δρόμο είτε προς το «Μοναπάτι του Πού», είτε προς το «Μονοπάτι του Τι».

«Κάναμε λοιπόν την υπόθεση ότι η περιοχή V4 του οπτικού φλοιού, ή “Μονοπάτι του Τι”, που σχετίζεται τόσο με την αναγνώριση αντικειμένων όσο και με την οπτική προσοχή, παίζει ρόλο στις οπτικές ψευδαισθήσεις» λέει η Μισέλ Κοξ, βασική ερευνήτρια της συγκεκριμένης μελέτης.

Για να ελέγξουν την υπόθεσή τους, οι Αμερικανοί ερευνητές έκαναν πειράματα σε πιθήκους. Αρχικά, έψαξαν να βρουν ποιοι νευρώνες στην περιοχή V4 του εγκεφάλου αντιστοιχούν σε διαφορετικά σημεία του αμφιβληστροειδούς των πιθήκων. Στη συνέχεια έβαλαν τους πιθήκους να κοιτούν μια οθόνη με μια οπτική ψευδαίσθηση που ονομάζεται «τετράγωνο Kanizsa».

Βλέποντας αυτή την εικόνα ο εγκέφαλος δημιουργεί ένα φωτεινό λευκό τετράγωνο στο κέντρο, το οποίο στην πραγματικότητα δεν υφίσταται. Όσο οι πίθηκοι κοιτούσαν την εικόνα, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι οι νευρώνες που αντιστοιχούν στην απεικόνιση του απατηλού αυτού τετραγώνου, άρχισαν να ενεργοποιούνται.

Όταν, όμως, έβαλαν τους πιθήκους να δουν μια παρόμοια εικόνα στην οποία οι κύκλοι είχαν αντίθετο προσανατολισμό, ώστε να μη σχηματίζεται το λευκό τετράγωνο στο κέντρο, οι ίδιοι αυτοί νευρώνες παρέμεναν ανενεργοί.

«Ο εγκέφαλος δρα όπως ένας ντετέκτιβ» είπε ο Μάιερ. «Αντιδρά σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος κάνοντας όσο το δυνατόν καλύτερες υποθέσεις σχετικά με το πώς αυτά συνδυάζονται μεταξύ τους. Στην περίπτωση όμως αυτών των οπτικών ψευδαισθήσεων, το συμπέρασμα που βγαίνει είναι λανθασμένο».

kathimerini.gr