Η είσοδος ενός παιδιού στο προνήπιο σηματοδοτεί την ενσωμάτωσή του, για πρώτη φορά, σε μία μεγάλη ομάδα συνομηλίκων, η… οποία έχει κανόνες και στόχους. Είναι σημαντικό λοιπόν το παιδί να προετοιμαστεί ώστε να ακολουθεί τα όριά της και να μπαίνει στους επικοινωνιακούς κανόνες της.

Στην τάξη, τα παιδιά συζητάνε, στο λεγόμενο «κύκλο», διάφορα θέματα της καθημερινότητας, λένε παραμύθια, κάνουν περιγραφές ή γλωσσικά παιχνίδια. Είναι λοιπόν απαραίτητο, το παιδί να συμμετέχει για τουλάχιστον για 10-15 λεπτά στην αρχή της χρονιάς (και στην πορεία ίσως και για περισσότερο), σε συγκεκριμένο θέμα συζήτησης και παράλληλα να περιμένει τη σειρά του για να μιλήσει, σύμφωνα με τη Λογοπαθολόγο κ. Μαρία Ρουσοχατζάκη.

Γνωστικά, το παιδί πρέπει να γνωρίζει έννοιες, όπως «μπροστά-πίσω, ίσια-ανάποδα, ανάμεσα, λίγα-πολλά, περισσότερα» κλπ. Πρέπει ακόμη να “έχει” τουλάχιστον τη βασική δομή πρότασης και να χρησιμοποιεί μικρές λέξεις (άρθρα, προσθέσεις) και όχι τηλεγραφικό λόγο όταν μιλάει. Η ομιλία του πρέπει να είναι κατανοητή. Δηλαδή, οι περισσότεροι φθόγγοι του πρέπει να εκφέρονται καθαρά. Βέβαια, κάποιοι φθόγγοι μπορεί ακόμα να συγχέονται (ψ, ξ, ρ) και τα συμπλέγματα ή οι πολυσύλλαβες λέξεις να εκφέρονται απλουστευμένα.

Όμως, η ομιλία πρέπει να είναι καθαρή, τουλάχιστον στο 80% του χρόνου που μιλά.

Γύρω στους 12 μήνες ένα παιδί παράγει τις πρώτες του λέξεις και στους 18 μήνες παρουσιάζει σημαντική αύξηση του λεξιλογίου έκφρασης. Στην ηλικία των δύο ετών το παιδί σχηματίζει απλές προτάσεις με δύο λέξεις, ενώ εκφράζεται με 50 λέξεις και άνω. Στην ηλικία των τριών ετών σχηματίζει προτάσεις με τρεις ή περισσότερες λέξεις και η ομιλία του δεν είναι ακόμη “καθαρή”. Ένα παιδί τεσσάρων ετών χρησιμοποιεί μεγάλες προτάσεις και αρθρώνει τους περισσότερους φθόγγους σωστά. Αυτή είναι η φυσιολογική εξέλιξη της ομιλίας του παιδιού. Τι συμβαίνει όμως αν το παιδί δεν μιλά καθαρά ή η φωνή του δε συμβαδίζει με την ηλικία του;

Από την επιστημονική ομάδα της Α Πανεπιστημιακής Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Καθηγητή κυρίου Γεώργιου Χρούσου.

Εξελικτική Φωνολογική Ανωριμότητα ή Διαταραχή

Η ομιλία των παιδιών μπορεί να μοιάζει με εκείνη μικρότερου παιδιού (φωνολογική ανωριμότητα) ή μπορεί να αποκλίνει σημαντικά απο εκείνη του παιδιού με φυσιολογική ανάπτυξη (φωνολογική διαταραχή). Οφείλεται σε δυσκολία των παιδιών να αντιληφθούν και να οργανώσουν τους ήχους στο φωνολογικό τους σύστημα, το κεντρικό γλωσσικό σύστημα που περιλαμβάνει τους ήχους (φθόγγους) μιας γλώσσας οργανωμένους και ταξινομημένους σε λέξεις με βάση συγκεκριμένους κανόνες.

Στα φωνολογικά τους λάθη (φωνολογικές απλοποιήσεις) περιλαμβάνονται: απλοποιήσεις συλλαβών (π.χ “μάτιο” για “δωμάτιο”), απλοποιήσεις ή απαλοιφές φωνημάτων (“κούπα” για “σκούπα”), αντικαταστάσεις φωνημάτων (π.χ “λόδα” για “ρόδα”), αντιμεταθέσεις συλλαβών (“πακάκι” για “καπάκι”) κ.α Τα παιδιά με φωνολογική διαταραχή αποτελούν το 40% των περιστατικών που δέχονται λογοθεραπευτική παρέμβαση στη Μεγάλη Βρετανία.

Τα παιδιά φυσιολογικής ανάπτυξης μέχρι την ηλικία των 4 ετών έχουν κατακτήσει τα περισσότερα φωνήματα και χρησιμοποιούν μόνο περιορισμένες διαδικασίες απλοποίησης, ενώ μέχρι 5,6 ετών μιλούν όπως οι ενήλικες. Η φωνολογική διαταραχή ή ανωριμότητα μπορεί να συνυπάρχει και με άλλες διαταραχές λόγου και ομιλίας.

Πώς αντιμετωπίζονται οι διαταραχές του λόγου;

Όταν η ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας ενός παιδιού αποκλίνει απο εκείνη του παιδιού με φυσιολογική ανάπτυξη π.χ ένα παιδί 18 μηνών δεν έχει καθόλου λέξεις, ένα παιδί 3 ετών δεν σχηματίζει προτάσεις ή ένα παιδί 4 ετών δεν μιλάει “καθαρά”, τότε είναι σημαντικό οι γονείς να απευθυνθούν σε λογοθεραπευτή.

Συχνά, σε γονείς με παιδιά που εμφανίζουν γλωσσικές δυσκολίες μέχρι την ηλικία των 3 ετών, δίνονται συμβουλές και κατευθύνσεις, για κάθε περιστατικό ξεχωριστά, ώστε να επισπευθεί η γλωσσική και επικοινωνιακή ανάπτυξη αυτών. Σε άλλες περιπτώσεις ο λογοθεραπευτής εκπαιδεύει τους γονείς ώστε να χρησιμοποιούν μεθόδους γλωσσικής ενίσχυσης, ελέγχοντας τακτικά την πρόοδο του παιδιού (έμμεση παρέμβαση). Η άμεση λογοθεραπευτική παρέμβαση στις γλωσσικές διαταραχές ξεκινά συνήθως στην ηλικία των 2 1/2 – 3 ετών με τη χρήση παιχνιδιών, εικόνων και συμβόλων και στοχεύει:

– Στην αύξηση του λεξιλογίου έκφρασης και κατανόησης (ονόματα, ρήματα, έννοιες).
– Στην κατανόηση απλών εντολών, ερωτήσεων και μικρών ιστοριών.
– Στην εκπαίδευση για το σχηματισμό προτάσεων 2 και παραπάνω λέξεων.
– Στην περιγραφή απλών εικόνων και ολοκλήρωση συνοπτικών διαλόγων.

Σε παιδιά όπου συνυπάρχουν τόσο οι γλωσσικές όσο και οι φωνολογικές δυσκολίες η αποκατάσταση ξεκινά παράλληλα με τη γλωσσική παρέμβαση (2 1/2 – 3 έτη). Όσον αφορά τις μεμονωμένες φωνολογικές δυσκολίες, η αποκατάσταση ξεκινά συνήθως κοντά στην ηλικία των 4 ετών, ενώ στην ηλικία των 5 – 5 1/2 ετών γίνεται παρέμβαση για την κατάκτηση των τελευταίων φωνημάτων (π.χ του “ρ”) και για την αποκατάσταση των τελευταίων διαδικασιών απλοποίησης που αναμένονται στη φωνολογική εξέλιξη.

Η λογοθεραπευτική παρέμβαση για τις φωνολογικές δυσκολίες περιλαμβάνει:

–Διαβάθμιση των αρθρωτικών – φωνολογικών θεραπευτικών δραστηριοτήτων :παραγωγή μεμονωμένων ήχων -λέξεων- συλλαβών ΣΦ (Σύμφωνο/ Φωνήεν) λέξεων ΣΦΣΦ – πολυσύλλαβων λέξεων ΣΦΣ και λέξεων με κλειστές συλλαβές (π.χ πόρτα) – λέξεων με συμπλέγματα συμφώνων (π.χ κρεβάτι) προτάσεων – συνδεδεμένου λόγου.

–Ανάπτυξη των δεξιοτήτων ακουστικής διάκρισης των φωνημάτων (π.χ διάκριση του “ρ” απο το “λ”).

–Καλλιέργεια της φωνολογικής επίγνωσης (συνειδητοποίηση των φωνολογικών του λόγου) μετά την ηλικία των 5 ετών: φώνημα (π.χ Απο τι αρχίζει η λέξη “σαπούνι”;), συλλαβή (π.χ Σε τι τελειώνει η λέξη “καρότο”;), ρίμα (π.χ Ακούγονται ίδιες ή διαφορετικές στο τέλος λέξεις “λεμόνι” και “μπαλόνι”;).