Κάθε χρόνο, ο νους μας γυρίζει στην κορύφωση των φοιτητικών κινητοποιήσεων, που ξεκίνησαν με τη δράση του φοιτητικού κινήματος ήδη ένα χρόνο πριν, για να μετατραπούν σε χείμαρρο, που παρέσυρε τη νεολαία και τον ελληνικό λαό ενάντια στην 7χρονη δικτατορία της 21ης Απριλίου…

Στην κορύφωση του αγώνα, κυρίως της νεολαίας, για καλύτερη παιδεία, ελευθερία, δημοκρατία και ανεξαρτησία, αξίες πάντα διαχρονικές και επίκαιρες.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της δικτατορίας, με πρωτοπόρα τη νεολαία, πάντα υπήρχαν αντιδικτατορικές εκδηλώσεις. Πάντα υπήρχαν δυναμικές κινητοποιήσεις, παρά τις διώξεις, τις δίκες, τις φυλακίσεις, τις εκτοπίσεις και τα βασανιστήρια εις βάρος των «αντιφρονούντων».

Την Τετάρτη, 14 Νοέμβρη του 1973, ξέσπασαν στην Αθήνα αναταραχές, αρχής γενομένης με την κατάληψη του κτιρίου του από φοιτητές, στο πλευρό των οποίων γρήγορα τάχθηκαν μαθητές και εργάτες. Στη συνέχεια η κατάληψη μετατράπηκε σε λαϊκή κινητοποίηση ενάντια στο καθεστώς της 21ης Απριλίου και η κινητοποίηση στην επέμβαση των στρατιωτικών δυνάμεων, που άφησε πίσω της νεκρούς και τραυματίες.

Στις 14 Νοέμβρη του 1973, οι γενικές συνελεύσεις των φοιτητικών συλλόγων, απέρριψαν τα κυβερνητικά μέτρα που αφορούσαν στον προγραμματισμό των φοιτητικών εκλογών, ενώ το απόγευμα της ίδιας ημέρας, αποφασίστηκε η κατάληψη του κτιρίου του Πολυτεχνείου, κάτω από τον έλεγχο Συντονιστικής Επιτροπής. Τα γεγονότα των ημερών αυτών δεν ήταν παρά το αποκορύφωμα των προγενέστερων κινητοποιήσεων του φοιτητικού κινήματος, με κύριους σταθμούς την κατάληψη της Νομικής Σχολής Αθηνών στις 21 και 22 Φεβρουαρίου του 1973 και τη διαδήλωση της 4ης Νοεμβρίου του 1973, με αφορμή το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου.

Τετάρτη 14 – Σάββατο 17 Νοέμβρη 1973: Το χρονικό της εξέγερσης

Την Τρίτη (13/11) το δικαστήριο αθώωσε 12 από τους 17 συλληφθέντες στα επεισόδια που σημειώθηκαν στις 4 Νοεμβρίου και επέβαλε στους υπόλοιπους 5 ποινές με αναστολή. Αμέσως αναγγέλθηκαν φοιτητικές συγκεντρώσεις σε διάφορες σχολές για την επόμενη μέρα, γεγονός που προμήνυε το ξέσπασμα εναντίον του χουντικού καθεστώτος. Το πρωί της Τετάρτης (14/11) πραγματοποιήθηκαν Γενικές Συνελεύσεις των φοιτητικών συλλόγων, για να συζητηθεί το ζήτημα των φοιτητικών εκλογών.

Στη Νομική Σχολή Αθηνών, πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση, ενώ γύρω στη 1 το μεσημέρι, έφτασε η πληροφορία ότι στο Πολυτεχνείο υπήρχε ένταση μεταξύ αστυνομικών και φοιτητών. Λίγο αργότερα, ακούστηκε ότι οι αστυνομικοί στο Πολυτεχνείο χτυπούσαν φοιτητές, γεγονός που προκάλεσε αναστάτωση. Κατόπιν πρότασης να γίνει διαδήλωση προς το Πολυτεχνείο, περίπου 1.500 φοιτητές ξεκίνησαν την πορεία τους από τη Σόλωνος. Οι διαδηλωτές στο δρόμο συγκρούστηκαν με αστυνομικές δυνάμεις. Από τους διαδηλωτές, ορισμένοι ενώθηκαν με όσους βρίσκονταν στο χώρο του Πολυτεχνείου και άλλοι έφυγαν στους γύρω δρόμους.

Εντός και εκτός του κτιρίου του Πολυτεχνείου επικρατούσε ένταση. Οι Γενικές Συνελεύσεις ολοκληρώθηκαν και οι φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφάσισαν να ενωθούν με τους υπόλοιπους. Οι Μηχανολόγοι συνέχισαν τη συνέλευση τους μέχρι το απόγευμα, οπότε και αποχώρησαν από το Πολυτεχνείο.
Στις 5 το απόγευμα περίπου, πλησίασε το χώρο της συγκέντρωσης ο εισαγγελέας υπηρεσίας Σανίτας, ο οποίος ενημέρωσε τους συγκεντρωμένους ότι μπορούν να διαδηλώσουν και μετά να διαλυθούν ήσυχα. Μισή ώρα αργότερα, οι αστυνομικοί που είχαν κυκλώσει το κτίριο, αποχώρησαν.

Η κατάληψη συνεχίστηκε και εν τω μεταξύ οι κλεισμένοι στο κτίριο φοιτητές ενώθηκαν με τους συγκεντρωμένους απ’ έξω πολίτες και κατέλαβαν όλο το χώρο μπροστά από το Πολυτεχνείο, φωνάζοντας συνθήματα, όπως : «ΚΑΤΩ Η ΧΟΥΝΤΑ», «ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΤΥΡΡΑΝΙΑ», «ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΛΑΕ», «ΑΠΟΨΕ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΤΑΫΛΑΝΛΗ». Γύρω στις 8 το βράδυ οι συγκεντρωμένοι είχαν πλέον πολλαπλασιαστεί. Οι Γενικές Συνελεύσεις μέσα στο χτίριο συνεχίζονταν, ενώ έξω από το Πολυτεχνείο τα συνθήματα πλήθαιναν. Τότε έκαναν την εμφάνισή τους οι πρώτες χειρόγραφες προκηρύξεις, που μοιράζονταν στα περαστικά αυτοκίνητα.
Γύρω στις 9 έγινε ολοκληρωτική κατάληψη του Πολυτεχνείου και του γύρω χώρου και σταμάτησε η κυκλοφορία. Οι διαδηλωτές γρήγορα έγιναν ακόμα περισσότεροι και έξω από το κτίριο ανέμιζαν σημαίες και έκαιγαν ομοιώματα του Παπαδόπουλου και σύμβολα της 21ης Απριλίου.

Γύρω στα μεσάνυχτα, έκλεισαν οι πόρτες του Πολυτεχνείου, μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν επιτροπές περιφρούρησης για τις επισιτιστικές και υγειονομικές ανάγκες.
Συγκροτήθηκε η Συντονιστική Επιτροπή και άρχισε η προετοιμασία της λειτουργίας του Ραδιοφωνικού Σταθμού. Μεταξύ των κλεισμένων στο κτίριο, βρίσκονταν και αρκετοί εργάτες.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας, γίνονταν Συνελεύσεις κατά σχολές.

Γύρω στη 1 μετά τα μεσάνυχτα, στην αίθουσα του κτιρίου Γκίνη, είχαν συγκεντρωθεί εκατοντάδες άτομα, μεταξύ των οποίων εργάτες και εργαζόμενοι κάθε πολιτικής απόχρωσης. Κατά τη συνέλευση αυτή, εξελέγη μια προσωρινή επιτροπή και αποφασίστηκε να βγει μια διακήρυξη που θα μοιραζόταν το πρωί σε εργοστάσια και σε χώρους όπου συγκεντρώνονταν οι εργάτες.

Πέμπτη 15 Νοέμβρη

Στις 5 το πρωί άρχισαν να ακούγονται τα πρώτα συνθήματα της μέρας, ενώ αστυνομικές δυνάμεις βρίσκονταν στους γύρω του Πολυτεχνείου δρόμους. Γύρω στις 9 άνοιξαν οι πόρτες του Πολυτεχνείου. Κυκλοφόρησαν πολλές προκηρύξεις της Συντονιστικής Επιτροπής, ενώ εξακολουθούσαν να γράφονται και χιλιάδες χειρόγραφες.

Τότε έγινε γνωστό ότι καταφθάνουν φοιτητές από τη Πάτρα κι αγρότες από τα Μέγαρα, γεγονός που ενίσχυσε τη μαχητική διάθεση. Μπήκε σε λειτουργία ο ραδιοφωνικός σταθμός του Πολυτεχνείου, μέσω του οποίου ο λαός καλείτο σε «ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΕΡΓΙΑ» και «ΓΕΝΙΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ». Στις 8 το πρωί η Σύγκλητος του Ε.Μ.Πολυτεχνείου σε έκτακτη συνεδρίαση στα κτίρια του Ζωγράφου αποφάσισε να στείλει έγγραφο στην κυβέρνηση και να ζητήσει να μη γίνει επέμβαση στο Πολυτεχνείο. Στις 2 το μεσημέρι η κυβέρνηση απάντησε στη Σύγκλητο ότι θα σεβαστεί το απαραβίαστο του Πανεπιστημιακού ασύλου.

Σε εκδηλώσεις συμπαράστασης κατέβηκαν οι φοιτητές του Πανεπιστημίου της Πάτρας και της Θεσσαλονίκης, ενώ φοιτητές του πανεπιστημίου των Ιωαννίνων κατέλαβαν το κτίριο της σχολής τους.
Συγκεντρώθηκαν τρόφιμα, χρήματα, ενώ πλήθος κόσμου έδινε τσιγάρα, χρήματα, ψωμιά και κάθε λογής είδη για την ενίσχυση της κατάληψης.

Το απόγευμα της Πέμπτης ο κλοιός των αστυνομικών έσπασε. Μέσα στο Πολυτεχνείο μπήκαν πολλοί μαθητές και ιδιαίτερα των τεχνικών σχολών, συγκεντρωμένοι κάτω από ένα μεγάλο πανό.
Το πρωί της Πέμπτης ο χώρος του Πολυτεχνείου ήταν σχεδόν άδειος από τους εργάτες. Λιγοστά άτομα που είχαν μείνει, έγραφαν προκηρύξεις και έφτιαχναν πανό, όπου κυριαρχούσε το σύνθημα της «Γενικής Απεργίας».

Οι διαδηλωτές μαζί με άλλους εργάτες απ το δρόμο μπήκαν ξανά στο Πολυτεχνείο και πήγαν στο κτίριο Γκίνη όπου άρχισε η προγραμματισμένη συνέλευση. Στην αίθουσα βρίσκονταν και πολλοί εργάτες. Η Συντονιστική Επιτροπή δήλωσε ότι η κατάληψη θα συνεχιστεί μέχρι να ικανοποιηθούν όλα τα αιτήματα. Δημιουργήθηκαν παντού και για κάθε ζήτημα επιτροπές.

Η πρώτη μέρα της κατάληψης ήταν κύρια φοιτητική και σπουδαστική. Όμως τις επόμενες δύο μέρες το κατέβασμα πλήθους λαού στους δρόμους ξεπέρασε κάθε πρόβλεψη.

Μέσα στο Πολυτεχνείο συνεδρίασε η Εργατική Συνέλευση. Όμως ανάμεσα στους εργάτες και τη Συντονιστική Επιτροπή των φοιτητών δεν υπήρχε συμφωνία. Οι φοιτητές λογόκριναν τις προκηρύξεις της εργατικής συνέλευσης ή δεν τις τύπωναν καθόλου όπως έγινε με τις δύο πρώτες διακηρύξεις.

Παρασκευή 16 Νοέμβρη

Από την Πέμπτη και μετά, τα γεγονότα δεν μπορούσαν πια να θεωρηθούν φοιτητικά. Το κατέβασμα πλήθους κόσμου στους δρόμους, τα μηνύματα συμπαράστασης από διάφορους χώρους, η υποστήριξη του κόσμου στους αγωνιζόμενους, το ότι χτυπούσαν ασταμάτητα οι καμπάνες στις εκκλησίες των συνοικιών, ο ερχομός των αγροτών από τα Μέγαρα όπου γινόταν αγώνας ενάντια στις απαλλοτριώσεις της γης τους από τη χούντα, οι εργατικές συνελεύσεις, έδειχναν ότι η κινητοποίηση αφορούσε πλέον όλο το λαό.

Όλη τη μέρα γινόταν έλεγχος στις ταυτότητες αυτών που έμπαιναν, μέχρι το απόγευμα, όπου η μαζική είσοδος κόσμου στο χτίριο έκανε αδύνατο ένα τέτοιον έλεγχο. Γύρω στα μεσάνυχτα παρέμεναν μέσα στο χτίριο γύρω στις 4.000 κόσμου και απ’ έξω διάφορες ομάδες που διαδήλωναν.

Στις 2 έκλεισαν οι πόρτες του Πολυτεχνείου, ενώ εξακολουθούσε να υπάρχει ακόμα λίγος κόσμος απέξω. Γίνονταν προμήθειες σε τρόφιμα και άλλα είδη. Στις 3 άρχισαν οι Συνελεύσεις κατά σχολές.
Από το πρωί χιλιάδες άνθρωποι είχαν συγκεντρωθεί γύρω από το Πολυτεχνείο. Δίπλα στο Ραδιοφωνικό σταθμό του Πολυτεχνείου λειτουργούσαν και 4 ερασιτεχνικοί σταθμοί, ο ΡΣΟ, ο ΡΣ Κολλιάτσου, ο ΡΣ Φυχικού και ο Πρώτος Βοηθητικός.

Πολλά Γυμνάσια έμειναν άδεια, ενώ οι μαθητές κατέβηκαν στον χώρο του Πολυτεχνείου. Ο κόσμος ολοένα πλήθαινε. Στις 10 το πρωί έγινε η οργανωμένη και με πανό είσοδος οικοδόμων στο κτίριο. Μαζί με τους οικοδόμους μπήκαν και πολλοί μαθητές.

Από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό του Πολυτεχνείου καλούσαν και πάλι το λαό σε «ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΕΡΓΙΑ» ενώ για τις 3:30 κλήθηκαν οι δημοσιογράφοι για συνέντευξη Τύπου από τη Συντονιστική Επιτροπή.
Στις 3:30 έφτασαν 25 δημοσιογράφοι ελληνικών εφημερίδων και ανταποκριτές ξένων πρακτορείων. Στους φωτογράφους δεν επετράπη να πάρουν φωτογραφίες στη διάρκεια της συνέντευξης αλλά και μετά το τέλος της, για να μην πληροφορηθούν οι αρχές τα πρόσωπα που συντονίζουν τον αγώνα. Στη συνέντευξη διαβάστηκε μόνο μια ανακοίνωση.
Μέσα στο Πολυτεχνείο είχαν τοποθετηθεί άτομα με καθρέφτες, για να εμποδίσουν τη λήψη φωτογραφιών από συνεργεία της Ασφάλειας, που είχαν εγκατασταθεί στα γύρω κτίρια.
Το πλήθος έξω από το Πολυτεχνείο πύκνωνε συνέχεια και το μεσημέρι όλοι οι δρόμοι γύρω από το Πολυτεχνείο, είχαν καταληφθεί από πλήθη κόσμου.
Από το πρωί είχε διακοπεί η κυκλοφορία και πραγματοποιούνταν διαδηλώσεις.

Στις 4:30 το απόγευμα έγινε στην αίθουσα που συνεδρίαζαν οι εργάτες, η πρώτη μαθητική συνέλευση, κατά την οποία αποφασίστηκε το κατέβασμα όλων των Γυμνασίων σε γενική απεργία για την επόμενη μέρα.
Από νωρίς το απόγευμα η κυκλοφορία από τα βόρεια προάστια προς το κέντρο γινόταν με δυσκολία, ενώ από το ύψος των Αμπελοκήπων ήταν σχεδόν αδύνατη.
Στις 4:30 το απόγευμα είχαν πλέον αρχίσει οι συγκρούσεις. Στις 7, άφθονα δακρυγόνα και καπνογόνα έπεφταν πια στο κέντρο της Αθήνας. Πολλά άτομα τραυματίστηκαν και οι διαδηλωτές μετέφεραν τους τραυματίες στο Πολυτεχνείο.

Μέσω του Ραδιοσταθμού γίνονταν εκκλήσεις για φάρμακα, ιατρικά εργαλεία, γιατρούς και ασθενοφόρα.
Στις 8, άρχισε η χρήση των δακρυγόνων. Ο σταθμός Α’ Βοηθειών ήταν γεμάτος από τραυματίες.
Στις 9, οι διαδηλωτές έστησαν οδοφράγματα σε διάφορα σημεία κοντά στο Πολυτεχνείο, χρησιμοποιώντας αυτοκίνητα, τρόλεϊ, λεωφορεία, διάφορα αντικείμενα, ενώ διαδηλωτές επιτέθηκαν στη Νομαρχία Αττικής στην Αιόλου, την οποία και κατέλαβαν. Ορισμένοι διαδηλωτές πολιόρκησαν ακόμα τα Υπουργεία Παιδείας, Γεωργίας, Δικαιοσύνης, Κοινωνικών Υπηρεσιών και Δημοσίων Έργων.
Στις 9:30, με απόφαση της Αστυνομίας απαγορεύτηκε η κυκλοφορία στο κέντρο της πόλης μέχρι νεωτέρας διαταγής. Το τεράστιο οδόφραγμα που είχε στηθεί στην οδό Σολωμού και Πατησίων δυσκόλευε την προέλαση και των αστυνομικών.

Η αστυνομία χρησιμοποιούσε δακρυγόνα εναντίον του πλήθους, το οποίο υποχώρησε προσωρινά.

Στις 10:15 τεθωρακισμένα της Αστυνομίας με ορμητήριο το χώρο έξω από το Πολυτεχνείο, επιτέθηκαν στην πλατεία της Λεωφόρου Αλεξάνδρας ρίχνοντας δακρυγόνα στους διαδηλωτές, που στο μεταξύ είχαν ανασυντάξει τις δυνάμεις τους και έτρεχαν προς το Πολυτεχνείο. Οι επιθέσεις συνεχίστηκαν μέχρι τις 11, όπου στην 3η κατά σειρά έφοδο οι διαδηλωτές έφτασαν στις εσωτερικές σκάλες του κτιρίου. Στις διάφορες συγκρούσεις οι διαδηλωτές άρχισαν να χρησιμοποιούν σποραδικά βόμβες μολότοφ.

Στις 10:30 έπεσαν δακρυγόνα από την αστυνομία μέσα στο Πολυτεχνείο. Νοσοκομειακά αυτοκίνητα γεμάτα αστυνομικούς περνούσαν τα οδοφράγματα και έριχναν δακρυγόνα στο Πολυτεχνείο και στους γύρω χώρους.
Το Πολυτεχνείο δεχόταν συνέχεια τραυματίες και νεκρούς, ενώ ασθενοφόρα του Ερυθρού Σταυρού έμπαιναν στο χώρο του Πολυτεχνείου για να παραλάβουν τραυματίες.
Ο Ραδιοσταθμός καλούσε συνεχώς το λαό σε συμπαράσταση. Αργά τη νύχτα, οι πυροβολισμοί γύρω από το Πολυτεχνείο συνεχίζονταν. Με ιδιωτικά αυτοκίνητα μεταφέρονταν τραυματίες και φαρμακευτικό υλικό.
Από την αστυνομία ανακοινώθηκε ότι γύρω στα μεσάνυχτα οι διαδηλωτές επιχείρησαν να κόψουν στα κτίρια των Υπουργείων Δικαιοσύνης, Δημοσίας Τάξεως και Κοινωνικών Υπηρεσιών.
Γύρω στις 12 τα μεσάνυχτα, ξεκίνησε από τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας διαδήλωση χιλιάδων ατόμων, που συγκρούστηκαν με τους αστυνομικούς.

Σάββατο 17 Νοέμβρη

Λίγο μετά τα μεσάνυχτα, από τους στρατώνες στο Γουδί και του Διόνυσου ξεκίνησαν οι πρώτες φάλαγγες αρμάτων με κατεύθυνση τον χώρο των συγκρούσεων, ενώ 15 λεπτά μετά, τα πρώτα τανκς έκαναν την εμφάνισή τους στον κόμβο των Αμπελοκήπων.

Το κέντρο της Αθήνας, με άξονα το Πολυτεχνείο, είχε μετατραπεί σε πεδίο μάχης. Τα τανκς κινούνταν άλλα προς τη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας και άλλα προς την Πανεπιστημίου.
Λίγο πριν τη 1, τα τανκς μπήκαν στην οδό Πατησίων. Τεθωρακισμένα, στρατιώτες και αστυνομικοί έκαναν κινήσεις γύρω από το Πολυτεχνείο.
Λίγο μετά τη 1, με την εμφάνιση των αρμάτων οι διαδηλωτές άρχισαν να υποχωρούν. Αρκετοί βρήκαν καταφύγιο σε πολυκατοικίες, οι πόρτες των οποίων είχαν αφεθεί επίτηδες ανοιχτές. Από τα μεγάφωνα μεταδιδόταν, πως όσοι ήθελαν ν’ αποχωρήσουν, μπορούσαν να φύγουν, προτού οι πόρτες κλείσουν οριστικά.

Μισή ώρα περίπου μετά τη 1, οι διαδηλωτές έξω από το Πολυτεχνείο παρέμεναν ακόμα. Ελεύθεροι σκοπευτές κατέλαβαν θέσεις στα γύρω από το Πολυτεχνείο κτίρια. Στους γύρω δρόμους οι συγκρούσεις συνεχίζονταν με ένταση. Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός του Πολυτεχνείου εξακολουθούσε να μεταδίδει προς τους στρατιώτες: «Είμαστε άοπλοι, θα σας υποδεχτούμε με χειροκροτήματα». Τα άρματα είχαν σταματήσει στις δύο γωνίες Πατησίων – Αβέρωφ και Πατησίων – Στουρνάρα, ενώ στη γωνία Πατησίων και Στουρνάρα αστυνομικοί περίμεναν.

Στη 1:50 μετά τα μεσάνυχτα, ο Ραδιοφωνικός Σταθμός του Πολυτεχνείου διέκοψε προσωρινά, ενώ στη 1:59 ξανάρχισε να λειτουργεί. Τα άρματα Μ 48 και Μ 113 έστρεψαν τα κανόνια τους κατά των κλεισμένων στο Πολυτεχνείο, ενώ με τους προβολείς φώτιζαν τα παράθυρα του κτιρίου. Τρία άρματα προχώρησαν από την Αβέρωφ και σταμάτησαν στην πόρτα του Πολυτεχνείου επί της Πατησίων.

Ο χώρος απέναντι από την κεντρική είσοδο του Πολυτεχνείου γέμισε από αστυνομικούς, ενώ κάποια προσπάθεια συνεννόησης ανάμεσα στους επικεφαλής των αρμάτων και των κλεισμένων στο χτίριο άρχισε να φαίνεται.

Λίγο πριν τις 3, οι δυνάμεις του στρατού και της αστυνομίας είχαν συνταχθεί σε θέση μάχης έξω από το Πολυτεχνείο. Άρχισαν οι διαπραγματεύσεις με τους κλεισμένους μέσα στο κτίριο, ενώ στην είσοδο, παρατάσσονταν και άλλα τανκς.

Ο Ραδιοσταθμός του Πολυτεχνείου είχε και πάλι διακόψει τη μετάδοση του. Στις 2:59 τρία τανκς εφόρμησαν προς το Πολυτεχνείο. Ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν, ένα ΑΜΧ 30 που βρισκόταν απέναντι από την κεντρική πύλη, οπισθοχώρησε λίγο και μετά έπεσε με ορμή πάνω της. Η πύλη γκρεμίστηκε και πολλά κορμιά πλακώθηκαν.

Μετά την είσοδο του τανκ αστυνομικοί και άνδρες των ΛΟΚ μπήκαν στο Πολυτεχνείο, ενώ όσοι βρίσκονταν στην πύλη και δεν χτυπήθηκαν υποχώρησαν στο εσωτερικό.
Μέσα στο προαύλιο γίνονταν συγκρούσεις ανάμεσα σε αστυνομικούς και αυτούς που βρίσκονταν μέσα.

Οι εξεγερμένοι συντάχθηκαν σε φάλαγγες με τα χέρια ψηλά και με τη συνοδεία ΛΟΚ βγήκαν έξω. Οι συγκρούσεις συνεχίζονταν από κτίριο σε κτίριο. Σύμφωνα με μαρτυρίες, περίπου 35 λεπτά μετά τις 3, το Πολυτεχνείο είχε αδειάσει και ασθενοφόρα άρχισαν να απομακρύνουν από το κτίριο τραυματίες και νεκρούς. Οι πυροβολισμοί και οι συγκρούσεις συνεχίζονταν ωστόσο στους γύρω από το Πολυτεχνείο δρόμους.

Στις 5, τα τανκς αποχώρησαν από το χώρο του Πολυτεχνείου και κατευθύνθηκαν προς το Πεδίον του Άρεως. Τανκς και στρατός περικύκλωσαν το κτίριο της Πολυτεχνικής Σχολής Θεσσαλονίκης, που είχε καταληφθεί.

Στις 6, εκκενώθηκε η Πολυτεχνική Θεσσαλονίκης ενώ στους εξερχόμενους γίνονταν συλλήψεις, ξυλοδαρμοί και έλεγχος στοιχείων. Η Αθήνα έμοιαζε με βομβαρδισμένη πόλη. Στα Χαυτεία, Ομόνοια, Πανεπιστημίου, Κλαυθμώνος και σε δεκάδες δρόμους υπήρχαν ίχνη από οδοφράγματα, φωτιές, κατεστραμμένα αντικείμενα και αίματα. Όλα τα δημόσια κτίρια ήταν κυκλωμένα από ισχυρές δυνάμεις αστυνομικών.

Στις 7 το πρωί, ο κόσμος διώχθηκε από τα πεζοδρόμια απέναντι από το Πολυτεχνείο. Στις 7:30 άρχισαν και πάλι οι διαδηλώσεις στους δρόμους.

Λίγο αργότερα, διαδηλωτές επιχείρησαν να καταλάβουν το Υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών στην οδό Αριστοτέλους. Έγιναν συγκρούσεις με δυνάμεις αστυνομικών και τανκς που κατέφτασαν και οι διαδηλωτές υποχώρησαν. Στις 11 κηρύχθηκε Στρατιωτικός Νόμος, ωστόσο οι διαδηλώσεις και οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν μέχρι το βράδυ.

Η επόμενη μέρα…
…Συνεχίστηκαν οι συγκρούσεις διαδηλωτών και αστυνομίας στο κέντρο της Αθήνας.
Την επόμενη μέρα, Κυριακή 18 Νοέμβρη, οι εφημερίδες έγραφαν..

«ΤΟ ΒΗΜΑ»
Η εφημερίδα κυκλοφόρησε με τίτλο «Νεκροί και Τραυματίες στο Κέντρο των Αθηνών». Ενδιαφέρον έχει το «Δίδαγμα» της εφημερίδας στην πρώτη σελίδα, το οποίο ανέφερε μεταξύ άλλων:
«Από την όλη μέχρι τώρα στάση του ελληνικού λαού και από την διαδρομή των τελευταίων εξήμισυ ετών, μέχρι και των γεγονότων των ημερών αυτών, θα έπρεπε να είχε ήδη πεισθεί η σημερινή Κυβέρνηση πως μοναδική διέξοδον αποτελεί η πραγματική αποκατάσταση της ανόθευτης λαϊκής κυριαρχίας. Στις κρίσιμες αυτές ώρες, υποδηλώνεται πόσον ασύμφορη είναι η εμμονή σε αυταρχικά καθεστώτα. Ο ελληνικός λαός στο σύνολό του, καθώς και οι πραγματικοί του φίλοι στην Ευρώπη, επιθυμούν την πολιτική γαλήνη για τον τόπο μας. Όχι όμως με μιαν επιβεβλημένη αποτελμάτωση που προκαλεί περιοδικά επικίνδυνες εκρήξεις δυσφορίας, αλλά δημοκρατικήν ομαλότητα που θα ετερμάτιζε μιαν αποδεδειγμένα μη βιώσιμη κατάσταση».

Στις εσωτερικές σελίδες η εφημερίδα έδινε επίσης το χρονικό των τραγικών γεγονότων, τους νεκρούς, τους τραυματίες ενώ συνέχιζε το εκτενές ρεπορτάζ της από τη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα.

«ΤΑ ΝΕΑ»

Η εφημερίδα κυκλοφόρησε με τίτλο «Εξεκενώθη το Πολυτεχνείο, Επενέβησαν Άρματα Μάχης». Η εφημερίδα έγραφε ακόμα : «θεωρείται πολύ πιθανή αιφνίδια επιστροφή Καραμανλή».
Ακόμα, αναφέρονταν τα ονόματα των νεκρών και ο αριθμός των τραυματιών και των συλληφθέντων, ενώ στην πρώτη σελίδα παρέθετε τις «Δηλώσεις των πολιτικών και της Κυβέρνησης».

«ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ»
Η εφημερίδα κυκλοφόρησε την 17η Νοεμβρίου με τίτλο «3 μετά τα μεσάνυχτα – Τα τανκς κατέστειλαν την εξέγερσι».

Στο χρονικό της ανέφερε : «Η τριήμερη φοιτητική εξέγερσις, που άρχισε το μεσημέρι της παρελθούσης Τρίτης με επίκεντρο το Πολυτεχνείο κατεστάλη σήμερα τα ξημερώματα από τα τανκς που άρχισαν να κατεβαίνουν στο κέντρο της Αθήνας, στις 2 μετά τα μεσάνυχτα και αφού είχαν προηγηθεί σκληρές ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ αστυνομίας και φοιτητών σε μεγάλη έκτασι στο κέντρο των Αθηνών, με αποτέλεσμα κατά πρωινές πληροφορίες, τέσσερις νεκρούς και δεκάδες τραυματίες».

Στις εσωτερικές σελίδες περιελάμβανε ρεπορτάζ από το χρονικό των μαχών και την έφοδο των τανκς και παρουσίαζε τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης και της Πάτρας.

«Η ΒΡΑΔΥΝΗ»

Η Βραδυνή κυκλοφόρησε με τίτλο: «Άρματα Μάχης Έζωσαν Την Αθήνα». «Αίμα Έρρευσε. Νεκροί και τραυματίαι κατά τας συγκρούσεις μεταξύ διαδηλωτών – Αστυνομίας».
Το χρονικό της εφημερίδας ανέφερε : «Την 3.30 πρωϊνήν εξεκένωσαν το Πολυτεχνείον. Τα τανκς ενεφανίσθησαν και πάλιν από του μεσονυκτίου εις την πρωτεύουσαν δια να προσδώσουν απολύτως δραματικήν μορφήν εις τας φοιτητικάς εκδηλώσεις, αι οποίαι εσημειώθησαν κατά το τελευταίον τετραήμερον εις Αθήνας, με τον αιματηρόν επίλογον.
Ολίγας ώρας ενωρίτερον, το αίμα έρρευσεν εις κεντρικάς περιοχας των Αθηνών, κατόπιν των αλλεπαλλήλων διαδηλώσεων και των συγκρούσεων αι οποίαι ηκολούθησαν μετά την δυναμικήν επέμβασιν της Αστυνομίας.

Υπολογίζονται εις 4 οι νεκροί των χθεσινών αιματηρών συγκρούσεων και εις εκατοντάδας οι τραυματίαι».

Σε άλλο άρθρο της η εφημερίδα παρουσίαζε την «εικόνα καταστροφής» που εμφάνιζε το κέντρο της Αθήνας το προηγούμενο βράδυ ενώ φιλοξενούσε και δηλώσεις των πολιτικών και της «κυβέρνησης». Η δικτατορία δήλωνε 34 νεκρούς και 840 συλλήψεις. Με τη μεταπολίτευση δηλώθηκαν άλλες 21 τουλάχιστον περιπτώσεις θανάσιμου τραυματισμού και τουλάχιστον 2.400 συλλήψεις.
Κυριακή 25 Νοέμβρη 1973

Στρατιωτικό πραξικόπημα ανέτρεψε τον Παπαδόπουλο και την κυβέρνηση Μαρκεζίνη. Ο νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας, στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης, όρκισε κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Ανδρουτσόπουλο.

Η προετοιμασία της εξέγερσης

1967 – 1972
Η επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας βρήκε το λαϊκό κίνημα απροετοίμαστο να την αντιμετωπίσει. Αυτό που κυριάρχησε ωστόσο, σ’ αυτό το διάστημα ήταν η λειτουργία της παρέας, κάτω από καθεστώς παράνομης δραστηριότητας, προχειρότητας και ενθουσιασμού, μέσα σε διάφορους χώρους, όπως στις σχολές και τα Πανεπιστήμια, από όπου προέκυψαν οι ομάδες που ενίσχυσαν το κίνημα.

Το φοιτητικό κίνημα
Κατά τη διάρκεια του 1972, και ιδιαίτερα κατά τους 7 τελευταίους μήνες, έγιναν πολλές φοιτητικές αποχές και κινητοποιήσεις, πολλές από τις οποίες κατέληξαν σε δίκες φοιτητών.
Οι σημαντικότερες στιγμές του φοιτητικού κινήματος, που αποτέλεσε την αφετηρία της λαϊκής εξέγερσης της 17ης Νοεμβρίου του 1973, είναι, ίσως, η κατάληψη της Νομικής Σχολής Αθηνών, το Φεβρουάριο του 1973 και η διαδήλωση της 4ης Απριλίου του ίδιου χρόνου.

Η κατάληψη της Νομικής – 21 και 22 Φεβρουαρίου 1973
Σύμφωνα με την εφημερίδα «Τα Νέα» της 21/2/1973, το πρωί της ίδιας ημέρας, πραγματοποιήθηκε συγκέντρωση των φοιτητών της Φυσικομαθηματικής στο χώρο του Χημείου. Από τους παρόντες, εξελέγη επιτροπή, προκειμένου να μεταβεί στον πρύτανη και να ζητήσει τη χορήγηση αίθουσας για τη σύγκληση Γενική Συνέλευσης.

Ο πρύτανης, υποστηρίζοντας πως δεν ήταν αρμόδιος να παραχωρήσει αίθουσα, χορήγησε άδεια για τη σύγκληση της Συνέλευσης στα κτίρια της Πανεπιστημιούπολης.
Οι φοιτητές που βρίσκονταν μέσα στο κτίριο της Νομικής, δεν επέτρεπαν την είσοδο στο κτίριο της οδού Σόλωνος παρά μονάχα σε όσους έδειχναν ταυτότητα.
Κατά τις 2 το μεσημέρι, από την ταράτσα του κτιρίου, έδωσαν όρκο, τον οποίο επανέλαβαν και όσοι βρίσκονταν στις σκάλες και τους κάτω ορόφους.
Στον όρκο αναφερόταν : «Εμείς οι φοιτητές των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιζόμαστε στ’ όνομα της ελευθερίας να αγωνισθούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών, του πανεπιστημιακού ασύλου, της ανακλήσεως όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων. Ορκιζόμαστε αλληλεγγύη σ’ όλο το φοιτητικό κόσμο της Ελλάδας που βασανίζεται. Η βία και η τρομοκρατία δεν θα περάσουν. Ζήτω ο αδούλωτος φοιτητικός κόσμος της Ελλάδας».

Ακόμα, ζητούσαν την ανάκληση του διατάγματος για την στράτευση των φοιτητών που απέχουν από τα μαθήματα τους και την επιστροφή των συναδέλφων τους που έχουν ήδη στρατευθεί.
Αργότερα κι ενώ έπεφτε το σκοτάδι, ομάδες ατόμων εγκαταστάθηκαν στο προαύλιο της Νομικής Σχολής και στο απέναντι πεζοδρόμιο ομάδες ατόμων με πολιτική περιβολή. Στην Ακαδημίας και ενώ έχει ήδη πραγματοποιηθεί η εκκένωση των αυτοκινήτων από όλους τους γύρω δρόμους μέχρι της Βασιλίσσης Σοφίας, συγκεντρωμένοι άναψαν κεριά και έμειναν εκεί μέχρι το επόμενο πρωί.
Το επόμενο πρωί, οι κλεισμένοι στο κτίριο της Νομικής, βρέθηκαν στην ταράτσα, φωνάζοντας συνθήματα προς το συγκεντρωμένο κόσμο.

Στη 1:30 το μεσημέρι της 22ας Φεβρουαρίου, εκπρόσωποι της Επιτροπής, συναντήθηκαν με τον πρύτανη. Κατά τη συνάντηση, συμφωνήθηκε δεκαήμερη ανακωχή και αποχώρηση των έγκλειστων από τη Νομική με αντάλλαγμα την ασφαλή έξοδο, για να του δοθεί η δυνατότητα διαπραγμάτευσης με τις Αρχές, για την ανάκληση του διατάγματος για τη στράτευση.
Τελικά οι φοιτητές αποχώρησαν από το χτίριο και στη συνέχεια μαζί με τις χιλιάδες κόσμου που είχαν συγκεντρωθεί, συγκροτήθηκε μία πρωτοφανής σε μαζικότητα διαδήλωση στο κέντρο της Αθήνας. Ακολούθησαν συγκρούσεις με την αστυνομία, κατά τις οποίες τραυματίστηκαν δεκάδες άτομα.

Τα γεγονότα πριν τη διαδήλωση της 4ης Νοεμβρίου

Την Πέμπτη (01/11) ο τότε Υπουργός Παιδείας ανακοίνωσε πως η κυβέρνηση θα εξασφάλιζε τις αναγκαίες προϋποθέσεις για να γίνουν αδιάβλητες φοιτητικές εκλογές. Ταυτόχρονα ξαναέδωσε το δικαίωμα αναβολής από το στρατό σ’ όλους τους φοιτητές που είχαν στρατευτεί γιατί συμμετείχαν στις φοιτητικές κινητοποιήσεις.
Οι φοιτητές, που δέχονται σαν νίκη τους αυτά τα μέτρα, επέμεναν ωστόσο στα παλιότερα αιτήματα τους για αύξηση των δαπανών για την παιδεία, καθιέρωση της δημοτικής, δωδεκάμηνη θητεία για όλους τους Έλληνες και κατάργηση του σπουδαστικού της Ασφάλειας.

Το Σάββατο (03/11) αναγγέλθηκε το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου για την Κυριακή (04/11), οπότε και πραγματοποιήθηκε. Μετά την τέλεση του μνημόσυνου, ακολούθησαν αιματηρά επεισόδια, με δεκάδες τραυματίες και συλλήψεις πολιτών.

Ισχυρές δυνάμεις των αστυνομικών προσπάθησαν να συγκρατήσουν τα περίπου 5.000 άτομα που είχαν πάει στο μνημόσυνο και στη συνέχεια θέλησαν να κατευθυνθούν στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη.
Ακολούθησαν σφοδροί λιθοβολισμοί και οδοφράγματα από τη μεριά των πολιτών και πυροβολισμοί στον αέρα από τους αστυνομικούς. Ομάδες διαδηλωτών καταδίωκαν ομάδες αστυνομικών με ξύλα και βροχή από πέτρες, ενώ τα επεισόδια τελείωσαν με τη διάλυση μικροομάδων στην Πατησίων, κοντά στο Πολυτεχνείο.

Το ίδιο βράδυ το ΒΒC μετέδιδε :

«Οι ελπίδες του ελληνικού καθεστώτος περί ειρηνικής μεταβάσεως προς την κοινοβουλευτικήν Δημοκρατία υπέστησαν σήμερα σοβαρό πλήγμα όταν ξέσπασαν άγριες μάχες μεταξύ της αστυνομίας και ορισμένων διαδηλωτών. Η πρώτη κρίσιμη δοκιμασία για την κυβέρνηση του κ. Μαρκεζίνη έδειξε στην πραγματικότητα ότι είναι μικρότερες από ποτέ άλλοτε οι πιθανότητες συμβιβασμού μεταξύ αυτού και των αντιπάλων του».

Τις επόμενες ημέρες, η Γενική Γραμματεία Τύπου και Πληροφοριών, χαρακτήρισε τα γεγονότα ως «αναρχικές εκδηλώσεις».
Το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου όμως και τα επεισόδια που ακολούθηασαν μεταξύ αστυνομικών δυνάμεων και πολιτών, αποτέλεσε την αφορμή για να εκδηλώσει ο λαός έμπρακτα την μέχρι τότε καταπίεσή του, αποτέλεσε ένδειξη του τί θα ακολουθούσε και πράγματι ακολούθησε λίγες ημέρες μετά, αναφέρει το news247.gr.