Οι καύσωνες και οι πυρκαγιές υπήρχαν ανέκαθεν αλλά η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει την κατάσταση και όσο περισσότερο θερμαίνεται ο πλανήτης τόσο θα εντείνονται αυτά τα φαινόμενα, λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Αμερικανίδα καθηγήτρια Τζένιφερ Φράνσις (Jennifer Francis), ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Θαλάσσιων και Παράκτιων Μελετών του Πανεπιστημίου Rutgers του Νιου Τζέρσεϊ.

Η Αμερικανίδα ερευνήτρια της ατμόσφαιρας θεωρεί πως η ανθρώπινη δραστηριότητα δεν είναι η μόνη “ένοχη” για την κλιματική αλλαγή και εκτιμά πως δεν μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια την εκδήλωση ενός συγκεκριμένου ακραίου φαινομένου παρά μόνο μερικές μέρες πριν.

Το μόνο που, όπως λέει χαρακτηριστικά, σίγουρα μπορούμε να προβλέψουμε είναι ότι συγκεκριμένοι τύποι ακραίων φαινομένων θα καταστούν σε γενικές γραμμές πιο πιθανοί τα επόμενα χρόνια.

Η Τζένιφερ Φράνσις, η οποία έχει μελετήσει εκτεταμένα πώς η τήξη των πάγων της Αρκτικής επηρεάζει την ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων, όχι μόνο των κυμάτων ψύχους αλλά και των κυμάτων καύσωνα, ξηρασίας ή πλημμυρών, σε όλο τον πλανήτη, λέει ακόμα πως η κλιματική αλλαγή είναι φαινόμενο που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης κι αυτό θα πρέπει να γίνει κατανοητό καθώς, όπως τονίζει, «το ανθρώπινο είδος δεν είναι καλό στο να αντιμετωπίζει απειλές που δεν τις εκλαμβάνει ως άμεσες».

Το σημαντικότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι, όπως λέει, να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, να καταναλώνουμε λιγότερη ενέργεια και να αναπτύξουμε ενεργειακές πηγές που δεν χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα.

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης της κ. Φράνσις στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και τη Σοφία Παπαδοπούλου:

Οι καύσωνες οδηγούν σε θερμοκρασίες-ρεκόρ σε όλο τον πλανήτη, η Ελλάδα δοκιμάστηκε από τις πλέον φονικές πυρκαγιές εδώ και πάνω από έναν αιώνα και δεκάδες πολίτες στις ΗΠΑ αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους εξαιτίας μεγάλων πυρκαγιών στην Καλιφόρνια. Οφείλονται όλα αυτά στην κλιματική αλλαγή;

Οι καύσωνες και οι πυρκαγιές υπήρχαν ανέκαθεν, αλλά η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει σίγουρα την κατάσταση. Γνωρίζουμε εδώ και καιρό ότι αυτού του είδους τα περιστατικά θα εντείνονται όσο περισσότερο θερμαίνεται ο πλανήτης και σίγουρα το καλοκαίρι αυτό μας έχει αφήσει άφωνους!

Είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα η μόνη “ένοχη” για την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της;

Όχι, το κλιματικό σύστημα άλλαζε πάντα εξαιτίας μιας σειράς παραγόντων –κυρίως οι κύκλοι στη μορφή της τροχιάς της Γης γύρω από τον ήλιο και οι τροποποιήσεις στην κλίση της σε σχέση με τον ήλιο. Αυτοί οι φυσικοί κύκλοι ευθύνονται για την εποχή των παγετώνων και τις θερμές περιόδους, τις οποίες γνωρίζουμε μέσα από πολλού τύπου μετρήσεις που χρονολογούνται πολλά εκατομμύρια χρόνια πριν. Οι φυσικές κλιματικές αλλαγές έχουν την τάση να είναι πολύ σταδιακές, αλλά αυτό που συμβαίνει τώρα είναι πρωτοφανές σε σχέση με τον ρυθμό της αλλαγής. Εάν λειτουργούσαν οι φυσικές δυνάμεις, η Γη θα ήταν σε μια σταδιακή περίοδο ψύξης τώρα, αντίθετα όμως βιώνουμε μια εξαιρετικά γρήγορη αύξηση της θερμοκρασίας. Υπάρχει μόνο μία εξήγηση γι’ αυτή την ακραία αλλαγή: η αύξηση της παγιδευμένης θερμότητας στα αέρια του θερμοκηπίου, που παράγονται κυρίως από την ανθρώπινη χρήση ή τα ορυκτά καύσιμα. Γνωρίζουμε γι’ αυτή τη σύνδεση μεταξύ των αερίων του θερμοκηπίου και της θερμοκρασίας της Γης για πάνω από έναν αιώνα.

Θα μπορούσαμε να προβλέψουμε έγκαιρα ακραία φυσικά φαινόμενα που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή;

Δεν μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια την εκδήλωση ενός συγκεκριμένου ακραίου περιστατικού παρά μόνο μερικές μέρες πριν, αλλά σίγουρα μπορούμε να προβλέψουμε ότι συγκεκριμένοι τύποι ακραίων φαινομένων θα καταστούν σε γενικές γραμμές πιο πιθανοί τα επόμενα χρόνια. Οι επιστήμονες γίνονται επίσης ολοένα και καλύτεροι στην εκτίμηση του ρόλου που διαδραματίζει η κλιματική αλλαγή στην πρόκληση ή την επιδείνωση ενός συγκεκριμένου ακραίου περιστατικού, καθώς και στη συχνότητα εμφάνισής του σε σύγκριση με την προβιομηχανική εποχή.

Τι ρόλο παίζει η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη σ’ αυτό το μοντέλο καιρού ζέστη στα δυτικά-κρύο στα ανατολικά, που βλέπουμε σήμερα σε αρκετές περιοχές του πλανήτη;

Η σχέση μεταξύ της κλιματικής αλλαγής κι αυτού του μοντέλου είναι ένα πολύ δραστήριο πεδίο έρευνας. Πολλοί παράγοντες είναι αυτοί που επηρεάζουν τη μορφή του αεροχείμαρρου (jet stream), του μακρόστενου σωληνωτού ρεύματος πολύ ισχυρών δυτικών ανέμων σε μεγάλα υψόμετρα, που διαμορφώνει τον καιρό. Ένας παράγοντας που συνεισφέρει κατά πάσα πιθανότητα είναι το γρήγορο λιώσιμο των πάγων και η αύξηση της θερμοκρασίας στην Αρκτική, που μειώνει τη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ βορρά και νότου, η οποία και τροφοδοτεί τους δυτικούς ανέμους του αεροχείμμαρου.  Η μικρότερη διαφορά στη θερμοκρασία (επειδή η Αρκτική θερμαίνεται πολύ πιο γρήγορα) προκαλεί ασθενέστερους αεροχειμάρρους που περιφέρονται περισσότερο βόρεια και νότια σε μεγάλα κύματα. Αυτά τα μεγάλα κύματα κινούνται με πιο αργούς ρυθμούς απ’ ό,τι τα μικρότερα, με αποτέλεσμα οι καιρικές συνθήκες να μένουν “κολλημένες” για μακρά περίοδο σ’ ένα συγκεκριμένο μέρος. Οι βορινές κορυφές (ράχες, κορυφογραμμές) τείνουν να εντοπίζονται σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές, και αν βρίσκονται κοντά σε περιοχή αρκτικής υπερθέρμανσης είναι δυνατό να ενδυναμώνονται. Οι ράχες συνδέονται με θερμές/ξηρές συνθήκες (π.χ. ξηρό/θερμό κύμα στη βόρεια αμερική) και τα ρεύματα με νότια κατεύθυνση επιτρέπουν τον κρύο αέρα της αρκτικής να κατευθύνεται (βουτάει) προς τα νότια. Πρόσφατες μελέτες υποδεικνύουν ότι η ταχεία υπερθέρμανση της Αρκτικής θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη συχνότητα των κυμματοειδών αυτών προτύπων, οδηγώντας σε μια κατάσταση όπου τα καιρικά φαινόμενα που έχουμε δει αυτό το καλοκαίρι να θεωρούνται μόνιμα (συνηθισμένα).

Η πρώτη πολύ μεγάλη επιστημονική μελέτη που συνέδεσε το φαινόμενο των αερίων του θερμοκηπίου με τα κύματα καύσωνα χρονολογείται πολλά χρόνια πριν. Ωστόσο, φαίνεται ότι οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο δεν έδειξαν την απαιτούμενη προσοχή σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Γιατί θεωρείται πως δεν υπήρξε δράση σ΄ αυτό το πεδίο και τι μπορεί να γίνει εφεξής;

Το ανθρώπινο είδος δεν είναι καλό στο να αντιμετωπίζει απειλές που δεν τις εκλαμβάνει ως άμεσες. Θα έλεγα ότι η κλιματική αλλαγή είναι άμεση (απειλή), όπως με τραγικό τρόπο καταδείχθηκε αυτό το καλοκαίρι στην Ελλάδα, την Ιαπωνία, τη Σουηδία και πολλές άλλες περιοχές και σε πολλά άλλα γεγονότα τα πρόσφατα χρόνια. Να σημειωθεί ότι το 2017 ήταν η πιο “ακριβή” χρονιά για τις Ηνωμένες Πολιτείες σε ό,τι αφορά τις καταστροφές που σχετίζονται με τον καιρό: πάνω από 300 δισ. δολάρια. Διάφορες ομάδες και επιχειρήσεις, που χάνουν χρήματα από την απομάκρυνση της παγκόσμιας οικονομίας από τα ορυκτά καύσιμα, ξεκίνησαν μια πολύ μεγάλη και επιτυχημένη εκστρατεία παραπληροφόρησης, με στόχο να προκαλέσουν σύγχυση στην κοινή γνώμη για την κλιματική αλλαγή και να υπονομεύσουν την αξιοπιστία των επιστημόνων. Αυτή η προσπάθεια συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην έλλειψη δράσης. Πιστεύω, ωστόσο, ότι η Μητέρα Φύση παίρνει τώρα το πάνω χέρι. Οι άνθρωποι διαπιστώνουν ιδίοις όμμασι (και το αισθάνονται και στην τσέπη τους) ότι οι προειδοποιήσεις των επιστημόνων ήταν σωστές εξαρχής και πως οι ισχυροί, σχετιζόμενοι με τα ορυκτά καύσιμα φορείς έλεγαν ψέματα εξαρχής.

Θα έχουμε επιδείνωση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της γεωργίας, που είναι βασικός για την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου; Κι αν ναι, τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να αποτρέψουμε μια τέτοια εξέλιξη;

Ναι. Η ξηρασία και οι καύσωνες θα γίνουν πιο έντονοι και μακρύτεροι σε χρονική διάρκεια ενόσω συνεχίζουμε να “πετάμε” αέρια του θερμοκηπίου (όπως διοξείδιο του άνθρακα) στην ατμόσφαιρα. Δεν θα είναι κάθε χρονιά τόσο άσχημη όσο ήταν το 2018 μέχρι στιγμής, αλλά αυτού του είδους τα καλοκαίρια θα τα έχουμε συχνότερα στο μέλλον. Αναμένουμε επίσης να δούμε πολύ περισσότερα περιστατικά ισχυρών βροχοπτώσεων, που ενδέχεται να οδηγήσουν σε πλημμύρες -και οι δύο αυτές συνθήκες είναι δύσκολες για τη γεωργία.

Δεν μπορούμε να αποτρέψουμε αυτά τα περιστατικά από το να συμβούν, αλλά μπορούμε να μειώσουμε τον μελλοντικό ρυθμό αύξησης της θερμοκρασίας και να προετοιμαστούμε για τα αναπόφευκτα αυτά ακραία γεγονότα. Το πιο σπουδαίο πράγμα που πρέπει να κάνουμε προς αυτή την κατεύθυνση τώρα είναι να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτό είναι να βρει ο καθένας από εμάς τρόπους ώστε να χρησιμοποιούμε λιγότερη ενέργεια και θα πρέπει επίσης να αναπτύξουμε ενεργειακές πηγές που δεν χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα. Θα πρέπει να εκλέξουμε ηγέτες που είναι έτοιμοι να πάρουν δύσκολες αποφάσεις και να σταθούν απέναντι στη βιομηχανία των ορυκτών καυσίμων. Απαιτούνται επίσης νέες υποδομές για να προφυλαχθούμε από τις συνέπειες τόσο της ξηρασίας όσο και των πλημμυρών και οι γεωργοί θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο νέων καλλιεργειών που είναι πιο ανθεκτικές σε ακραίες και εναλλασσόμενες κλιματολογικές συνθήκες στην περιοχή τους.