Οι «πληγές» του πολέμου στη φύση αντικείμενο μελέτης

Τα αποτυπώματα των πολέμων στα υπαίθρια πεδία των επιχειρήσεων, όπως είναι τα χαρακώματα, οι κρατήρες ποικίλων εκρήξεων ή οι αλλοιώσεις της επιφάνειας του εδάφους εξαιτίας της κίνησης βαρέων στρατιωτικών οχημάτων, καταγράφονται σε μεταπτυχιακή διατριβή στην αρχιτεκτονική τοπίου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).

Τη διατριβή της «Μνήμες πολέμου αποτυπωμένες στο τοπίο» με επιβλέποντες καθηγητές τους Ιωάννη Ισπικούδη και Μαρία Τρατσέλα, παρουσίασε η Αφροδίτη Τσιούρη στο 9ο Πανελλήνιο Λιβαδοπονικό Συνέδριο, που διεξήχθη πρόσφατα στη Λάρισα.

Όπως εξήγησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, «η επανάκαμψη του οικοσυστήματος μετά από πολεμικές συρράξεις μπορεί να πάρει δεκαετίες και δεν επανέρχεται στο αρχικό του στάδιο».

Σύμφωνα με την ίδια, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των πολεμικών συγκρούσεων έχουν διερευνηθεί ελάχιστα παρά το γεγονός ότι ο πόλεμος τροποποιεί το τοπίο πολύ πιο έντονα σε σύγκριση με φυσικά αίτια καταστροφών και είναι μοναδικός ο ανθρωπογενής παράγοντας αλλαγών, επειδή είναι ικανός να προκαλέσει ποικίλες καταστροφές σε μεγάλες εκτάσεις, σε σύντομο χρονικό διάστημα. Για παράδειγμα, οι εκρήξεις πυρομαχικών καταστρέφουν την τοπική βλάστηση, υποβαθμίζουν το τοπίο και καταστρέφουν το φυσικά διαμορφωμένο έδαφος, αναμειγνύοντάς το ενίοτε με το μητρικό πέτρωμα.

Ορατά τα σημεία πολέμου 100 χρόνια μετά!

«Γενικά, οι αρχαίες μορφές πολέμου, δεν άφηναν μόνιμες διαταραχές στο τοπίο. Το ίδιο όμως δεν μπορεί να λεχθεί για τους σύγχρονους πολέμους, όπου η ποικιλία των εκρηκτικών πυρομαχικών και βαρέων οχημάτων αλλοιώνουν το τοπίο σε βαθμό τέτοιο που και μετά από 100 έτη να είναι ορατά τα σημάδια του πολέμου», τονίζει η κ. Τσιούρη.

Στη μελέτη της υπογραμμίζεται ότι οι πολεμικές επιχειρήσεις στο δυτικό μέτωπο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους στο τοπίο με τους κρατήρες διαφόρων εκρήξεων, οι οποίοι είναι ακόμα και σήμερα ορατοί, σχεδόν 100 χρόνια μετά το τέλος του πολέμου. Η ανάκαμψη του διαταραγμένου τοπίου λόγω βομβαρδισμών, μετριέται με τη φυτική αναγέννηση και την ανάπτυξη του εδάφους στους κρατήρες.

«Στο Σκρα, όπου έγινε μια από τις σημαντικότερες νικηφόρες μάχες του ελληνικού στρατού στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, από τους βομβαρδισμούς, λόγω των ιδιαίτερων πετρωμάτων, η βλάστηση δεν έχει “ωριμάσει” πλήρως ακόμη», εξηγεί από την πλευρά του ο επιβλέπων καθηγητής κ. Ισπικούδης.

«Ιχνη πολέμων υπάρχουν έντονα», λέει ο καθηγητής, «σε όλες τις πλαγιές της Σαμαρίνας, στη Λητή, το Μελισσοχώρι, στη Νέα Καρβάλη με τις αντιαρματικές γραμμές και φυσικά, σε όλη τη συνοριακή γραμμή από τον Έβρο μέχρι την Αλβανία».

Μεταπολεμικά τοπία με τουριστικό ενδιαφέρον

Στην Ελλάδα, είναι λίγα τα παραδείγματα όπου τα μεταπολεμικά τοπία έχουν αξιοποιηθεί για την προσέλκυση τουριστών, όπως έγινε, για παράδειγμα με το οχυρό Ρούπελ.

«Εντούτοις», τονίζει η κ. Τσιούρη, «τα μεταπολεμικά τοπία αρχίζουν να αποκτούν ενδιαφέρον για έναν συνεχώς αυξανόμενο αριθμό επισκεπτών, ενώ μόνο η Γαλλία φιλοξενεί ήδη τουλάχιστον 20 εκατομμύρια επισκέπτες το χρόνο για τα πεδία των μαχών και την ιστορία του πολέμου».

Για την κ. Τσιούρη, ένα αξιόλογο παράδειγμα μεταπολεμικού τοπίου αποτελεί και το ιστορικό Εθνικό Πάρκο Peninsula στο Gelibolu (Gallipoli=Καλλίπολη) της Τουρκίας. Το πάρκο αυτό περιλαμβάνεται στον κατάλογο του ΟΗΕ για τα εθνικά πάρκα και τις προστατευόμενες περιοχές του πλανήτη.

«Το ιστορικό Εθνικό Πάρκο της χερσονήσου της Καλλίπολης περιέχει χαρακώματα, προμαχώνες, αποθήκες, όπλα, πυροβολεία, υπολείμματα όλμων, κάστρα, πύργους, καταφύγια, και εκατοντάδες άλλα απομεινάρια του πολέμου. Στα πεδία των μαχών έχουν κατασκευασθεί νεκροταφεία και μνημεία προς τιμήν των στρατιωτών επτά χωρών, που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια των μαχών του 1915. Το πάρκο χαρακτηρίζεται επίσης από τη φυσική ομορφιά των καταπράσινων λόφων Ariburnu με μια ενδιαφέρουσα ποικιλία φυτών», καταγράφεται στη διατριβή.

Καταλήγοντας, η κ. Τσιούρη εξηγεί ότι το κατεστραμμένο τοπίο με τη λήξη του πολέμου, εξελίσσεται είτε ως αποτέλεσμα φυσικής οικολογικής διαδοχής είτε ως αποτέλεσμα της παρέμβασης του ανθρώπου.

«Η βλάστηση», επισημαίνει, «αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο των λιβαδικών μεταπολεμικών τοπίων και για τη διαχείρισή της εφαρμόζονται διάφοροι τρόποι, με τη βόσκηση να αποτελεί έναν φιλικό προς το περιβάλλον και οικονομικό τρόπο. Ωστόσο, πολλά από αυτά τα τοπία δεν έχουν καταγραφεί και μελετηθεί επαρκώς αν και θα μπορούσαν, με τον κατάλληλο σχεδιασμό, να έχουν και τουριστικό ενδιαφέρον».