Αν κάναμε την ίδια ερώτηση σε ένα γονέα πριν από 30-40 χρόνια και σε ένα γονέα σήμερα σχετικά με το ποια είναι η μεγαλύτερή του προσδοκία όσον αφορά τον γονεϊκό του ρόλο, πιθανόν η απάντηση να ήταν η ίδια: «να μεγαλώσει σωστά το παιδί του».

Δημήτρης Τσιριγώτης  

Αν όμως ζητούσαμε από τους δύο γονείς (του τότε και του τώρα) να εξηγήσουν τι σημαίνει για αυτούς σωστό μεγάλωμα του παιδιού τους, τότε πολύ πιθανά να είχαμε δύο εντελώς διαφορετικές απαντήσεις: ο γονέας του τότε, χωρίς περιστροφές, θα έλεγε πως είναι η εξασφάλιση τροφής, ένδυσης και μόρφωσης για το παιδί του ενώ ο γονέας του τώρα, αφού ξεπερνούσε το αρχικό του βραχυκύκλωμα, θα απαντούσε με πολύ βαρυσήμαντο ύφος πως το σωστό μεγάλωμα ενός παιδιού είναι ένα σοβαρό θέμα που απαιτεί πολύ βαθιά και εμπεριστατωμένη ανάλυση. Η αλήθεια είναι πως ο γονέας του τότε φαντάζει εντελώς ζεν σε σχέση με τον σημερινό γονέα ο οποίος έχει στην ημερήσια διάταξη το αυτομαστίγωμα, είναι ενοχικός, ανησυχεί πολύ και βασανίζεται από το ερώτημα που δεν έχει απάντηση: «είμαι καλός γονέας»;

Παρακάτω ακολουθούν οι επιμέρους διαφορές του γονέα του τότε και του γονέα του τώρα:

Project το μεγάλωμα των παιδιών σήμερα

Παλιότερα τα παιδιά μεγάλωναν στον αυτόματο. Οι γονείς δεν πολυσκοτίζονταν για την καθημερινότητα των παιδιών. Ήταν σαν δύο κόσμοι χωριστά που συναντιόνταν μόνο για την ικανοποίηση των βασικών αναγκών των παιδιών. Σήμερα τα παιδιά μεγαλώνουν με την καθοδήγηση και τον έλεγχο των γονέων σαν να πρόκειται για project. Ο γονέας σήμερα παρατηρεί, κρίνει, σχεδιάζει, εφαρμόζει, μανατζάρει και έχει προσδοκίες. Προσδοκίες «εις το τετράγωνο» αφού είναι και από το παιδί του αλλά και από τον γονεϊκό του ρόλο. Όσον αφορά τα θέματα που αφορούν τα παιδιά του «είναι παντού» ενώ θα αρκούσε να «ήταν εκεί».

Αμφισβήτηση των γονέων στους εκπαιδευτικούς  

Παλαιότερα οι γονείς ποτέ δεν αμφισβητούσαν τις επιπλήξεις, τις τιμωρίες και τους βαθμούς που έβαζαν οι εκπαιδευτικοί στο παιδί τους. Τουναντίον πίστευαν πως οι εκπαιδευτικοί ξέραν καλύτερα και θεωρούσαν εκ των ων ουκ άνευ πως ό,τι έκαναν ήταν για το καλό του παιδιού τους. Σήμερα υπάρχει μεγάλη αμφισβήτηση των γονέων στη στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στο παιδί τους, γεγονός το οποίο προκαλεί τεράστια προβλήματα στην ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία αφού πριονίζει τη σχέση εμπιστοσύνης που πρέπει να υπάρχει μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή. Επίσης σήμερα οι γονείς πιστεύουν οτιδήποτε τούς περιγράφει το παιδί τους πως συνέβη στο σχολείο όσο και αν είναι παραμορφωμένο και μεγεθυμένο από τη παιδική ματιά και υπερβολή. Που οφείλεται όμως η στάση αυτή των σημερινών γονέων; Η αλήθεια είναι πως ένας γονέας που έχει ασχοληθεί ο ίδιος τόσο πολύ με την διαπαιδαγώγηση, με την μελέτη και το διάβασμα του παιδιού του, που έχει επενδύσει συναισθηματικά τόσο πολύ στην επιτυχία του παιδιού του, είναι φυσικό επόμενο πως το οποιοδήποτε λάθος, την οποιαδήποτε αποτυχία του παιδιού του να την εκλαμβάνει ως προσωπική αποτυχία και απόρριψη. Είναι μία παραλλαγή της καταραμένης ερώτησης που αναφέραμε παραπάνω και που κατατρώει την ψυχή του σημερινού γονέα: «είμαι καλός γονέας»; Μόνο που τώρα η ερώτηση απευθύνεται στον εκπαιδευτικό ως εξής: «ποιος είσαι εσύ που θα αμφισβητήσεις τη δουλειά που κάνω με το παιδί μου»;

Μήπως η επικρατούσα άποψη πως η σημερινή οικογένεια είναι παιδοκεντρική είναι λανθασμένη; Μήπως οι γονείς σήμερα, περισσότερο από ποτέ, αποτελούν το απόλυτο κέντρο της οικογένειας και τα παιδιά αντιμετωπίζονται από τους γονείς ως εκφάνσεις και προβολές των εαυτών τους;

Διορθώνουν οι ίδιοι τα λάθη των παιδιών τους

Παλαιότερα οι γονείς θεωρούσαν πως ήταν μέσα στο πρόγραμμα τα παιδιά τους να κάνουν λάθη. Σήμερα οι γονείς διακατέχονται από την αγωνία να εξαφανίσουν τα λάθη των παιδιών τους ή να μην τα αφήσουν καν να εκδηλωθούν, στερώντας τους στην ουσία το πιο πολύτιμο μάθημα ζωής που είναι το «να μαθαίνουν μέσα από τα λάθη τους». Τα παιδιά που δεν τους επιτρέπονται τα λάθη τελικά δεν τα επιτρέπουν και στον εαυτό τους με αποτέλεσμα να μην ωριμάζουν πραγματικά. Η αυτοπεποίθηση τους, παρά την αντίθετη εικόνα που ενδεχομένως προβάλλουν προς τα έξω, δεν ενισχύεται και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι μπορεί να καταρρεύσουν στην πρώτη αποτυχία. Αντίθετα από ότι νομίζουμε η αυτοπεποίθηση δεν αποκτάται από τις συνεχείς νίκες αλλά χτίζεται κυρίως μέσα από την αυτενέργεια για την διόρθωση των λαθών. Αν οι σημερινοί γονείς δεν αφήνουν ποτέ τους τα παιδιά τους να πέφτουν πως εκείνα θα μάθουν να ξανασηκώνονται;

Περισσότερη συνύπαρξη αλλά λιγότερη επικοινωνία

Παλιότερα τα παιδιά περνούσαν πολύ λιγότερο χρόνο στο σπίτι. Η επικοινωνία μεταξύ γονέων και παιδιών λάμβανε χώρα κυρίως κατά το ομοτράπεζο του φαγητού. Σήμερα ο χρόνος στο σπίτι έχει αυξηθεί πάρα πολύ αφού τα παιδιά δεν παίζουν όπως παλιά στις αλάνες και στη γειτονιά. Θα περίμενε κανείς πως η μεγαλύτερη κοινή συνύπαρξη γονέων και παιδιών στο σπίτι τη σημερινή εποχή θα σήμαινε και μεγαλύτερη επικοινωνία μεταξύ τους. Συμβαίνει όμως το ακριβώς αντίθετο. Γιατί τα παιδιά και οι γονείς είναι μεν ταυτόχρονα μέσα στο σπίτι με τα μάτια και τα αυτιά τους όμως εκτός σπιτιού αφού είναι στραμμένα προς τα ψηφιακά παράθυρα των υπολογιστών, των κινητών και των πλατφορμών οικιακής θέασης.

Τα οικονομικά ζόρια

Ένας ακόμη λόγος που δυσχεραίνει την επικοινωνία των σημερινών γονέων με τα παιδιά τους σε σχέση με τους παλαιότερους είναι οι πολύ πιο δύσκολες καταστάσεις που βιώνουν σήμερα κυρίως από οικονομικής απόψεως. Οι γονείς έχουν ως απόλυτη προτεραιότητα να τα βγάλουν πέρα όπως μπορούν, δεν έχουν μυαλό για οτιδήποτε άλλο με συνέπεια η ενασχόληση με τα παιδιά τους να μένει πολύ πιο πίσω. Ο αντίλογος θα μπορούσε να ισχυριστεί πως οικονομικές δυσκολίες αντιμετώπιζαν οι γονείς και παλαιότερα. Αυτό είναι σωστό αλλά υπάρχουν δύο κρίσιμες διαφορές: οι σημερινοί γονείς δεν είναι μαθημένοι στην οικονομική στενότητα αφενός και από την άλλη τα σημερινά παιδιά επιβαρύνουν πολύ περισσότερο τον οικογενειακό προϋπολογισμό σε σχέση με τα παιδιά του τότε. Του λόγου το αληθές είναι  η κατακόρυφη αύξηση της υπογεννητικότητας στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια.

Ανησυχούν περισσότερο

Οι παλαιότεροι γονείς έχουν κατηγορηθεί πολλές πως είχαν άγνοια κινδύνου όσον αφορά τα παιδιά τους και συχνά λέγεται, μεταξύ σοβαρού αστείου, πως εκείνα τα παιδιά επιβίωναν από τύχη. Η αλήθεια είναι πως όντως οι παλαιότεροι γονείς δεν ανησυχούσαν εύκολα για τα παιδιά τους. Στο άλλο άκρο είναι οι σημερινοί γονείς.  Είναι όμως ο κίνδυνος για τα παιδιά μεγαλύτερος σήμερα ή ο φόβος του κινδύνου για τους γονείς είναι μόνιμα στο κόκκινο; Ας πάρουμε για παράδειγμα τον κίνδυνο ένα παιδί να γίνει θύμα bullying. Η άποψη που επικρατεί (και που ενισχύεται από τα ΜΜΕ) ότι σήμερα τα παιδιά είναι πολύ πιο επιθετικά από ότι στο παρελθόν που έρχεται να δικαιολογήσει την, υποτιθέμενη, κατακόρυφη αύξηση των κρουσμάτων bullying. Όμως νεανική επιθετικότητα παρόμοιας έντασης και συχνότητας υπήρχε και στο παρελθόν. Αυτό που έχει αλλάξει είναι ο τρόπος που εμείς οι μεγάλοι βλέπουμε τα θέματα που αφορούν τα παιδιά, το πώς αντιμετωπίζουμε την εκπαίδευσή τους και το μεγάλωμά τους και κυρίως η ενίσχυση των φόβων μας μην πληγωθούν.

Δυσκολία στα όρια και τους κανόνες

Οι παλαιότεροι γονείς θεωρούσαν την πειθαρχία και την αυστηρότητα ως βασικούς μοχλούς στο μεγάλωμα των παιδιών τους. Οι σημερινοί γονείς παρερμηνεύοντας τις παραινέσεις των ειδικών για πιο προοδευτική διαπαιδαγώγηση των παιδιών πέρασαν στο άλλο άκρο με αποτέλεσμα την δυσκολία να επιβάλλουν όρια και κανόνες στα παιδιά τους και την ικανοποίηση κάθε επιθυμίας τους, με το «όχι» να θεωρείται σχεδόν απαγορευμένη λέξη. Το σχήμα αυτό της αδυναμίας των γονέων προκαλεί την αίσθηση που έχουν τα παιδιά για τη δική τους παντοδυναμία. Δεν είναι τυχαίο που τα παιδιά σήμερα δυσκολεύονται και αντιδρούν τόσο πολύ στην τάξη, στην αυστηρή καθοδήγηση και στους κανόνες που στοιχειωδώς επιδιώκει να θέσει το σχολείο.

Συρρικνώνουν την παιδική και εφηβική ηλικία

Είναι σαφές πως τα σημερινά παιδιά αποκτούν πολύ πιο γρήγορα συνήθειες ενηλίκων από τα παιδιά της παλαιότερης εποχής. Σήμερα, με βάση την Πανελλήνια έρευνα για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των έφηβων-μαθητών (Έρευνα HBSC/WHO) του 2018, το 50% περίπου των 15χρονων έχει ήδη σεξουαλικές εμπειρίες. Αυτό ήταν κάτι το αδιανόητο την παλαιότερη εποχή. Επίσης σήμερα τα παιδιά ξοδεύουν χρήματα και χρόνο για την περιποίηση του σώματός τους (κομμωτήρια, αισθητικούς, γυμναστήρια).

Πολλοί γονείς σήμερα στραγγίζουν όλον τον χρόνο των παιδιών τους γεμίζοντάς τον με δραστηριότητες, το χαρακτηριστικό των οποίων είναι η απόλυτα δομημένη και οργανωμένη μορφή. Δεν εννοούμε μόνο τις δραστηριότητες που αφορούν την απόκτηση προσόντων (ξένες γλώσσες, φροντιστήρια) αλλά και εκείνες που υποτίθεται θα έπρεπε να προσφέρουν διασκέδαση και ανεμελιά στα παιδιά όπως τα αθλήματα και οι τέχνες. Είναι πολύ συνηθισμένη πλέον η εικόνα με τα κολλημένα πάνω στο ψυγείο προγράμματα των παιδιών που ξεκινούν νωρίς το μεσημέρι και καταλήγουν ως αργά το βράδυ.

Ο ενηλικοκεντρισμός είναι η μεγάλη παγίδα στην οποία πέφτουν οι σημερινοί γονείς όσον αφορά την αντιμετώπιση των παιδιών τους. Πιστεύουν δηλαδή ότι γνωρίζουν τις ανάγκες των παιδιών τους, συχνά ταυτίζοντάς τες με τις δικές τους. Τελικά το αποτέλεσμα είναι οι ματαιωμένες παιδικές και εφηβικές ηλικίες με την δικαιολογία της προετοιμασίας για τις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής. Είναι φανερό πως σήμερα τα παιδιά μεγαλώνουν πολύ πιο γρήγορα από παλιά. Παλαιότερα οι παιδική, η εφηβική και η ενήλικη ηλικία ήταν τελείως διακριτές μεταξύ τους ενώ σήμερα υπάρχει έντονη επικάλυψη. Το αξιοπερίεργο της σημερινής εποχής είναι πως συναντάμε αρκετούς γονείς που επιδιώκουν μετά μανίας την ανεμελιά, την αποποίηση ευθυνών και την λιγότερη δουλειά, στοιχεία που φυσιολογικά θα ταίριαζαν σε παιδιά. Πραγματικά περίεργοι καιροί.

Αντί επιλόγου: Κάντε και επιτρέψτε λάθη

Η αλήθεια είναι πως οι σημερινοί γονείς δυσκολεύονται πολύ περισσότερο από τους παλαιότερους. Έχουν πάρει πολύ σοβαρά το ρόλο τους. Λειτουργούν σαν να πρόκειται να περάσουν από κάποιο είδος αξιολόγησης. Στην προσπάθειά τους να είναι τέλειοι, αυτοπαγιδεύονται και μέσα στην ίδια παγίδα σέρνουν τα παιδιά τους αφού θεωρούν πως η απόδειξη της δικής τελειότητας δεν είναι άλλη από τα τέλεια παιδιά. Όμως αναπόσπαστο μέρος της  γονεϊκότητας είναι τα λάθη.  Αν αποφασίσουν να αποδεχτούν το δικαίωμα στο λάθος ίσως τότε να καταφέρουν να χαρούν και να χαρίσουν τον ομορφότερο ρόλο της ζωής: του όμορφα ατελή αλλά αληθινού γονέα ο οποίος αγαπάει το παιδί του όπως πραγματικά είναι και όχι όπως θα ήθελε να είναι.