Ας σκεφτούμε απλά: πώς ο άνθρωπος κατανοεί την πραγματικότητα και τον εαυτό του πέραν των προσλήψεων που κάνει μέσω των αισθήσεών του; Με ποιο τρόπο καταφέρνει να τοποθετεί το δικό του είδωλο και πώς αυτοπροσδιορίζεται μέσα στη συνεχή ιστορική εξέλιξη; Μέσα από ποιο πεδίο αναδύεται η δική του ματιά στα γεγονότα και διαμορφώνει το προσωπικό ερμηνευτικό του πλαίσιο στη ζωή και δημιουργεί το δικό του μέλλον;

Του Νίκου Τσούλια

Ο άνθρωπος εξυφαίνει την προσωπική του διαδρομή μέσα από το διάλογο με τους άλλους ανθρώπους. Δεν μπορεί να κάνει ούτε ένα βήμα χωρίς την πνευματική επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους. Από την απλή συζήτηση στο καφενείο και τη διαπροσωπική επικοινωνία στην οικογένεια και στην παρέα μέχρι την επαγγελματική λειτουργία μας και την όποια συμμετοχή μας σε ό,τι ονομάζουμε δημόσιο βίο απλώνεται το ίδιο σκηνικό, το σκηνικό του διαλόγου.

Μπορεί να στοχαζόμαστε πιο εύκολα κατά μόνας, μπορεί να ανακεφαλαιώνουμε καλύτερα τα ερεθίσματα της ημέρας όταν αναλογιζόμαστε όλες τις εικόνες της μόνοι μας, αλλά το κέντρισμα του νου, το απλό σκίρτημα και το φαντασιακό ξεπέταγμα της σκέψης θα προκύψουν πολύ πιο εύκολα όταν διαλεγόμαστε με άλλους, όταν οι σκέψεις μας αντιπαρατίθενται με τις σκέψεις των άλλων.

Η δικά μας σκέψη θέλει άλλη σκέψη για να προχωρήσει, θέλει άλλη θέαση της ζωής για να ανοίξει καινούργια μονοπάτια. Γιατί οι σκέψεις διασταυρώνονται και γονιμοποιούνται και γεννούν διαρκώς και αενάως άλλες σκέψεις. Γιατί η σκέψη δεν μπορεί ποτέ να είναι ήσυχη και αδρανής. Η σκέψη αναπνέει μόνο με την κίνησή της. Και η κίνηση της σκέψης επιζητεί να συναντηθεί με τις αφετηρίες άλλων σκέψεων.

Πώς προχωράει και εξελίσσεται η γνώση και η επιστήμη; Στην εποχή μας μάλιστα η έρευνα είναι εξ αρχής οργανωμένη στην ομαδική συνεργασία, στη διαρκή ανταλλαγή γνώσεων, εμπειριών, και ιδεών. Αλλά θα είναι οι δημοσιεύσεις εκείνες που θα επιζητήσουν να βγουν στο ξέφωτο, για να αντιμετωπίσουν την κριτική, την αμφισβήτηση και το διάλογο με άλλες επιστημονικές τεκμηριώσεις και θεωρίες.

Θα είναι ακόμα τα επιστημονικά συνέδρια, στα οποία η όποια πλευρά οφείλει να σηκώσει το βάρος της επιστημονικότητάς της και της ορθότητάς της πάντα στη δοκιμασία του διαλόγου.

Η οικογένεια που συζητάει τα θέματά της στο σύνολο των μελών της, που ασκεί την εικόνα του διαλόγου και της δημιουργικής συζήτησης στα παιδιά από πολύ νωρίς, διαμορφώνει στο εσωτερικό της καλύτερες σχέσεις, λύνει πιο εύκολα τα προβλήματά της και αντιμετωπίζει αποτελεσματικότερα τις δυσκολίες.

Και εδώ οφείλουμε να θέσουμε τις πρώτες βάσεις του διαλόγου, γιατί όλοι οι άνθρωποι μέσω του διαλόγου θα αναπτύξουν την προσωπικότητα τους και θα κατακτήσουν το δικό τους νόημα ζωής. Γιατί ο διάλογος είναι άποψη ζωής.

Πώς λειτουργεί ο θεσμός της πολιτικής; Τα κοινοβούλια – και η Αγορά παλιότερα στην αρχαία Αθήνα – δεν θεσπίστηκαν ακριβώς για να οργανωθεί με συστηματικό τρόπο η δημιουργική συζήτηση και ο δημόσιος διάλογος, για να μπορούν μέσω αυτών να προσεγγιστούν οι καλύτερες επιλογές όσον αφορά την ανάδυση των συλλογικών αποφάσεων και εκείνων των επιλογών που θα οργανώνουν καλύτερα το μέλλον μιας κοινωνίας;

Ο πλουραλισμός των πολιτικών ρευμάτων αλλά και των ιδεών και των προτάσεων δεν είναι μόνο αυτοσκοπός αλλά και μέσο για την εύρεση της καλύτερης λύσης σε κάθε πρόβλημα, σε κάθε ζήτημα που απασχολεί το δημόσιο βίο. Μόνο μέσα από την αντιπαράθεση των πολιτικών προσεγγίσεων μπορεί ο πολίτης να διαμορφώσει τη σωστή δική του άποψη και να κάνει τις όποιες επιλογές του θέτοντας έτσι τις βάσεις για την άσκηση της ίδιας της πολιτικής.

Οι αρχαίοι Έλληνες πρώτοι ανέδειξαν τη δύναμη του διαλόγου. Έφυγαν από τις δεσποτικές ερμηνείες της ζωής και του Κόσμου. Οργάνωσαν την πόλη τους με βάση το διάλογο, διάλογο στη δημόσια σφαίρα, διάλογο σε όλους τους θεσμούς, διάλογο και στα συμπόσιά τους μέσα από τον οποίο επιχειρούσαν να ανιχνεύσουν την έννοια της αλήθειας και να «κατασκευάσουν» το αξιακό τους πεδίο.

Ο Σωκράτης μέσα από το διάλογο επιχειρούσε να ανιχνεύσει μαζί με τους συνομιλητές του το ορθό και την αλήθεια. Οι Σωκρατικοί διάλογοι αποτελούν μια από τα μεγαλύτερες κατακτήσεις το ανθρώπινου πνεύματος ακριβώς γιατί στηρίζουν τη δυναμική τους στη συζήτηση, στην επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, στη διαρκή αλληλοτροφοδότηση και στο συνεχή αλληλοεπηρεασμό των απόψεων των συνδιαλεγόμενων ανθρώπων.

Το σχολείο – όπου γης και όπου χρόνου – πάνω στο διάλογο και στη συζήτηση οργανώνει το όλο σκηνικό του. Όσο περισσότερο μάλιστα εντάσσει έναν ουσιαστικό διάλογο στη λειτουργία του, τόσο καλύτερη είναι η επίτευξη των στόχων του.

Αν δε μπορούσε να θεμελιώνεται πάνω σε μια βάση όπως εκείνη που ο μεγάλος μας σοφός ο Σωκράτης είχε αναδείξει, τότε θα είχαμε άλλα μορφωτικά και πνευματικά αποτελέσματα στην όλη παιδαγωγική άσκηση. Μπορεί να χάναμε ένα μέρος από την ποσότητα της μετάδοσης των γνώσεων, αλλά θα κερδίζαμε στην καλλιέργεια της σκέψης καθ’ εαυτής, θα κερδίζαμε στην ανάδυση του στοχασμού και στην προαγωγή της πνευματικής ελευθερίας.

Αλλά οι εποχές μας, εποχές τεχνολογικά αναπτυγμένες και πνευματικά υστερημένες επιδιώκουν άλλα πράγματα, επιδιώκουν το στόμωμα του ανήσυχου πνεύματος μέσα από το βομβαρδισμό πληροφοριών κυρίως και λιγότερο των γνώσεων και πάντως όχι την καλλιέργεια της σκέψης, της κριτικής και της ελεύθερης σκέψης.

«Κανένα ζήτημα δεν μπορεί να τεθεί, αν δεν υπάρχει το υφάδι μιας συνομιλίας»,

Ρ. Μπαρτ, Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου