Όταν βρέθηκα για πρώτη και τελευταία φορά ως υποψήφιος βουλευτής στις εθνικές εκλογές του 2003, διαπίστωσα μια φοβερή αλήθεια. Ένα μεγάλο μέρος της κοινωνικής πραγματικότητας, που νόμιζα ότι το ήξερα, ήταν ουσιαστικά απρόσιτο στη σκέψη μου.
Του Νίκου Τσούλια
Τότε συνειδητοποίησα με εμφαντικό τρόπο ότι δεν γνωρίζω την κοινωνία σε βασικές όψεις της – ιδιαίτερα στο σύμπλεγμα των κοινωνικών, πολιτικών, ιδεολογικών και προσωπικών σχέσεων. Δικαιολόγησα εκ των υστέρων τον εαυτό μου διαπιστώνοντας το εξής απλό στοιχείο.
Περνούμε τη ζωή μας σε έναν πολύ στενό κύκλο: οικογενειακό, φιλικό και επαγγελματικό. Και νομίζουμε ότι αυτό το σύμφυρμα των τριών επιπέδων διασταλτικά έχει αναφορά σε όλη την κοινωνία. Δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα. Και να γιατί.
Ο εν λόγω τρίπτυχος μικρόκοσμός μας έχει βασικά μέρη του προσωπικού μας κόσμου είτε γιατί είμαστε μέρος αυτού του μικρόκοσμου (από επιλογή ή από βιολογικούς προσδιορισμούς) είτε γιατί έχουμε παίξει ρόλο στη διαμόρφωσή του και επομένως είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό συμβατός με την κουλτούρα μας, με τον τρόπο ζωής μας, με το αξιακό μας φορτίο, με την ιδεολογία μα και την κοσμοθεωρία μας κλπ κλπ.
Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε τα διάφορα τμήματα της κοινωνίας επηρεάζει και τη γνώση που αποκτούμε γι’ αυτή. Πρόκειται για το γνωστό από την κβαντομηχανική θεώρηση ότι ο παρατηρητής επηρεάζει το προς παρατήρηση αντικείμενο από το στιγμή που αρχίζει να το παρατηρεί.
Στον κοινωνικό πεδίο η εν λόγω επίδραση είναι απείρως πιο σύνθετη. Υπάρχουν επάλληλες όψεις που αλληλοσχετίζονται και παράλληλα μετασχηματίζονται. Υπάρχει το γνωστό δίπολο της γνώσης «υποκειμενικότητα – αντικειμενικότητα», το οποίο στο εσωτερικό του κρύβει πολλές επικαλύψεις και αντινομίες. Και αν σε αυτό το διμερές σχήμα προσθέσουμε και τις προκαταλήψεις μας, δικές μας και των άλλων, αλλά και τα ποικίλα ερμηνευτικά πλαίσια, τότε η κατανόηση και η γνώση των κοινωνικών δρώμενων γίνεται ακόμα πιο σύνθετη.
Υπάρχει και κάτι άλλο στην όλη μεθοδολογική προσέγγιση του θέματός μας. Έχουμε κάποια αρχιμήδεια σημεία, κάποιους νόμους, κάποιες βεβαιότητες που διέπουν την κοινωνία: τις δομές της και τις λειτουργίες της;
Προφανώς και έχουμε κατακτήσει εξηγητικά σχήματα και σταθερά πεδία. Άλλωστε, μπορούμε να ισχυριστούμε απόλυτα αιτιολογημένα, ότι η κοινωνία είναι κατασκευή των ανθρώπων – δεν είναι ο φυσικός κόσμος με τις άπειρες άγνωστες πτυχές του – και επομένως μέσα από την ίδια την επινόηση και την κατασκευή της γνωρίζουμε τις όποιες ποικίλες πλευρές της.
Κάτι τέτοιο έχει πολλή σχετική ισχύ. Κανένας μας δεν γνωρίζει όλες τις όψεις της κοινωνικής ανάδυσης και εξέλιξης. Επιπλέον, υπάρχουν οι δομές εξουσίας που επικαθορίζουν κομβικά σημεία και στα οποία δεν έχουμε καμιά πρόσβαση. Αλλά και ένα σύνολο συμφερόντων και ψυχοσυναισθηματικών βλέψεων, εν πολλοίς αθέατων, διαμορφώνει ένα πυκνό πλέγμα διαμεσολαβήσεων που καθιστά το κοινωνικό τοπίο δυσερμήνευτο και σε μεγάλο βαθμό απροσέγγιστο και άγνωστο.
Και ακόμα, το σύνολο των οικονομικών δομών, οι ταξικές συγκρούσεις, οι εθνοκρατικές απόψεις, οι πολιτικές και ιδεολογικές επιλογές και θεωρίες, οι σχέσεις ατομικότητας και συλλογικότητας και οι διαπροσωπικές σχέσεις, όπως και η πολυσύνθετος ιστός των επαγγελματικών λειτουργιών συνθέτουν ένα πολύ πολύπλοκο σύμπαν – το οποίο εκ των πραγμάτων δεν μπορούμε να κατανοήσουμε όχι μόνο στην πληρότητά του αλλά συνήθως ούτε καν σε εκείνο το επίπεδο, που είναι απαραίτητο για να καθορίζουμε με επάρκεια την κατάλληλη συμπεριφορά μας και να παίρνουμε τις πιο καλές αποφάσεις.
Πού θέλω να καταλήξω; Ότι η γνώση της κοινωνίας είναι μια πολλή δύσκολη υπόθεση και, ως εκ τούτου, οφείλουμε να είμαστε ταπεινοί στη σχετική αναφορά μας και να αγωνιζόμαστε να τη γνωρίσουμε όσο το δυνατόν καλύτερα. Ο λόγος είναι απλός. Η ζωή μας δεν είναι μοναχική πορεία αλλά μια προσωπική και συνάμα έντονα κοινωνική λειτουργία.
Ακολουθείστε το iPaidia στο Google News
