«Γνωρίζω, άρα υπάρχω»: Η παρανόηση μεταξύ γνώσης και πληροφορίας

Συχνά γίνεται παρανόηση μεταξύ γνώσης και πληροφορίας. Η στήλη έχει ασχοληθεί με αυτό το θέμα, το οποίο, φυσικά, είναι ανεξάντλητο. Σήμερα η κοινωνία επικυριαρχείται από τον απέραντο κόσμο της πληροφορίας. Πληροφορίες για κάθετι, για όλα, περισσότερο για τα ασήμαντα και λιγότερο για τα σημαντικά. Η πληροφορία απειλεί να αποικίσει τη γνώση, απειλεί να ταυτιστεί μαζί της, να την αντικαταστήσει. Εμφανίζεται με ελκυστικό πρόσωπο, είναι ανάλαφρη, δεν κουράζει, προσλαμβάνεται χωρίς κόπο.

Του Νίκου Τσούλια

Αλλά το καίριο ερώτημα είναι το εξής: Ποιο, τελικά, είναι το όφελος του ανθρώπου από αυτή την καταιγίδα της πληροφόρησης; Ελάχιστο, και σε αντίβαρο αυτού ο χαμένος, ο σπαταλημένος χρόνος, το ρήμαγμα της πνευματικότητάς μας. Ανάλαφρες ιστορίες, ανούσια ενημέρωση για τους «celebrities» της μικρής, κυρίως, οθόνης, άπειρες απόψεις για τη μαγειρική, το ντύσιμο και την εμφάνιση, ηλιθιότητες που πλασάρονται ως «in». Και όλο και περισσότερη πληροφόρηση, για να στομώσει η σκέψη του ανθρώπου, για να μην προλαβαίνει να αναλογιστεί, για να μη σκοτίζεται με τις έγνοιες και τα προβλήματά του! Λεηλατημένες συνειδήσεις αρκούνται στην παθητικότητα, καταναλώνουν κυριολεκτικά τη ζωή τους σε ένα διαρκές χάζεμα με σκουπιδοπληροφορίες.
Η γνώση έχει και αυτό το καθήκον. Να αντιδιαστέλλεται, να αντιπαρατίθεται με την πληροφορία, να επιζητεί να εκφράσει το σχηματικό «τρίγωνό της», την αλληλοσύνδετη σχέση μεταξύ της έρευνας, της εκπαίδευσης και της καινοτομίας, να συνδεθεί με τα μεγάλα ερωτήματα του ανθρώπου, της φιλοσοφίας και της επιστήμης, γιατί «η επιστημονική γνώση είναι αυτό που επέζησε των αντιρρήσεων και μπορεί να αντισταθεί στις μελλοντικές αντιρρήσεις» (Bourdieu P., Επιστήμη της επιστήμης και αναστοχασμός).
Να συνδεσμώνεται με τις ανησυχίες του ελεύθερου πνεύματος του ανθρώπου, το οποίο προάγεται με την αναζήτηση των εξηγήσεων, σημείο λυμένο από την εποχή του Δημόκριτου που «προτιμά να αποδείξει την αιτία έστω και μόνον ενός πράγματος, παρά να αποκτήσει τον θρόνο του περσικού βασιλείου» (Γκάνταμερ Χ.-Γ., Η απαρχή της γνώσης), που ανιχνεύει «μάλλον έναν κόσμο από δυνατότητες ή πιθανότητες και όχι έναν κόσμο από πράγματα ή γεγονότα» (W. Heisenberg, Physics and Pilosophy), να αποκρυσταλλώνει το αενάως μεταβαλλόμενο corpus της με «εκ των διαφερόντων καλλίστη αρμονία», έτσι που τελικά όλα να προκύπτουν μέσ’ από σφορδές αντιπαλότητες «και πάντα κατ’ έριν γίνεσθαι» (Diels – Kranz, Ι 152).
Παλιότερα, η γνώση καταδυναστευόταν από τις ανορθολογικές προκαταλήψεις, σήμερα τη θέση τους την έχει πάρει η χωρίς όρια ανούσια πληροφόρηση. Και στις δύο περιπτώσεις το εργαλείο εξήγησης του Κόσμου είναι το ίδιο, η μυθοπλασία, «θεϊκή» στην πρώτη περίπτωση, τεχνολογική στην δεύτερη, και στις δύο περιπτώσεις τα εργαλεία ανάλυσης είναι επινοημένα από «ιερατεία» για να χειραγωγηθεί ο άνθρωπος.
Εκεί που θρυμματίζεται το σώμα της γνώσης αναπτύσσεται η πληροφορία. Η γνώση δεν συνάπτεται μόνο με τα επιστημονικά ευρήματα αλλά είναι και η συνειδητοποίηση του κοινωνικού μας ρόλου, η ανάπτυξη ανθρώπινων δεσμών και σχέσεων, η ευδοκίμηση ερωτικών / συναισθηματικών σχέσεων. Η σκέψη καρποφορεί στην αγάπη ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, αποκτά άλλες δυναμικές στην περίπτωση της συναισθηματικής ωρίμανσης και τελειοποίησης αλλά και στην περίπτωση της πνευματικής ενατένισης. Αλλιώς σκέπτεται ο άνθρωπος, αν αγαπάει τους άλλους ανθρώπους και αλλιώς αν έχει μια μηχανοποιημένη σχέση με τον κοινωνικό περίγυρό του.
Η γνώση έχει ανάγκη την πληροφορία, αλλά ο άνθρωπος δε θα ζήσει ευτυχισμένος επειδή θα έχει περισσότερες πληροφορίες και τεχνολογικά αγαθά, αλλά θα κατακτά την ευτυχία από τη βαθιά επίγνωση του ιστορικού του ρόλου και από το κατά πόσο θα δίνει νόημα ο ίδιος στη ζωή του, το οποίο νόημα απαιτεί την αυτογνωσία και την ετερογνωσία.
Γιατί, όπως πολύ σωστά έχει επισημανθεί, «γνώση δεν είναι μόνο ό,τι μας δίνουν τα βιβλία, η σκέψη και η λογική, αλλά και ό,τι μας αποκαλύπτει ο ίδιος μας ο εαυτός όταν σκύβουμε και σιωπηλά τον ρωτάμε», είναι ο καρπός των βαθύτερων στοχασμών μας που συνδέονται με την υπαρξιακή μας αγωνία. Άλλωστε, θα μπορούσαμε να συμπυκνώσουμε την ίδια μας την ύπαρξη: στην έννοια της γνώσης.   Μπορούμε να ισχυριστούμε: «γνωρίζω, άρα υπάρχω».