Το 2010, λίγο μετά τα μέσα του Μαΐου, ένας προγραμματιστής από τη Φλόριντα, εν ονόματι Laszlo Hanyecz, χρησιμοποίησε 10.000 bitcoins για ν’ αποκτήσει …δύο πίτσες, πραγματοποιώντας την πρώτη συναλλαγή που έγινε ποτέ στο συγκεκριμένο κρυπτονόμισμα. Τότε 10.000 bitcoins ισοδυναμούσαν με περίπου 25 δολάρια. Σήμερα, με ισοτιμία 10.000 δολαρίων ανά bitcoin, το ύψος της αγοράς του Λάζλο θα ανερχόταν σε …100 εκατ. δολάρια και ο ίδιος, αν δεν ήταν αμετάκλητα αποφασισμένος να αποκτήσει τις πιο ακριβοπληρωμένες πίτσες στην ιστορία, πιθανότατα θα χρησιμοποιούσε τα bitcoins του για να αγοράσει κάτι πολύ διαφορετικό -όπως ένα Airbus A320 για παράδειγμα ή μια έπαυλη στο Beverly Hills.

Για τους …aficionados του κρυπτονομίσματος, η μέρα αυτής της πρώτης αγοράς, γνωστή ώς “Bitcoin Pizza Day”, αποτελεί έναν ιδιότυπο δείκτη της εντυπωσιακής ανάπτυξης του συγκεκριμένου κρυπτονομίσματος, το οποίο δημιουργήθηκε από κάποιον με το ψευδώνυμο Satoshi Nakamoto (ουδέποτε έγινε γνωστό ποιος ή ποιοι κρύβονται πίσω από αυτό το όνομα), “γεννήτορα” του λεγόμενου “genesis block”, δηλαδή του πρώτου “μπλοκ” συναλλαγών, που είχε χρονοσήμανση (timestamp) “18:15:05 GMT, 3 Ιανουαρίου 2009”.

Αν εκείνα τα πρώτα χρόνια ένα βασικό ερώτημα ήταν κατά πόσο μια πιτσαρία θα δεχόταν bitcoins για τα προϊόντα της (τελικά ο Λάζλο έδωσε τα bitcoins του σε έναν άγνωστο, που αγόρασε τις πίτσες με …δολάρια και του τις παρέδωσε παίρνοντας για αντάλλαγμα τα κρυπτονομίσματα), σήμερα οι ερωτήσεις γύρω από το BTC είναι πλέον πολύ διαφορετικές, με προεκτάσεις στην πολιτική, την οικονομία και την κοινωνία.

Το ΑΠΕ-ΜΠΕ τις έθεσε στην Ελληνίδα κρυπτογράφο Φωτεινή Μπαλδιμτσή, επίκουρο καθηγήτρια στο Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών του Πανεπιστημίου George Mason στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ και ερευνήτρια στους τομείς της κρυπτογραφίας, ασφάλειας και ιδιωτικότητας δεδομένων και blockchain τεχνολογιών: Μπορούν εταιρείες-κολοσσοί όπως η Google, που έχει τεράστια υπολογιστική δύναμη, να επηρεάσουν τον τρόπο λειτουργίας του bitcoin; Πόσο εφικτό είναι να χρησιμοποιηθεί πράγματι το bitcoin για παράνομους σκοπούς; Θα βρισκόμαστε ακόμη στον 21ο αιώνα, όταν το κρυπτονόμισμα προσεγγίσει τον μέγιστο προβλεπόμενο αριθμό τεμαχίων; Πώς ενδέχεται να επηρεάσουν τη λειτουργία του η τεχνητή νοημοσύνη και τα Μεγάλα Δεδομένα; Και τελικά, τι είναι πιθανότερο να επιβιώσει περισσότερο στον χρόνο; Το bitcoin ή η τεχνολογία του blockchain πάνω στην οποία στηρίζεται;

Η Φωτεινή Μπαλδιμτσή, 30 ετών σήμερα, γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Κολχικό Θεσσαλονίκης, όπου πήγε γυμνάσιο, ενώ, ελλείψει λυκείου στην ιδιαίτερη πατρίδα της, συνέχισε τις λυκειακές σπουδές της στον Λαγκαδά κι από εκεί στο τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, στο οποίο πέρασε πρώτη.

Σήμερα, το κάποτε άγνωστο bitcoin -για το οποίο το Forbes είχε γράψει εν έτει 2011 ότι “τελείωσε” και το Business Insider το είχε χαρακτηρίσει “ανέκδοτο” το 2013- βρίσκεται “ψηλά” στην ατζέντα του δημόσιου διαλόγου διεθνώς, έχει market capital περίπου 170 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενώ παρεισφρέει και στην καθημερινότητα: προσφάτως, δήμος στην Ελβετία άρχισε να δέχεται πληρωμές φόρων σε bitcoins, ενώ το ίδιο συζητιέται και στην Αριζόνα των ΗΠΑ. Κι ενώ τα κρυπτονομίσματα πληθαίνουν και εκατοντάδες χιλιάδες επιχειρήσεις ανά τον κόσμο (περίπου 100 στην Ελλάδα) δέχονται πλέον πληρωμές σε BTC κι άλλα cryptocurrencies, η τεχνολογία πίσω από το bitcoin, το blockchain, φαίνεται πως συγκεντρώνει πάνω της τα φώτα, καθώς οι πιθανές εφαρμογές της είναι πάμπολλες, από τη λειτουργία των λιμένων μέχρι τις μεταβιβάσεις ακινήτων, την ηλεκτρονική ψηφοφορία και τη διαχείριση ιατρικών φακέλων.

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης της Φωτεινής Μπαδιλμτσή στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και την Αλεξάνδρα Γούτα

ΕΡ. Αλήθεια, τι δουλειά κάνει τελικά ο/η κρυπτογράφος;

ΑΠ. Πολλοί στο άκουσμα της λέξης κρυπτογράφος σκέφτονται έναν επιστήμονα που ασχολείται αποκλειστικά με κώδικες και προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει μυστικά μηνύματα. Στο παρελθόν, ίσως και μέχρι 40-50 χρονια πριν, μια τέτοια περιγραφή για τη δουλειά του κρυπτογράφου δεν θα απείχε πολύ από την πραγματικότητα.

Σήμερα όμως η κρυπτογραφία έχει εξελιχθεί σε μια πολύ σύγχρονη επιστήμη. Λόγω της ραγδαίας εξέλιξης της επιστήμης των υπολογιστών, η κρυπτογραφία βρίσκει συνεχώς νέες εφαρμογές στη ζωή μας. Χάρη σε αυτήν μπορούμε να υπογράφουμε έγγραφα χωρίς στυλό, να μιλάμε με ασφάλεια στο κινητό μας τηλέφωνο, να σερφάρουμε με ασφάλεια στο διαδίκτυο, να ψηφίζουμε ηλεκτρονικά και να μπαίνουμε στον τραπεζικό μας λογαριασμό από τον καναπέ του σπιτιού μας.

Η βασική δουλειά ενός κρυπτογράφου λοιπόν είναι να σχεδιάζει συστήματα για ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών και να αποδεικνύει με μαθηματικό και φορμαλιστικό τρόπο την ασφάλεια τους. Αν και υπάρχουν πλέον εξειδικευμένες σπουδές στην κρυπτογραφία (κατα βάση σε μεταπτυχιακό επιπέδο), για να μπορέσει κάποιος να ασχοληθεί με την επιστημη της κρυπτογραφίας πρέπει να συνδυάσει γνώσεις πληροφορικής αλλά και μαθηματικών.

ΕΡ. Για να αντιληφθούμε τα πραγματικά μεγέθη: Πόσα bitcoins κυκλοφορούν σήμερα και σε τι ύψος ανέρχεται το market capital;

ΑΠ. Ο αριθμός των Bitcoins που κυκλοφορούν σήμερα πλησιάζει τα 17 εκατομμύρια. O αριθμός αυτός ανέρχεται κοντά στο 80% των bitcoins που θα δημιουργηθούν ποτέ, δεδομένου ότι το σύστημα έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε ο maximum αριθμός bitcoins που θα δημιουργηθούν να είναι 21 εκατομμύρια Το market capital αυτή τη στιγμή, που η τιμή του ενός bitcoin είναι περίπου 10000 δολάρια, ανέρχεται σε περίπου 170 δισεκατομμύρια δολάρια.

ΕΡ. Όπως αναφέρθηκε, το οικονομικό μοντέλο του Bitcoin είναι δομημένο έτσι, ώστε η συνολική ποσότητα των “νομισμάτων” που θα κυκλοφορήσουν να είναι προκαθορισμένη στα 21 εκατομμύρια. Τι θα γίνει όταν το κρυπτονόμισμα προσεγγίσει αυτόν τον μέγιστο προβλεπόμενο αριθμό τεμαχίων και πότε αναμένεται να συμβεί αυτό;

ΑΠ. Ο αριθμός παραγωγής νέων bitcoins είναι συνεχώς μειούμενος. Στην αρχή της δημιουργίας του Bitcoin, κάθε φορά που ένα νέο block προστίθετο στο blockchain του Bitcoin (ανά περίπου 10 λεπτά) 50 νέα bitcoin δημιουργούνταν. Κάθε τέσσερα χρόνια ο αριθμός αυτός μειώνεται κατά το ήμισυ και αυτή τη στιγμή 12,5 νέα bitcoins δημιουργούνται με κάθε νέο block. Ενώ υπολογίζουμε λοιπόν ότι το τελευταίο bitcoin θα δημιουργηθει περίπου το 2140 έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι το 99% των νομισμάτων θα έχει ήδη δημιουργηθεί λίγο μετά το 2030.

Ως προς τι θα γίνει όταν το κρυπτονόμισμα προσεγγίσει αυτόν τον μέγιστο προβλεπόμενο αριθμό τεμαχίων: τα νέα bitcoin που δημιουργούνται με την προσθήκη κάθε block, αποτελούν στην ουσία την ανταμοιβή των “miners”, οι οποίοι συντηρούν το σύστημα (λύνοντας κάποια υπολογιστικά puzzles). Ένα λοιπόν ερώτημα που τίθεται συχνά είναι τι θα γινόταν αν οι miners συνέχιζαν να “εργάζονται” για την ευστάθεια του συστήματος χωρίς να λαμβάνουν νέα bitcoins ως ανταμοιβή; Αυτό που αναμένεται λοιπόν να συμβεί είναι να αυξηθούν τα fees των συναλλαγών, τα οποία αποτελούν επίσης αμοιβή του miner για τις συναλλαγές που αποφασίζει να συμπεριλαβει σε κάθε block που προστίθεται στο blockchain. Πέρα απο τους miners όμως, οι συναλλαγές δεν αναμένεται να επηρεαστουν. Η τιμή θα προσαρμοστεί με βάση τη ζήτηση και οι συναλλαγές θα γίνονται χρησιμοποιώντας μικρότερες υποδιαιρέσεις του νομίσματος (η μικρότερη υποδιαιρέση είναι το Satoshi που αντιστοιχεί σε 0.00000001 ενός Bitcoin).

ΕΡ.Ποια είναι τα βασικά προβλήματα που αναμένεται να ανακύψουν σε τυχόν μαζική χρήση του νομίσματος;

ΑΠ. Από αρκετά νωρίς έγινε ξεκάθαρο ότι o τρόπος με τον οποίο έχει σχεδιαστεί το Bitcoin το καθιστά ακατάλληλο για μαζική χρήση. Ενδεικτικά ο μέγιστος αριθμός συναλλαγών που μπορεί να υποστηρίξει σήμερα το Bitcoin δεν ξεπερνά τις 4-6 συναλλαγές το δευτερόλεπτο, αριθμός που σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να υποστηρίξει ευρεία χρήση. Παρόλα αυτά θα ήθελα να τονίσω ότι γίνεται σημαντική έρευνα στον τομέα, προκειμένου να λύσει το πρόβλημα του scalability των κρυπτονομισμάτων. Για παράδειγμα, υπάρχουν προτάσεις για την πραγματοποίηση κάποιων συναλλαγών off-the-blockchain, έτσι ώστε να ολοκληρώνονται ταχύτερα και πιο ανεξάρτητα, καθώς και προτάσεις για eco-systems πολλαπλών κρυπτονομισμάτων, που θα λειτουργούν ταυτόχρονα, έτσι ώστε να διαμοιράζεται ο φόρτος των συναλλαγών.

ΕΡ.Κάποτε οι χαμηλές χρεώσεις για τη μεταφορά χρημάτων και η εξαιρετικά γρήγορη μεταφορά κεφαλαίων αποτελούσαν τα δύο βασικά “ατού” του bitcoin. Τι ισχύει σήμερα;

ΑΠ. Δυστυχώς η ταχύτητα και οι χαμηλές χρεώσεις των συναλλαγών δεν χαρακτηρίζουν πλέον το Bitcoin. Χαρακτηριστικά μπορεί κάποιος να δει ότι τους τελευταίους μήνες, που υπήρξε έξαρση στη ζήτηση (και τιμή) του Bitcoin, οι χρεώσεις (fees) είχαν εκτοξευθεί και αγγίξει ακόμη και τα 50 δολάρια/συναλλαγή κατά μέσο όρο, ενώ ταυτόχρονα υπήρχε μεγάλος όγκος συναλλαγών που αργούσε να ολοκληρωθεί, ακόμη και για μερικές μέρες σε κάποιες περιπτώσεις. Το Bitcoin έχει συγκεκριμένη “χωρητικότητα” συναλλαγών ανά δευτερόλεπτο. Όταν η ζήτηση είναι μεγαλύτερη (γίνονται δηλαδή πολλές παραπάνω συναλλαγές), τότε οι χρεώσεις αυξάνονται σημαντικά, μιας και οι συναλλαγές που θα εξυπηρετηθούν πρώτες είναι αυτές που πληρώνουν τη μεγαλύτερη χρέωση.

ΕΡ. Μπορούν εταιρείες- κολοσσοί, όπως για παράδειγμα η Google, που έχει τεράστια υπολογιστική δύναμη, να επηρεάσουν τον τρόπο λειτουργίας του bitcoin; Είναι το νόμισμα τεχνικά θωρακισμένο απέναντι σε έναν τέτοιο κίνδυνο;

ΑΠ. Μέρος της ασφαλείας του Bitcoin βασίζεται στο γεγόνος ότι αν πάσα στιγμή δεν υπάρχει μια μόνο οντότητα που κατέχει περισσότερο απο το 50% της υπολογιστικής δύναμης που συντηρεί το Bitcoin. Σε περίπτωση που κάτι τέτοιο συμβεί είναι δυνατόν να “πλαστογραφηθούν” συναλλαγές (double-spending) στο σύστημα.

Αυτό που πρέπει να τονίσουμε όμως, είναι ότι αυτή την στιγμή η συνολική υπολογιστική δύναμη που συντηρεί το Bitcoin (πληθώρα απο miners και mining pools) ειναι τεράστια και υποστηρίζεται από συγκεκριμένου τύπου μηχανήματα (hardware), ειδικά σχεδιασμένα για τους υπολογισμούς που απαιτεί το Bitcoin. Συνεπώς, δεν είναι ξεκάθαρο αν μια εταιρεία- κολοσσός όπως η Google θα μπορούσε να πετύχει αυτή την στιγμή μια τέτοιου τύπου επίθεση, και ακόμη αν θεωρητικά μπορούσε, δεν είναι ξεκάθαρο αν υπάρχει οικονομικό συμφέρον (αν δηλαδή θα κερδίσει περισσότερα από το να σπάσει το Bitcoin, αντί να εξυπηρετεί τα δισεκατομμύρια των χρηστών της).

“Συναλλαγές χωρίς να απαιτείται η εμπιστοσύνη σε μια συγκεκριμένη οντότητα, όπως σε μια τράπεζα ή έναν συμβολαιογράφο”

ΕΡ. Ποιες είναι οι τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις γύρω από τα κρυπτονομίσματα και τι δυνατότητες δημιουργούν -αν δημιουργούν- το cloud και τα big data;

ΑΠ. Οι τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα είναι πολλές και ταχύτατες. Από νέους τύπους κρυπτονομισμάτων, που δεν βασίζονται πλέον στην υπολογιστική δύναμη αλλά στο τρέχον “μερισμα” που έχει ο κάθε χρήστης στο σύστημα (proof-of-stake), μέχρι τα κρυπτονομίσματα που εξασφαλίζουν την ανωνυμία των χρηστών, σε συστήματα που επιτρέπουν την αλληλεπίδραση διαφορετικών κρυπτονομισμάτων κ.α.

Νομίζω όμως πως η μεγαλύτερη τεχνολογική εξέλιξη που έχουν φέρει τα κρυπτονομίσματα έχει να κάνει με το σύστημα που βρίσκεται στην καρδιά όλων των κρυπτονομισμάτων, το λεγόμενο blockchain. To blockchain επιτρέπει την πραγματοποίηση συναλλαγών διάφορων τύπων (και πέρα από τις οικονομικές) μεταξύ ενός συνόλου χρηστών, χωρίς να απαιτείται η εμπιστοσύνη σε μια συγκεκριμένη οντότητα, όπως μια τράπεζα ή ένας συμβολαιογράφος, και τα οποία συστήματα παραμείνουν ασφαλή εφόσον η πλειοψηφία των συμμετεχόντων είναι έντιμη.

Σε οποιοδήποτε συναλλαγή απαιτείται η ύπαρξη έμπιστης τρίτης οντότητας, αυτή μπορεί να αντικατασταθεί από μια κατάλληλα σχεδιασμένη εφαρμογή του blockchain. Σκεφτείτε για παράδειγμα τις μεταβιβάσεις ακινήτων. Με την τεχνολογία του blockchain οι πολίτες θα μπορούσαν να συνάπτουν αγοραπωλησίες χωρίς την ανάγκη διαμεσολάβησης του Υποθηκοφυλακείου ή Κτηματολογίου. Και αυτό είναι μόνο η αρχή. Με το blockchain μπορούμε να εκτελέσουμε πολύ πιο πολύπλοκα συμβόλαια, τα λεγόμενα “smart contracts”, χωρίς να απαιτείται καμία εμπιστοσύνη μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών.

“‘Οσον αφορά την έννοια των big data, θα έλεγα ότι όπως και οι περισσότερες ψηφιακές εφαρμογές σήμερα, έτσι και τα κρυπτονομίσματα μπορεί να δημιουργήσουν πολύ μεγάλο όγκο δεδομένων, τα οποία θα μπορούσαν να αναλυθούν χρησιμοποιώντας τεχνικές του big data. Ωστόσο και η τεχνολογία του blockchain μπορεί να προσφέρει στον τομέα των big data, διότι εισάγει διαφορετικό τρόπο κατανεμημένης διαχείρισης δεδομένων.

ΕΡ. Πώς αναμένεται να αλληλεπιδράσουν -ή ήδη αλληλεπιδρούν- οι πλατφόρμες κρυπτονομισμάτων με την τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ); Πώς αναμένεται να επιδράσει η έλευση των ειδικών εφαρμογών ΑΙ και μεταγενέστερα της γενικής τεχνητής νοημοσύνης στα κρυπτονομίσματα;

ΑΠ. Τεχνικά, αυτή τη στιγμή τουλάχιστον, δεν υπάρχει άμεση αλληλεπίδραση μεταξύ ΑΙ και blockchain/κρυπτονομισμάτων. Με την ευρεία όμως διάδοση του ΑΙ είναι πολύ πιθανό να δούμε σύντομα εφαρμογές όπου οι δυο τεχνολογίες θα συναντιούνται.

ΕΡ. Πώς προστατεύεται ο χρήστης από επιτήδειους;

ΑΠ. Προκειμένου να προστατευτεί ένας χρήστης που επιθυμεί να πραγματοποιήσει συναλλαγές σε bitcoin πρέπει βασικά να τα προμηθευτεί από αξιόπιστες πηγές. Και έπειτα να φροντίσει για την ασφαλή αποθήκευσή τους, καθώς αν χάσει το μυστικό κλειδί που αντιστοιχεί στα bitcoin είναι αδύνατη η επαναφορά τους.

Από τις “underground markets” και τις παράνομες πωλήσεις στη συναίσθηση ότι δεν υπάρχει ανωνυμία

ΕΡ. Τελικά είναι ή δεν είναι τεχνικά δυνατόν να χρησιμοποιηθεί το bitcoin για παράνομες συναλλαγές;

ΑΠ. Το πρώτο διάστημα λειτουργίας του Bitcoin υπήρχε η ψευδαίσθηση ότι αποτελεί έναν ανώνυμο τρόπο πληρωμών. Γι’ αυτό τον λόγο χρησιμοποιήθηκε αρχικά σε underground markets για την αγοραπωλησία παράνομων προϊόντων. Στην πορεία όμως, έγινε αντιληπτό ότι το bitcoin δεν προσφέρει ανωνυμία και στην πραγματικότητα υπάρχει πολλές φορές τρόπος να ταυτοποιηθούν οι ιδιοκτήτες των νομισμάτων” (μιας και τεχνικά δεν ειναι πάντα εφικτη η ταυτοποίηση).

Αν και το Bitcoin δεν χρησιμοποιείται αυτή τη στιγμή για ανώνυμες συναλλαγές, υπάρχει πληθώρα άλλων κρυπτονομισμάτων που παρέχουν ανωνυμία στους χρήστες. Το ζήτημα με τέτοιου τύπου ανώνυμα συστήματα είναι πάντα κάπως “φιλοσοφικό”. Από τη μια προστατεύουν τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών -γιατί να πρέπει η τράπεζα ενός κατόχου πιστωτικής κάρτας να γνωρίζει όλες τις συναλλαγές ενός χρήστη; Γιατί δεν μπορεί ο χρήστης να πραγματοποιεί ηλεκτρονικές συναλλαγές που είναι το ίδιο ανώνυμες όπως το να πλήρωνε με μετρητά;- από την άλλη όμως επιτρέπουν την συγκάλυψη πιθανών παράνομων συναλλαγών.

ΕΡ. Ποιοι είναι οι τομείς στους οποίους έχει διεισδύσει περισσότερο η χρήση bitcoins;

ΑΠ. Η χρήση των Bitcoins είναι πλέον αρκετά μαζική και αφορά πληθώρα επιχειρήσεων. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι πρόκειται για επιχειρήσεις κάθε είδους: από συνοικιακά εστιατόρια και σούπερ μάρκετ ως μεγάλες εταιρείες όπως η Microsoft, η Expedia, και η Wikipedia (δέχεται δωρεές σε Bitcoin). Προσφάτως μάλιστα, ένας δήμος στην Ελβετία ξεκίνησε να δέχεται πληρωμές φόρων σε Bitcoin, ενώ το ίδιο προτάθηκε και στην πολιτεία της Αριζόνας (στις ΗΠΑ) πριν από λίγες μέρες! Αναμένουμε να δούμε αν η πρόταση θα ψηφιστεί.

Φούσκα ή μονόδρομος;

ΕΡ. Κατά πολλούς το bitcoin θα εξελιχθεί σε μια ακόμη φούσκα. Δεδομένου όμως ότι τα πάντα εξελίσσονται και αποκτούν ψηφιακή μορφή, δεν είναι μονόδρομος το ψηφιακό χρήμα;

ΑΠ. Δεν ξέρω αν το Bitcoin συγκεκριμένα θα επιβιώσει στον χρόνο αλλά αυτό που πιστεύω είναι ότι η τεχνολογία στην οποία στηρίζεται, αυτή του blockchain, ήρθε για να μείνει (γελάει). Και θα δούμε τη χρήση της τόσο σε κρυπτονομίσματα όσο και σε άλλες εφαρμογές…

ΕΡ.Τα φώτα στο blockchain λοιπόν! Σε ποιους τομείς αναμένεται να δούμε να επεκτείνεται πρώτα η τεχνολογία;

ΑΠ. Οι προτεινόμενες εφαρμογές του blockchain είναι δεκάδες. Αυτή τη στιγμή λειτουργουν ήδη blockchains που (πέραν απο χρηματικές συναλλαγές) επιτρέπουν την εκτέλεση κάθε μορφής smart contract (πχ Ethereum), λειτουργούν ως συμβολαιογραφικές υπηρεσίες ή χρησιμοποιούνται για την έκδοση gift cards και bonus πόντων. Σχεδόν θα στοιχημάτιζα ότι αν αυτή την στιγμή ψάξει κάποιος σε μια μηχανή αναζήτησης τον όρο Blockchain + “οποιοδήποτε άλλο keyword”, θα εμφανιστεί κάποια startup εταιρεία, πρόταση ή forum post που θα προτείνει τον συνδυασμό τους (γελάει)!