του Νίκου Τσούλια

«Περιστατικό» πρώτο: πριν πολλά χρόνια μια αντιπροσωπεία του κυβερνητικού Φιλελεύθερου κόμματος της Ιαπωνίας επισκέφθηκε την Ελλάδα και άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στόχος, η άντληση εμπειρίας απ’ άλλα εκπαιδευτικά συστήματα προκειμένου να αλλάξει η χώρα του ανατέλλοντος ηλίου την πλήρη προσκόλληση της εκπαίδευσης στην οικονομία και να τροφοδοτήσει το σχολείο με στοιχεία παράδοσης και πολιτισμού. «Περιστατικό» δεύτερο: το 1991 αλλά και το 1997 οι Γάλλοι μαθητές στις κινητοποιήσεις τους περιφέρουν φέρετρα με επιγραφές «στον εκπνεύσαντα πολιτισμό μας» ζητώντας περισσότερη κλασική παιδεία. Αργότερα ο Γάλλος υπουργός Παιδείας έκανε αντίστοιχη αναφορά.

«Περιστατικό» τρίτο: στην Ιταλία αναπτύσσεται ρεύμα υπέρ των προσωκρατικών φιλοσόφων στις τάξεις των διανοούμενων, ενώ η εκπαιδευτική κοινότητα αντιτάσσεται στο πρόγραμμα ιδιωτικοποίησης της εκπαίδευσης που προωθούσε η κυβέρνηση Μπερλουσκόνι. «Περιστατικό» τέταρτο: στις ΗΠΑ υποχωρούν οι κλασικές σπουδές στην εκπαίδευση, ενώ αναπτύσσονται μοντέρνες «επιστήμες» ψυχοθεραπευτικής, ψευδοκοινωνιολογίας κ.λπ.
Όλα αυτά τα παραδείγματα δείχνουν τη δοκιμασία και τις προκλήσεις που υφίστανται τα εκπαιδευτικά συστήματα στις σημερινές εποχές των μεγάλων ανακατατάξεων. Οι παραγωγικές, κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές ανασυντάσσουν το σχήμα της εκπαίδευσης και οι αναταράξεις είναι αναπόφευκτες. Οι ιδεολογίες της αγοράς μιλούν μόνο για το θρίαμβο της εμπορευματοποίησης, ρευστοποιούν τη γνώση σε πληροφορία, κάνουν τις νέες τεχνολογίες αυτοσκοπό, μιλάνε για διαρκείς εξειδικεύσεις στο βάθος των οποίων είναι το γνωστό «να μάθουμε τα πάντα για το τίποτα», προωθούν τις μορφές εκπαίδευσης / κατάρτισης που κινούν τον κόσμο του εμπορίου και του κέρδους, αποφαίνονται ότι «ο Όμηρος πέθανε» και επομένως άλλο πρέπει να είναι το σύμπαν των γραμμάτων.
Ταυτόχρονα αναπτύσσονται οι «βαθυστόχαστες» θεωρίες αποδόμησης του μεταμοντερνισμού (δείγμα του παρακμιακού χαρακτήρα της εποχής) μέσα από ψευδο–κοινωνιολογικές αναλύσεις, που όλες καταλήγουν στο δόγμα, ο,τιδήποτε δεν είναι συμβατό με την αγορά δεν έχει νόημα!! Το ερώτημα τίθεται απλά: Μπορεί να κοπεί το νήμα της κλασικής παιδείας; Αλλά ένα τέτοιο ερώτημα προκαλεί αλυσιδωτές εκρήξεις ερωτημάτων / διλημμάτων: Είναι το χρήμα αρετή; Είναι ο καταναλωτισμός η υπέρτατη κοσμοθεωρία και η τελείωση του όλου νοήματος του ανθρώπου; Γιατί αυτές είναι οι κυρίαρχες αξίες της αγοράς και προβάλλονται είτε γυμνές είτε με περιτύλιγμα.
Σε αυτή την υπόθεση οι νέες τεχνολογίες προσφέρονται ως άλλοθι. Αλλά κανένας δεν αμφισβητεί τη σημασία και τη σπουδαιότητα των νέων τεχνολογιών ως ένα πρόσθετο εργαλείο κατανόησης της πραγματικότητας και διαμόρφωσης των κοινωνικών σχέσεων. Και οι νέες τεχνολογίες θα εισαχθούν σε όλες τις όψεις του εκπαιδευτικού συστήματος προκειμένου να διευρύνουμε τους όρους και τις δυνατότητες μάθησης, δίνοντας νέα πεδία παρέμβασης των εκπαιδευτικών και κυρίως των μαθητών μας. Το αγγλοσαξονικό μοντέλο της εκπαίδευσης ισχυρίζεται ότι προέχει η έννοια της ανταγωνιστικότητας, όπως την προσδιορίζει ο νεοφιλελευθερισμός της αγοράς, επομένως πρέπει να στηριχθούμε στην έννοια της χρήσιμης γνώσης. Αντίθετα οι χώρες που θέτουν το ρόλο της οικονομίας στην υπηρεσία της κοινωνίας προάγουν τον παιδαγωγικό και διαφωτιστικό ρόλο του σχολείου. Αντί να μιλάνε για οικονομίες της πληροφορίας, επιζητούν τις κοινωνίες της γνώσης και της μάθησης. Και αυτές οι κοινωνίες προσδιορίζουν το δημοκρατικό προσανατολισμό ενός σύγχρονου έθνους.
Το νήμα της κλασικής παιδείας δεν μπορεί να κοπεί. Γιατί μέσα από αυτό εξυφαίνεται η πορεία της ανθρώπινης περιπέτειας και ανιχνεύονται οι νέοι χώροι της ερευνητικής σκέψης και του στοχασμού. Ο κόσμος των ιδεών και των αντιλήψεων του Ομήρου, του Σοφοκλή, του Πλάτωνα, του Θουκυδίδη, του Αριστοτέλη… είναι ο κόσμος με τον οποίο θα συζητήσουν, υπό το φως βέβαια της εξέλιξης της ιστορίας, ο Βοκάκιος, ο Καντ, ο Καρτέσιος, ο Μαρξ, ο Φρόϊντ, ο Τ.Σ. Έλιοτ, ο Ντοστογιέφσκι, ο Αϊνστάιν… Και αυτό γίνεται γιατί έτσι ο άνθρωπος φτιάχνει μονοπάτια καλύτερης έκφρασης του εαυτού του. Γιατί εκεί μπορεί να αναζητεί τα τραγικά όριά του και να εγκαθιδρύει νέες όψεις στην ελευθερία του. Γιατί κλασική παιδεία δε σημαίνει ότι επιβεβαιώνεται απλά και μόνο ένα σταθερό πλαίσιο, που στηρίζεται στην αρχαία ελληνική και στη λατινική γραμματεία. Αντίθετα σημαίνει το διαρκή διάλογο της σημερινής εκπαιδευτικής / μορφωτικής πράξης με τις μήτρες του πολιτισμού μας, όπου συνεχώς εισάγονται νέα στοιχεία.
Ακόμα και στον προσδιορισμό του περιεχομένου της ανθρωπιστικής παιδείας, πέραν αυτού των δύο διαφωτιστικών περιόδων της ιστορίας του ανθρώπου, έχουν εισαχθεί με δυναμικό τρόπο οι φυσικές επιστήμες (προωθώντας ακόμα και σχήματα κοσμοθεωριών), ενώ και η εκμάθηση ξένων γλωσσών στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες διεκδικεί να ενθυλακωθεί σ’ αυτό το περιεχόμενο. Η κλασική παιδεία, διαρκώς συνδιαλεγόμενη με την ιστορική συγκυρία, αποτελεί την πιο ισχυρή εκπαιδευτική πρόταση, έχει χαρακτήρα μορφωτικής δυναμικής και δίνει στην προοδευτική αντίληψη το ανθρωπιστικό και κοινωνικό της περιεχόμενο.

«Για να ξέρουμε που πηγαίνουμε,
πρέπει να ξέρουμε από πού ερχόμαστε»
M. Debesse