Γιατί για την Ορθοδοξία η ηθική είναι ανύπαρκτη

Όπως όλα τα φιλοσοφικά και θρησκευτικά συστήματα, έτσι και ο Χριστιανισμός, που αποκαλύφθηκε από τον Χριστό, έχει την δική του πρακτική εφαρμογή των αληθειών τής πίστεως. Βέβαια, η λέξη Χριστιανός αποδίδεται σε όλες τις ομολογίες. Η Ορθόδοξη Εκκλησία διατηρεί την αποκαλυφθείσα αλήθεια, γι’ αυτό και θεωρείται ως η ιστορική Εκκλησία, είναι η Ορθόδοξη Καθολική Εκκλησία, ενώ οι άλλες Χριστιανικές ομολογίες έχουν διαφοροποιηθή στο δόγμα και την ηθική.

Τού π. Ι. Ρωμανίδη

Ενώ στην Ορθόδοξη διδασκαλία, όπως θα δούμε πιο κάτω, η λεγομένη ηθική συνίσταται στην ασκητική, στις άλλες ομολογίες η ηθική έγινε εξωτερική, μια ηθικολογία. Έτσι, γίνεται λόγος για Χριστιανική ηθική. Η δυτική Χριστιανική μεταφυσική στηρίχθηκε στον Αριστοτέλη, που έκανε λόγο για αρετές, οπότε στην Δύση αναπτύχθηκε η Χριστιανική ηθική, εντελώς διαφορετικά από αυτό που υπάρχει στην Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως την συναντάμε στην Αγία Γραφή και τα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας.

«Οι Φράγκοι θεολόγοι είχαν ακολουθήσει τόσο πολύ τον Αριστοτέλη, που η διδασκαλία τού Αριστοτέλη περί αρετών έγινε η ηθική τής Παπικής Εκκλησίας, και εν συνεχεία πολλών προτεσταντικών παραδόσεων. Δηλαδή καταργήθηκε η Ορθόδοξη ασκητική στους Φράγκους κι αντικαταστάθηκε από ηθικολογία, από ηθική. Οπότε, το έργο της θείας Χάριτος είναι συνεχώς να βοηθή τον άνθρωπο να γίνη ενάρετος, να απόκτηση τις αρετές, όπως τις δίδασκαν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι.

Γι’ αυτόν τον λόγο, ιδρύθηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών η έδρα της δογματικής και τής ηθικής, ο ίδιος ο καθηγητής που δίδασκε δογματική ήταν υποχρεωμένος να διδάξη και την ηθική. Γιατί; Διότι ο Θωμάς ο Ακινάτης, ο οποίος είναι ο μεγαλύτερος δογματολόγος της δυτικής παραδόσεως όλων των αιώνων της φραγκιάς, διδάσκει μέσα στο Summa Theologica και την δογματική και την ηθική, και είναι ηθική, ηθικολογία που τώρα έχει αποκηρυχθή από όλη την Ευρώπη. Κανένας σήμερα μοντέρνος άνθρωπος δεν μπορεί να παραδεχθή αυτήν την ηθική κάποιου θεολόγου της Δύσεως ή φιλοσόφου. Γιατί; Διότι όλα τα θεμέλια της ηθικής έχουν γκρεμισθή, γι’ αυτό υπάρχει και ο χιπισμός στην Ευρώπη και την Αμερική».

Η ηθικολογία αυτή επηρέασε και τον δυτικό μοναχισμό, αλλά και όλη την Χριστιανική ζωή.

«Στην φραγκική παράδοση δεν μπορεί ποτέ να γίνη καλόγρια μια που διετέλεσε πόρνη, ας πούμε. Αυτό είναι μια περίεργη αταξία. Και, ίσως, θα έπρεπε κανείς να κάνη και μια διατριβή να δη και τα θεολογικά πλαίσια αυτής τής διαφοράς στην παράδοση μας.

Στην δυτική παράδοση υπάρχει πάρα πολλή ηθικολογία, διότι έχουν επηρεασθή πολύ από τους αρχαίους Έλληνας φιλοσόφους, αφού οι κακοί δαίμονες της σχολαστικής θεολογίας είναι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. Και επειδή είχαν δελεασθή απ’ αυτούς, γι’ αυτό και βρήκαν τον μπελά τους οι καημένοι οι Φράγκοι».

Φυσικά, και εδώ ισχύει ό,τι αναφέρθηκε προηγουμένως, ότι δηλαδή, αφού στην Δύση, κατά την διάρκεια του Διαφωτισμού, κατέρρευσε η μεταφυσική, ήταν επόμενο να κατάρρευση και η ηθική που στηριζόταν στην μεταφυσική.

«Στην φραγκική παράδοση η μεταφυσική απετέλεσε την σπονδυλική στήλη της γνώσεως τής αληθείας από το ένα μέρος, του νόμου και της ηθικής από το άλλο. Η ιδέα περί αληθείας, περί νόμου, περί ηθικής βασίστηκε στην μεταφυσική.

Οπότε, εφ’ όσον γκρεμίστηκε η μεταφυσική, άρχισε να γκρεμίζεται με τους φιλοσόφους του 18ου αιώνος και η Χριστιανική ηθική. Και ολοκληρώθηκε το γκρέμισμα με την εμφάνιση της θεωρίας της εξελίξεως του Δαρβίνου. Αλλά και με την νεωτέρα αστρονομία, κυρίως από τις αρχές αυτού του αιώνος, η μεταφυσική πλέον γκρεμίστηκε και δεν υπάρχει κανένας σοβαρός άνθρωπος να παραδέχεται την μεταφυσική».

Σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της ηθικολογίας στην Δύση και της ηθικής διαδραμάτισαν οι απόψεις του ιερού Αυγουστίνου.

«Στην αυγουστίνεια παράδοση εμφανίσθηκε η αμαρτία υπό μία ηθική μορφή, ενώ στους Πατέρες της Εκκλησίας έχει μορφή αρρώστιας και εμφανίζεται η εξάλειψη της αμαρτίας με μορφή θεραπείας. Όποτε έχουμε αρρώστια και έχουμε θεραπεία».

Ο ιερός Αυγουστίνος δεν γνώριζε την Ορθόδοξη ασκητική παράδοση, όπως εκφράζεται από την νηπτική θεολογία των Πατέρων της Εκκλησίας.

«Ο Αυγουστίνος δεν έχει ιδέα περί νοεράς προσευχής, καρδίας, νοός κλπ, και έχει μια ηθική αντίληψη περί του ανθρώπου, αλλά με διαφοροποίηση ότι ο άνθρωπος για να κάνη καλά έργα, δεν μπορεί χωρίς την Χάρη του Θεού. Δηλαδή, μια παραλλαγή της πατερικής διδασκαλίας ότι ο άνθρωπος μόνον όταν έχη νοερά ευχή και γίνη ναός του Αγίου Πνεύματος μπορεί να κάνη τα έργα σωστά, διότι έχει αγάπη, η οποία ου ζητεί τα εαυτής και εξελίσσεται στην ανιδιοτελή αγάπη και, επομένως, κάνει σωστά τα έργα του. Γι’ αυτό και τα έργα του Φαρισαίου είναι απαράδεκτα στον Θεό, διότι είναι ηθικά έργα. Δεν είναι έργα που προέρχονται από την ανιδιοτέλεια».

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν υπάρχει Χριστιανική ηθική, όπως την συναντάμε στην δυτική θεολογία. Οι Πατέρες της Εκκλησίας ήταν πνευματικοί ιατροί, που θεράπευαν τους ανθρώπους. Στα συγγράμματά τους συναντάμε μια ιατρική προοπτική.

«Οι Πνευματικοί Πατέρες είναι γιατροί, δεν είναι ηθικοπατέρες, δεν είναι για να φυλάξουν την ηθική των ανθρώπων εκ μέρους του Ελληνικού Κράτους, για να έχουμε καλύτερους Έλληνας. Δεν είναι αυτός ο σκοπός της Ορθοδόξου πνευματικής ζωής.

Γι’ αυτό και τονίζω στους φοιτητές ότι δεν υπάρχει Ορθόδοξη ηθική, δεν υπάρχει για μας Χριστιανική ηθική. Το γεγονός ότι ιδρύσαμε έδρες Χριστιανικής ηθικής, είναι μία απόδειξη πόσο μακριά φύγαμε από την Ορθοδοξία».

Σε κάποια Ιστορική φάση μεταφέρθηκε και στην Ελλάδα η Χριστιανική δυτική ηθική, η οποία αντικατέστησε την Ορθόδοξη ασκητική. Αυτή η εκκοσμικευμένη ηθική διδασκόταν παλαιότερα στις Θεολογικές Σχολές.

«Με την νεοελληνική θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών που τα ξέρανε οι καθηγητές αυτοί που σπουδάσανε στη Ρωσία, Γερμανία -αυτοί ήσαν οι πλέον μορφωμένοι θεολόγοι, ξέρανε καλύτερα απ’ αυτούς τους αγράμματους- και από την έδρα τους τι μας δίδαξαν; Χριστιανική ηθική και μια θεολογία χωρίς κάθαρση, φωτισμό και θέωση. Και αντικατέστησαν την κάθαρση, φωτισμό, θέωση με τι; Η κάθαρση έγινε απαλλαγή από ηθικά παραπτώματα, από ηθικής απόψεως».

«Με την ίδρυση του Ελληνικού κράτους, με τον πόλεμο εναντίον των Μοναστηριών και των μοναχών, του μοναχισμού γενικά, εισήχθηκε για πρώτη φορά στην Ορθόδοξη θεολογία ένα μάθημα που λέγεται Χριστιανική ηθική.

Δεν υπάρχει Χριστιανική ηθική. Στην Ορθόδοξη θεολογία υπάρχει ασκητική, που είναι θεραπευτική. Δεν είναι ηθική, με την έννοια της φιλοσοφικής ηθικής, που δέσποζε τόσους αιώνες στους Φράγκους και μετά και στους Ρώσους. Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα· είσαι καλός ή κακός, εάν είσαι καλό παιδί θα πας στον Παράδεισο, άμα είσαι κακό παιδί θα πας στην Κόλαση. Δεν υπάρχει τέτοιος προσανατολισμός στους Πατέρες της Εκκλησίας.

Αλλά τι υπάρχει; Υπάρχει η ασκητική, η οποία είναι η θεραπευτική, για να θεραπευθή η νοερά ενέργεια του ανθρώπου, να διακριθή από την λογική του ενέργεια, να λειτουργήση μέσα στον άνθρωπο μία ενέργεια, η οποία έχει μείνει ανενέργητος ή ασχολείται με ενέργειες οι οποίες δεν αρμόζουν στον προορισμό του ανθρώπου».

Σεβ. Ναυπάκτου Ιεροθέου Βλάχου: “Εμπειρική Δογματική τής Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας κατά τις προφορικές παραδόσεις του π. Ιωάννου Ρωμανίδη”. Τόμος Α’.