Γιατί δεν θυμόμαστε τίποτα από όταν ήμασταν μωρά;

Όλοι κάποια στιγμή αναρωτηθήκαμε: γιατί δεν θυμόμαστε τις πρώτες μας μέρες, ούτε καν το πρώτο μας γέλιο ή τα πρώτα μας βήματα; Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως «βρεφική αμνησία» και, παρότι φαίνεται παράξενο, είναι απόλυτα φυσιολογικό. Επιστήμονες και ψυχολόγοι έχουν μελετήσει εκτενώς τους λόγους πίσω από την απουσία αναμνήσεων από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας – και οι απαντήσεις που δίνουν είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες.

Ο εγκέφαλος μαθαίνει αλλά δεν συγκρατεί

Κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, ο εγκέφαλος βρίσκεται σε εντατική φάση ανάπτυξης. Οι νευρικές συνδέσεις σχηματίζονται με καταιγιστικούς ρυθμούς, όμως οι περιοχές που είναι υπεύθυνες για τη μακροπρόθεσμη και αυτοβιογραφική μνήμη – κυρίως ο ιππόκαμπος και ο προμετωπιαίος φλοιός – δεν έχουν ωριμάσει πλήρως. Έτσι, παρότι ένα μωρό μπορεί να μάθει, να αναγνωρίζει πρόσωπα ή να αντιδρά σε εμπειρίες, αυτές οι πληροφορίες δύσκολα αποθηκεύονται με τρόπο που να επιτρέπει την ανάκλησή τους αργότερα.

Δείτε εδώ Γιατί το slow living γίνεται η νέα τάση και πώς μπορεί να βελτιώσει τη ζωή σας

Μια πρόσφατη μελέτη που παρουσιάστηκε στο Popular Science έδειξε ότι τα παιδιά μπορούν να ανακαλέσουν πρώιμες εμπειρίες έως την ηλικία των 7 ετών. Μετά από αυτό το ηλικιακό όριο, οι αναμνήσεις αρχίζουν να «σβήνουν». Αυτό δεν σημαίνει ότι χάνονται όλα τα ίχνη τους· απλώς γίνονται λιγότερο προσβάσιμες, λόγω του τρόπου με τον οποίο αλλάζει η δομή και η λειτουργία του εγκεφάλου καθώς το παιδί μεγαλώνει.

Η γλώσσα αλλάζει τον τρόπο που θυμόμαστε

Ένας άλλος βασικός παράγοντας είναι η γλώσσα. Πριν τα παιδιά αποκτήσουν την ικανότητα να χρησιμοποιούν λέξεις και να δημιουργούν προτάσεις, οι εμπειρίες τους είναι δύσκολο να αποτυπωθούν σε μορφή αφηγηματικής μνήμης – δηλαδή με αρχή, μέση και τέλος. Οι λέξεις λειτουργούν σαν «κλειδιά» για την οργάνωση των αναμνήσεων. Χωρίς αυτές, οι εμπειρίες παραμένουν αποσπασματικές και λιγότερο σταθερές στον χρόνο.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, όταν ένα παιδί αποκτά τη δυνατότητα να περιγράφει μια εμπειρία με λέξεις, τότε αυξάνονται οι πιθανότητες να τη θυμηθεί στο μέλλον. Όμως, οι εμπειρίες που έζησε πριν κατακτήσει τη γλώσσα παραμένουν στο παρασκήνιο της συνείδησης – συχνά αναγνωρίσιμες συναισθηματικά, αλλά όχι προσβάσιμες με τρόπο αναλυτικό.

Διαβάστε επίσης Γιατί ηλεκτριζόμαστε;- Πώς το αποφεύγουμε

Το «ξεκαθάρισμα» του εγκεφάλου και οι αναμνήσεις που χάνονται

Καθώς ο εγκέφαλος αναπτύσσεται, δεν κρατά όλες τις πληροφορίες που δέχεται. Αντίθετα, περνάει από μια διαδικασία «εκκαθάρισης», κατά την οποία πολλές νευρικές συνδέσεις αποδομούνται για να διατηρηθούν μόνο εκείνες που είναι πιο χρήσιμες και συχνά επαναλαμβανόμενες. Αυτή η διαδικασία, που ονομάζεται «συναπτική κλάδευση» (synaptic pruning), είναι απολύτως φυσιολογική και βοηθά στην καλύτερη λειτουργία του εγκεφάλου.

Όμως έχει ως συνέπεια την απώλεια πολλών πρώιμων μνημών – όχι γιατί δεν καταγράφηκαν ποτέ, αλλά γιατί δεν κρίθηκαν σημαντικές για μακροπρόθεσμη αποθήκευση.

Η μελέτη που παρουσιάστηκε στο Popular Science ενισχύει αυτή την άποψη, επισημαίνοντας ότι το πέρασμα από την πρώιμη παιδική ηλικία στην πλήρη γλωσσική και γνωστική ωριμότητα περιλαμβάνει σημαντικές αλλαγές στον τρόπο που διαμορφώνονται και διατηρούνται οι μνήμες.

Παρότι δεν μπορούμε να θυμηθούμε τις πρώτες μας εμπειρίες με σαφήνεια, αυτές δεν είναι χαμένες. Πολλές φορές, «ζει» κάτι από αυτές μέσα μας: ως συναίσθημα, ως αίσθηση οικειότητας ή ακόμα και ως τρόπος αντίδρασης σε πρόσωπα και καταστάσεις. Οι πρώτοι μας μήνες, όσο κι αν τους έχουμε ξεχάσει, έχουν αφήσει ανεξίτηλο αποτύπωμα στη διαμόρφωση του εαυτού μας.
Η μνήμη μας επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως οι μεταβάσεις μεταξύ δωματίων. Μάθετε γιατί συχνά ξεχνάμε τι θέλαμε να κάνουμε όταν αλλάζουμε χώρο.»

Δείτε επίσης Γιατί ξεχνάμε τι θέλαμε να κάνουμε όταν αλλάζουμε δωμάτιο;​