Η απώλειά του πριν 50 χρόνια ήταν τεράστια. Ο λόγος για τον αξιαγάπητο στη Γαλλία, την Ιταλία και σε όλο τον κόσμο, Φερναντέλ, που σήμερα για τους νεότερους είναι σχεδόν άγνωστος. Μεγάλη αδικία -ειδικά για όσους δεν γνωρίζουν την αξία του. Ήταν ένας ηθοποιός που κατάφερνε να προκαλεί το γέλιο, να φτιάχνει τη διάθεση στο κοινό και μόνο με την εμφάνισή του και όπως έλεγε και ο σημαντικός θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης Μαρσέλ Πανιόλ είχε «το δώρο να κάνει τους ανθρώπους να γελούν που έχουν τόσους λόγους για να κλαίνε…»

Ο Φερναντέλ δεν ήταν απλώς ένας σπουδαίος κωμικός, αλλά ένας πολύπλευρος καλλιτέχνης, που διέπρεψε και στο τραγούδι, αλλά κυρίως συνειδητά επίλεξε να σταθεί δίπλα στον απλό λαϊκό κόσμο και απέναντι στην άρχουσα τάξη, την αστική υποκρισία και κάθε εξουσία. Ένας γλυκύτατος άνθρωπος, με την αλογίσια – καλοσυνάτη – φάτσα και το τεράστιο χαμόγελο, που προσπαθούσε να γλυκάνει τη ζωή των ανθρώπων, ιδίως των βασανισμένων – ίσως γιατί η πρώτη του δουλειά στα νιάτα του ήταν πωλητής ζαχαρωτών.

Ο χάλυβας και ο Φεναντέλ

Οι ταινίες του γνώρισαν τεράστια επιτυχία -για τους Γάλλους συγκρίνεται με τον Τσάρλι Τσάπλιν- ενώ από το 1945 έως το 1970 δεκάδες εκατομμύρια θεατές τον είδαν στο θέατρο (υπάρχουν εκτιμήσεις και για 200 εκατομμύρια εισιτήρια!), αλλά και πολλοί ακόμη τον απόλαυσαν να τραγουδά σε μουσικές σκηνές, από μικρά καφέ μέχρι την όπερα. Μάλιστα, όταν έφτιαξε με τον Ζαν Γκαμπέν μία εταιρία παραγωγής ταινιών, παράγοντες του καλλιτεχνικού και οικονομικού χώρου έλεγαν ότι «στο χρηματιστήριο υπάρχουν τρία σίγουρα πράγματα, ο χάλυβας, τα αλουμίνιο και ο Φερναντέλ».

Το τραγούδι και η κωμική φλέβα

Ο Φερναντέλ, ψευδώνυμο του Φερνάν Ζοζέφ Ντεζιρέ Κονταντέν, γεννήθηκε στη Μασσαλία στις 8 Μαϊου 1903, από γονείς που είχαν πάθος με το τραγούδι, με ερασιτεχνικές εμφανίσεις σε μικρά θέατρα, ενώ είχε και τρία αδέλφια. Επηρεασμένος από το καλλιτεχνικό κλίμα του σπιτιού του, ο Φερναντέλ, αφού τελείωσε το σχολείο και αφού πέρασε από διάφορες δουλειές -από τραπεζικός υπάλληλος, απ’ όπου απολύθηκε, μέχρι λιμενεργάτης- άρχισε να κάνει τις πρώτες του εμφανίσεις σε μικρά καφέ, τραγουδώντας και κάνοντας κωμικά σκετς. Η αποστροφή του προς την προνομιούχα γαλλική μεσαία τάξη γρήγορα θα τον κάνει αγαπητό στο ευρύ κοινό, στις λαϊκές μάζες, οι οποίες έχοντας το απαραίτητο αισθητήριο, καταλάβανε ότι είχαν να κάνουν με έναν δικό τους άνθρωπο, που δεν θα τους πουλούσε στην πρώτη στροφή της καταξίωσης και της προσέγγισής του από την μπουρζουαζία.

Ο Φερναντέλ, ανήκει στη μεγάλη γενιά ερμηνευτών μαζί με τον Ζαν Γκαμπέν, με τον οποίο ήταν στενός φίλος, τον Μορίς Σεβαλιέ και τον Μπουρβίλ, μέχρι να έρθει η νεότερη γενιά των Ιβ Μοντάν, Λίνο Βεντούρα, Αλέν Ντελόν, Ζαν Πολ Μπελμοντό και Μισέλ Πικολί.

Η πορεία προς τον θρίαμβο

Η πορεία του στις τέχνες ξεκίνησε το 1928, όταν μετά το στρατιωτικό του κι ενώ είχε παντρευτεί την Ενριέττα Μανς, θα πάει στο Παρίσι για να δείξει τις δυνατότητές του ως κωμικός και ως τραγουδιστής. Το κινηματογραφικό του ντεμπούτο θα το κάνει το 1931, ενώ θα παίξει συνολικά σε πάνω από 100 ταινίες. Και θα παίξει τα πάντα. Κωμωδίες, αντιπολεμικές και κοινωνικές σάτιρες, φάρσες, δράματα, ενώ και ως τραγουδιστής γνώρισε τον θρίαμβο με την χαρακτηριστική ελαφρά βραχνή φωνή του. Μερικές από τις τεράστιες επιτυχίες του στον κινηματογράφο είναι “Ο Αιχμάλωτος και η Αγελάδα”, “Ράφτης Γυναικών”, “Ο Μεγάλος Αρχηγός”, “Ο Φερναντέλ Δωσίλογος”, “Ο Απαγορευμένος Καρπός”, “Ο Διάβολος και οι 10 Εντολές”, “Ο Σύζυγος της Γυναίκας Μου”, “Τοπάζ”, “Ο Αλί Μπαμπά και οι 40 Κλέφτες”, καθώς και οι αμερικάνικες παραγωγές “Ο Γύρος του Κόσμου σε 80 Ημέρες”, “Διακοπές στο Παρίσι”.

Η συνάντηση με τον Τοτό

Το 1958 θα συναντηθεί κινηματογραφικά με το άλλο ιερό τέρας της κωμωδίας, τον περίφημο Τοτό, στην κωμική σάτιρα “Ο Νόμος είναι Νόμος”, με το στόρι να τον θέλει τελωνειακό φύλακα σε ένα χωριό το οποίο χωρίζεται στη μέση, καθώς η μία πλευρά ανήκει στην Ιταλία και η άλλη στη Γαλλία. Ο απατεωνίσκος Τοτό θα τον μπλέξει σε μια περιπέτεια και στη συνέχεια θα πρέπει να αντιμετωπίσει τον παραλογισμό των νόμων και των Αρχών. Πραγματικά μία απολαυστική ξεκαρδιστική ταινία, που στηρίζεται σε δυο δυνατές ιδέες και δυο τεράστιους κωμικούς.

Το κεφάλαιο Δον Καμίλο

Υπάρχει όμως και το κεφάλαιο Δον Καμίλο, οι πέντε ταινίες που γύρισε από το 1951 έως το 1965 ενσαρκώνοντας τον ομώνυμο ήρωα του Ιταλού συγγραφέα Τζοβάνι Γκουαρέσκι. Ο Φερναντέλ ερμήνευσε έναν επαρχιώτη παπά που στη σύγκρουσή του με τον κομμουνιστή δήμαρχο Πεπόνε (πειστικότατος ο Ιταλός ηθοποιός Τζίνο Τσέρβι) είχε ως συμπαραστάτη και… συνομιλητή τον Ύψιστο. Η πρώτη ταινία, σε σκηνοθεσία Ζιλιέν Ντοβιβιέ “Ο Μικρός Κόσμος του Δον Καμίλο” (“Πέπε λε Μόκο”) θα γνωρίσει απίστευτη επιτυχία, για να ακολουθήσουν ακόμη τέσσερα φιλμ, με τελευταίο το “Ο Δον Καμίλο στη Μόσχα”, με τον τίτλο να τα λέει όλα… Οι ταινίες αυτές είχαν μεγάλη απήχηση και στην Ελλάδα, ενώ ο Μίμης Φωτόπουλος, ανέβασε και στην ελληνική σκηνή τον Δον Καμίλο, για χρόνια και με αξιοπρόσεκτες επιδόσεις.

Ο Φερναντέλ θα πεθάνει σε ηλικία 67 ετών, στις 26 Φεβρουαρίου του 1971, από καρκίνο του πνεύμονα. Θα αφήσει πίσω του ένα σπουδαίο έργο, αλλά κυρίως την κοινή παραδοχή ότι τέτοιοι κωμικοί, που λειτουργούσαν ως βάλσαμο για τον απλό άνθρωπο, τέτοιοι πολύπλευροι καλλιτέχνες και τόσο γλυκύτατοι άνθρωποι, με αρχές και ατσάλινο χαρακτήρα, αποτελούν πλέον είδος προς εξαφάνιση.