Σε μία απρόσμενα ανατρεπτική απόφαση, που δημιουργεί νέες ισορροπίες και συσχετισμούς δυνάμεων στον Αραβικό Κόλπο, το Κατάρ θα αποχωρήσει τον Ιανουάριο από τον Οργανισμό Πετρελαιοπαραγωγών Εξαγωγικών Κρατών (ΟΠΕΚ), για να εστιάσει στην αγορά φυσικού αερίου, τερματίζοντας μία συνεργασία που άρχισε πριν από μισό περίπου αιώνα, όπως ανακοίνωσε χθες ο νέος υπουργός Ενέργειας του εμιράτου.

Πρόκειται για καίριο «χτύπημα» στον de facto ηγέτη του καρτέλ, τη Σαουδική Αραβία, που υπονομεύει την προσπάθεια επίδειξης ενότητας λίγο πριν από την κρίσιμη συνάντηση των υπουργών Ενέργειας των χωρών-μελών του ΟΠΕΚ και των συμμάχων του στις 6-7 Δεκεμβρίου στη Βιέννη, για να αποφασιστεί μείωση της παραγωγής και να σταματήσει η διολίσθηση των τιμών.

Η Ντόχα, από τους μικρότερους παραγωγούς πετρελαίου του ΟΠΕΚ, αλλά ο μεγαλύτερος στον κόσμο εξαγωγός υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), διαθέτοντας ταυτόχρονα τα τρίτα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο, μετά τη Ρωσία και το Ιράν (υπολογίζονται στα 25 τρισ. κυβικά μέτρα), βρίσκεται εδώ και καιρό σε διπλωματική διένεξη με τη Σαουδική Αραβία και κάποιες άλλες αραβικές χώρες μετά το 18μηνο εμπάργκο που της επιβλήθηκε. Από τον Ιούνιο του 2017, η Σαουδική Αραβία μαζί με Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Μπαχρέιν και Αίγυπτο διέκοψαν τις εμπορικές και ταξιδιωτικές σχέσεις με το Κατάρ, κατηγορώντας το ότι υποθάλπει την τρομοκρατία και στηρίζει το Ιράν. Παρότι το Κατάρ ισχυρίζεται ότι η ξαφνική του απόφαση δεν υποκινείται από την πολιτική, οι δηλώσεις του υπουργού Ενέργειας, Σαάντ αλ-Κάαμπι, κατονομάζουν εμμέσως πλην σαφώς το Ριάντ. «Δεν δηλώνουμε ότι σκοπεύουμε να αποσυρθούμε από τις πετρελαϊκές δραστηριότητες, οι οποίες όμως ελέγχονται από έναν οργανισμό τον οποίο διαχειρίζεται μία μόνο χώρα». Ο υπουργός Ενέργειας είπε ακόμη ότι ο ΟΠΕΚ έχει ήδη ενημερωθεί για τη σχετική απόφαση, γνωστοποιώντας ωστόσο ότι η χώρα του θα συμμετέχει στη συνάντηση της Βιέννης και ότι θα τηρήσει τις δεσμεύσεις της. Εξήγησε ότι η Ντόχα θα αναπτύξει εφεξής τις δυναμικές της στο φυσικό αέριο επειδή δεν μπορεί να παραμένει μέλος σε έναν οργανισμό όπου είναι μικρός παίκτης και δεν έχει λόγο στα τεκταινόμενα.

Οι εκπρόσωποι από τις 15 χώρες-μέλη του ΟΠΕΚ, συμπεριλαμβανομένου του Κατάρ, προσπάθησαν να υποβαθμίσουν τον αντίκτυπο της απόφασης. Όμως, η απώλεια ενός μέλους πλήττει την προσπάθεια επίδειξης ενότητας σε μία ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο, στη διάρκεια της οποίας οι τιμές πετρελαίου έχουν υποχωρήσει περίπου 30% από το ζενίθ του Οκτωβρίου και υπάρχει έντονο πολιτικό παρασκήνιο όσον αφορά τους συσχετισμούς δυνάμεων μεταξύ Σαουδικής Αραβίας, ΗΠΑ και Ρωσίας, των τριών κορυφαίων παραγωγών που εκπροσωπούν από κοινού περισσότερο από το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής. Επιπλέον, το μειούμενο κόστος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η παραγωγή ρεκόρ των ΗΠΑ θα περιορίσει αναμφισβήτητα την επιρροή του καρτέλ. Θα μπορούσε ακόμη να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση και από άλλες χώρες-μέλη. «Ο συμβολισμός είναι βαθύτατος. Με δεδομένο ότι η στροφή στο LNG είναι συμβατή με την παραμονή στον ΟΠΕΚ, η απόφαση του Κατάρ δείχνει αναμφισβήτητα ότι οι γεωπολιτικές διαφορές έχουν γίνει πλέον αξεπέραστες» εκτιμούν αναλυτές. Κάποιοι μάλιστα στρατηγικοί αναλυτές χαρακτηρίζουν το φυσικό αέριο ως πηγή μίας νέας κρίσης στον αραβικό κόλπο.

Η ιστορία των μελών

Στην ιστορία του καρτέλ, μόνο τρεις χώρες έχουν εγκαταλείψει τον οργανισμό, Ινδονησία, Γκαμπόν και Εκουαδόρ, αν και οι δύο τελευταίες επανήλθαν. Η Ινδονησία αποχώρησε επειδή το καθεστώς της ως εισαγωγού, πλέον, πετρελαίου κατέστησε αδύνατη τη μείωση της παραγωγής το 2016.

Το Κατάρ είναι μέλος του ΟΠΕΚ από το 1961. Ήταν η πρώτη χώρα που έγινε μέλος μετά τα πέντε ιδρυτικά μέλη -Ιράν, Ιράκ, Κουβέιτ, Σαουδική Αραβία και Βενεζουέλα- τα οποία συνέστησαν το καρτέλ το 1960. Είναι η πρώτη χώρα της Μέσης Ανατολής που αποχωρεί από τον ΟΠΕΚ. Αποτελεί σήμερα τον 11ο μεγαλύτερο παραγωγό, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 2% του συνολικής παραγωγής, παράγει μόλις 600.000 βαρέλια ημερησίως συγκριτικά με τα 11 εκατ. βαρέλια της Σαουδικής Αραβίας.

Oι τιμές πετρελαίου ενισχύθηκαν ενδοσυνεδριακά χθες περισσότερο από 5%, με την τιμή brent να ξεπερνά τα 62 δολάρια το βαρέλι και του αργού τα 53 δολάρια.

Φόρουμ εξαγωγών φυσικού αερίου

Το Φόρουμ των Χωρών Εξαγωγών Φυσικού Αερίου (GECF) είναι ένας διακυβερνητικός οργανισμός που περιλαμβάνει τις 12 χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή φυσικού αερίου παγκοσμίως και απαρτίζεται από τις Αλγερία, Αίγυπτο, Βενεζουέλα, Βολιβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ιράν, Ισημερινή Γουινέα, Κατάρ, Λιβύη, Νιγηρία, Ρωσία, Τρινιντάντ και Τομπάγκο. Τα μέλη του GECF κατέχουν το 70% των παγκόσμιων αποθεμάτων φυσικού αερίου και ελέγχουν το 38% της αγοράς φυσικού αερίου με αγωγούς και το 85% της παραγωγής του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG).

Οι τρεις χώρες με τα μεγαλύτερα κοιτάσματα φυσικού αερίου του Φόρουμ, οι Ρωσία, Ιράν και Κατάρ, κατέχουν συνολικά περί το 57% των παγκόσμιων αποθεμάτων φυσικού αερίου. Το GECF ιδρύθηκε στην Τεχεράνη το 2001, χωρίς όμως επίσημο καταστατικό χάρτη και σταθερή δομή. Στις 23 Δεκεμβρίου 2008, στην έβδομη υπουργική συνάντηση στη Μόσχα, το Φόρουμ παίρνει τη σημερινή του μορφή, καθώς τα μέλη ενέκριναν και υπέγραψαν τον καταστατικό χάρτη και όρισαν την Ντόχα, την πρωτεύουσα του Κατάρ, ως έδρα του καρτέλ. Επιθυμία των υπουργών Ενέργειας ήταν το GECF να κινηθεί στη λογική του ΟΠΕΚ, αποκτώντας τη δυναμική να μπορεί να ορίζει τις τιμές του φυσικού αερίου, αλλά και να συντονίζει τη διακίνησή του. Η πορεία του μέχρι στιγμής έχει δείξει πως δεν έχει καταφέρει να αποκτήσει την επιρροή του ΟΠΕΚ και να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε μία αγορά με προοπτικές για μεγάλη αύξηση τα επόμενα χρόνια.