Αντιμέτωποι με τις παγίδες που κρύβουν οι διατάξεις για τα τεκμήρια διαβίωσης και απόκτησης περιουσιακών στοιχείων θα βρεθούν και το 2020 εκατομμύρια φορολογούμενοι με χαμηλά εισοδήματα. Ο λόγος είναι ότι θα τους υποχρεώσουν να εμφανίσουν πολύ υψηλά τεκμαρτά φορολογητέα εισοδήματα, μεγαλύτερα από τα πραγματικά αποκτηθέντα, και θα τους προκαλέσουν υπέρογκες φορολογικές επιβαρύνσεις, καθώς και άλλου είδους απρόσμενα οικονομικά βάρη.

Οι επαχθείς διατάξεις για τα τεκμήρια διαβίωσης και απόκτησης περιουσιακών στοιχείων θα παραμείνουν ως έχουν και το επόμενο έτος και πιθανότατα και το μεθεπόμενο. Οι εξαγγελίες της κυβέρνησης για σταδιακή μείωση των τεκμηρίων μέχρι πλήρους καταργήσεώς τους θα αρχίσουν να υλοποιούνται πολύ αργότερα, πιθανότατα από το 2022 και μετά, δηλαδή για τα εισοδήματα του 2021 και των επόμενων ετών.

Ως εκ τούτου, εκατομμύρια φυσικά πρόσωπα θα φορολογηθούν και το 2020 όχι με βάση τα πολύ χαμηλά εισοδήματα που απέκτησαν το προηγούμενο έτος, αλλά με βάση τα εξωπραγματικά ποσά τεκμαρτών εισοδημάτων που θα τους προσδιορίσει η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) με βάση το σύστημα των τεκμηρίων ή αντικειμενικών δαπανών διαβίωσης και των τεκμηρίων απόκτησης περιουσιακών στοιχείων που προβλέπει ο Κώδικας Φορολογίας Εισοδήματος (ΚΦΕ).

Η νομοθεσία

Σύμφωνα, ειδικότερα, με τα όσα ορίζουν οι διατάξεις των άρθρων 30-34 του Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος, κατά την εκκαθάριση των δηλώσεων φορολογίας εισοδήματος φυσικών προσώπων που θα υποβληθούν την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2020, για να δηλωθούν τα εισοδήματα του 2019, θα ισχύσουν οι ακόλουθοι κανόνες:

Α) Η Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εσόδων θα προσδιορίσει το συνολικό ύψος του τεκμαρτού φορολογητέου εισοδήματος κάθε φορολογούμενου με βάση το σύστημα των αντικειμενικών δαπανών διαβίωσης και των δαπανών απόκτησης περιουσιακών στοιχείων, αθροίζοντας τα ακόλουθα ποσά:

1. Την ελάχιστη τεκμαρτή δαπάνη διαβίωσης, η οποία ανέρχεται σε 3.000 ευρώ για κάθε άγαμο, διαζευγμένο ή χήρο φορολογούμενο και σε 5.000 ευρώ για τους έγγαμους συζύγους που υποβάλλουν κοινή δήλωση. Η ελάχιστη τεκμαρτή δαπάνη διαβίωσης υπολογίζεται μόνο εφόσον ο φορολογούμενος ή ένας εκ των δύο συζύγων δηλώνει έστω κι ένα ευρώ πραγματικό εισόδημα ή εφόσον βαρύνεται με οποιοδήποτε άλλο τεκμήριο διαβίωσης λόγω χρήσης κατοικίας, αυτοκινήτου, σκάφους κ.λπ.

2. Τα τεκμήρια διαβίωσης ή «αντικειμενικές δαπάνες διαβίωσης». Τα τεκμήρια διαβίωσης, τα οποία ονομάζονται πλέον «αντικειμενικές δαπάνες διαβίωσης», είναι ποσά τα οποία, σύμφωνα με τη λογική του υπουργείου Οικονομικών, αντιπροσωπεύουν τις ελάχιστες ετήσιες δαπάνες χρήσης και συντήρησης περιουσιακών στοιχείων, όπως κατοικίες, αυτοκίνητα, σκάφη αναψυχής, αεροσκάφη και πισίνες, αλλά και ποσά που, σύμφωνα με το υπουργείο, αντιπροσωπεύουν τα ελάχιστα ετήσια έξοδα του φορολογούμενου για την ατομική του συντήρηση. Στις «αντικειμενικές δαπάνες διαβίωσης» υπάγονται και οι πραγματικά καταβληθείσες δαπάνες για την πληρωμή διδάκτρων σε ιδιωτικά σχολεία καθώς και τα έξοδα για την καταβολή αποδοχών σε υπηρετικό προσωπικό.

Για τον προσδιορισμό του συνόλου των τεκμηρίων διαβίωσης ή των «αντικειμενικών δαπανών διαβίωσης» κάθε φορολογούμενου λαμβάνονται, ειδικότερα, υπόψη:

α) Οι ιδιοκατοικούμενες ή μισθωμένες ή δωρεάν παραχωρηθείσες κύριες και δευτερεύουσες κατοικίες. Το τεκμήριο διαβίωσης ή η «αντικειμενική δαπάνη διαβίωσης» για κύρια κατοικία υπολογίζεται κλιμακωτά με βάση την επιφάνειά της, ως ακολούθως:

* Μέχρι και 80 τ.μ. κύριοι χώροι, 40 ευρώ ανά τ.μ.

* Από 81 τ.μ. μέχρι και 120 τ.μ. κύριοι χώροι, 65 ευρώ ανά τ.μ.

* Από 121 τ.μ. μέχρι και 200 τ.μ. κύριοι χώροι, 110 ευρώ ανά τ.μ.

* Από 201 τ.μ. μέχρι και 300 τ.μ. κύριοι χώροι, 200 ευρώ ανά τ.μ.

* Από 301 τ.μ. και άνω κύριοι χώροι, 400 ευρώ ανά τ.μ.

Για τους βοηθητικούς χώρους της κύριας κατοικίας ισχύει «αντικειμενική δαπάνη διαβίωσης» 40 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο, ανεξάρτητα από το μέγεθος της επιφάνειας του ακινήτου. Όλα τα παραπάνω ποσά προσαυξάνονται κατά 40% για κατοικίες που βρίσκονται σε περιοχές με αντικειμενικές τιμές από 2.800 έως 4.999 ευρώ το τ.μ. και κατά 70% για κατοικίες που βρίσκονται σε περιοχές με αντικειμενικές τιμές από 5.000 ευρώ ανά τ.μ. και άνω. Για τις μονοκατοικίες, τα παραπάνω ποσά λαμβάνονται υπόψη αυξημένα κατά 20%. Επίσης για τις δευτερεύουσες κατοικίες τα παραπάνω ποσά «αντικειμενικών δαπανών διαβίωσης» λαμβάνονται υπόψη μειωμένα κατά 50%.

β) Τα επιβατικά αυτοκίνητα Ι.Χ. Το τεκμήριο διαβίωσης ορίζεται ως εξής:

* Για αυτοκίνητα μέχρι και 1.200 κ.ε., σε 4.000 ευρώ.
* Για αυτοκίνητα μεγαλύτερα των 1.200 κ.ε. και μέχρι 2.000 κ.ε. προστίθενται 600 ευρώ ανά 100 κ.ε.
* Για αυτοκίνητα άνω των 2.000 κ.ε. και μέχρι 3.000 κ.ε. προστίθενται 900 ευρώ ανά 100 κ.ε.
* Για αυτοκίνητα άνω των 3.000 κ.ε. προστίθενται 1.200 ευρώ ανά 100 κ.ε.

Τα παραπάνω ισχύουν και για αυτοκίνητα μικτής χρήσης καθώς και για αυτοκίνητα τύπου τζιπ.

Τα παραπάνω ποσά μειώνονται ανάλογα με την παλαιότητα του αυτοκινήτου, η οποία υπολογίζεται από το έτος πρώτης κυκλοφορίας του στην Ελλάδα, κατά ποσοστό 30% για χρονικό διάστημα κυκλοφορίας πάνω από 5 και μέχρι 10 έτη και κατά ποσοστό 50% για χρονικό διάστημα πάνω από 10 έτη.

Το τεκμήριο διαβίωσης δεν εφαρμόζεται για επιβατικά ιδιωτικής χρήσης αυτοκίνητα που διαθέτουν πιστοποιητικό αυθεντικότητας, καθώς και για επιβατικά αυτοκίνητα ειδικά διασκευασμένα για κινητικά ανάπηρους, με ποσοστό αναπηρίας τουλάχιστον 67%.

γ) Τα δίδακτρα που καταβλήθηκαν ετησίως σε ιδιωτικά σχολεία στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης.

δ) Τα ποσά μισθοδοσίας που καταβάλλονται σε οικιακούς βοηθούς, οδηγούς αυτοκινήτων, δασκάλους και λοιπό προσωπικό.

ε) Τα σκάφη αναψυχής. Τα τεκμήρια διαβίωσης ή οι «αντικειμενικές δαπάνες διαβίωσης» κλιμακώνονται ως εξής:

* Για μηχανοκίνητα σκάφη ανοικτού τύπου χωρίς χώρο ενδιαίτησης (ταχύπλοα και μη) ολικού μήκους μέχρι 5 μέτρα, η «αντικειμενική δαπάνη διαβίωσης» ανέρχεται στο ποσό των 4.000 ευρώ. Για όσα έχουν μήκος πάνω από 5 μέτρα, το ποσό αυτό αυξάνεται κατά 2.000 ευρώ το μέτρο.

* Για ιστιοφόρα ή μηχανοκίνητα ή μικτά σκάφη με χώρους ενδιαίτησης, ολικού μήκους μέχρι και 7 μέτρα, η «αντικειμενική δαπάνη διαβίωσης» ορίζεται στο ποσό των 12.000 ευρώ. Για τα ίδια σκάφη με μήκος πάνω από 7 και μέχρι 10 μέτρα προστίθενται 3.000 ευρώ για κάθε ένα επιπλέον μέτρο μήκους. Για σκάφη άνω των 10 μέτρων και μέχρι 12 μέτρα, προστίθενται 7.500 ευρώ ανά επιπλέον μέτρο μήκους. Για σκάφη άνω των 12 μέτρων και μέχρι 15 μέτρα, προστίθενται 15.000 ευρώ για κάθε ένα επιπλέον μέτρο μήκους. Για σκάφη άνω των 15 μέτρων και μέχρι 18 μέτρα προστίθενται 22.500 ευρώ για κάθε ένα επιπλέον μέτρο μήκους. Για σκάφη άνω των 18 και μέχρι 22 μέτρα προστίθενται 30.000 ευρώ για κάθε ένα επιπλέον μέτρο μήκους. Τέλος, για σκάφη πάνω από 22 μέτρα προστίθενται 50.000 ευρώ για κάθε επιπλέον μέτρο μήκους.

Τα ποσά της περίπτωσης αυτής μειώνονται 50% για τα ιστιοφόρα και τα πλοία αναψυχής που έχουν κατασκευασθεί ή κατασκευάζονται στην Ελλάδα εξ ολοκλήρου από ξύλο.

Το τεκμήριο διαβίωσης κάθε σκάφους μειώνεται ανάλογα με την παλαιότητά του κατά ποσοστό 15% αν έχει παρέλθει χρονικό διάστημα πάνω από 5 και μέχρι δέκα 10 έτη από τη χρονιά που νηολογήθηκε για πρώτη φορά και κατά 30% αν έχει περάσει χρονικό διάστημα πάνω από 10 έτη.

Για σκάφη με μόνιμο ναυτολογημένο πλήρωμα για ολόκληρο ή μέρος του έτους, στην παραπάνω δαπάνη προστίθεται και η αμοιβή του πληρώματος, ενώ τα σκάφη επαγγελματικής χρήσης δεν λαμβάνονται υπόψη για την επαγγελματική δαπάνη.

στ) Τα ανεμόπτερα, τα αεροσκάφη και τα ελικόπτερα. Το τεκμήριο για κάθε αεροσκάφος καθορίζεται ως εξής:

* Για ανεμόπτερα στο ποσό των 8.000 ευρώ.

* Για αεροσκάφη με κινητήρα κοινό, εσωτερικής καύσης και στροβιλοελικοφόρα, καθώς και ελικόπτερα, στο ποσό των 65.000 ευρώ για τους 150 πρώτους ίππους ισχύος του κινητήρα τους που προσαυξάνεται με το ποσό των 500 ευρώ για κάθε ίππο πάνω από τους 150 ίππους.

* Για αεροσκάφη αεριοπροωθούμενα (JET) στο ποσό των 200 ευρώ για κάθε λίμπρα ώθησης.

* Για τις υπερελαφρές πτητικές αθλητικές μηχανές (ΥΠΑΜ), στο ποσό των 20.000 ευρώ.

ζ) Οι πισίνες. Για τις εξωτερικές δεξαμενές κολύμβησης το τεκμήριο ορίζεται, κλιμακωτά, σε 160 ευρώ/τ.μ. μέχρι και τα 60 τετραγωνικά και σε 320 ευρώ/τ.μ. για επιφάνεια άνω των 60 τετραγωνικών.

Τα ανωτέρω ισχύουν και όταν η δεξαμενή είναι συναρμολογούμενη.

Προκειμένου για εσωτερική δεξαμενή κολύμβησης, τα παραπάνω ποσά αυτής της περίπτωσης διπλασιάζονται.

Προκειμένου για κοινόχρηστες πισίνες που βρίσκονται σε συγκροτήματα πολυκατοικιών, η ετήσια αντικειμενική δαπάνη διαβίωσης επιμερίζεται στους ιδιοκτήτες των ακινήτων με βάση τα χιλιοστά κάθε διαμερίσματος στο οικόπεδο.

3) Τα τεκμήρια απόκτησης περιουσιακών στοιχείων. Ως τεκμήρια απόκτησης περιουσιακών στοιχείων θεωρούνται οι δαπάνες του φορολογούμενου για:

* την αποπεράτωση οικοδομών,

* την απόκτηση (αγορά κ.λπ.) ακινήτων, μετοχών, αμοιβαίων κεφαλαίων, ομολόγων, εντόκων γραμματίων του Δημοσίου, αυτοκινήτων, δικύκλων, τρικύκλων, σκαφών ή πλοίων αναψυχής,

* την αγορά κινητών αντικειμένων καθαρής αξίας άνω των 8.130 ευρώ ή 10.000 ευρώ μαζί με τον ΦΠΑ (έργων τέχνης, κοσμημάτων, επίπλων κ.λπ.),

* την αγορά ή τη σύσταση επιχειρήσεων,

* τη συμμετοχή στο μετοχικό κεφάλαιο εταιρειών,

* τη χορήγηση δανείων,

* δωρεές χρηματικών ποσών.

Β) Εάν το συνολικό δηλωθέν εισόδημα του φορολογούμενου είναι μικρότερο από το συνολικό τεκμαρτό εισόδημα, η επιπλέον αυτή διαφορά εισοδήματος θα φορολογείται:

* Ως εισόδημα από επιχειρηματική δραστηριότητα, εφόσον τουλάχιστον το 50,01% του συνολικού δηλωθέντος εισοδήματος προέρχεται από επιχειρηματική δραστηριότητα, ακίνητη περιουσία ή και κινητές αξίες. Σε κάθε τέτοια περίπτωση, η πρόσθετη διαφορά εισοδήματος θα φορολογείται με συντελεστές 22% μέχρι τα 20.000 ευρώ, 29% από τα 20.001 έως τα 30.000 ευρώ, 37% από τα 30.001 έως τα 40.000 ευρώ και 45% πάνω από τα 40.000 ευρώ. Επιπλέον, θα επιβάλλεται και προκαταβολή φόρου έναντι του επόμενου έτους, η οποία θα υπολογίζεται με συντελεστή 100% επί του κύριου φόρου εισοδήματος.

* Ως εισόδημα από γεωργική δραστηριότητα, εφόσον τουλάχιστον το 50,01% του συνολικού δηλωθέντος εισοδήματος προέρχεται από γεωργική δραστηριότητα. Σε κάθε τέτοια περίπτωση, η πρόσθετη διαφορά εισοδήματος θα φορολογείται με συντελεστές 22% μέχρι τα 20.000 ευρώ, 29% από τα 20.001 έως τα 30.000 ευρώ, 37% από τα 30.001 έως τα 40.000 ευρώ και 45% πάνω από τα 40.000 ευρώ. Επιπλέον, θα επιβάλλεται και προκαταβολή φόρου έναντι του επόμενου έτους, η οποία θα υπολογίζεται με συντελεστή 100% επί του κύριου φόρου εισοδήματος.

* Ως εισόδημα από μισθωτή εργασία, με αφορολόγητο όριο από 8.636 έως 9.545 ευρώ, εφόσον ο φορολογούμενος:

α) έχει αποκτήσει εισόδημα που προέρχεται είτε αποκλειστικά ή κατά ποσοστό άνω του 50% από μισθούς ή συντάξεις ή δεν έχει εισόδημα από καμία κατηγορία ή είναι εγγεγραμμένος στο μητρώο ανέργων του ΟΑΕΔ.

β) έχει αποκτήσει εισόδημα μόνο από κεφάλαιο (από τόκους, ακίνητα κ.λπ.) ή και από υπεραξία μεταβίβασης κεφαλαίου και το τεκμαρτό του εισόδημα δεν υπερβαίνει το ποσό των 9.500 ευρώ

γ) έχει αποκτήσει εισόδημα έως 6.000 ευρώ από περιστασιακή απασχόληση και το συνολικό τεκμαρτό του εισόδημα δεν υπερβαίνει το ποσό των 9.500 ευρώ.

Οι τέσσερις κίνδυνοι για τους φορολογούμενους

Οι παγίδες που κρύβουν για τους φορολογούμενους με χαμηλά πραγματικά εισοδήματα οι παραπάνω διατάξεις για τα τεκμήρια διαβίωσης είναι οι ακόλουθες τέσσερις:

1. Υπερφορολόγηση του εισοδήματος: Λόγω της σημαντικής συρρίκνωσης των πραγματικών εισοδημάτων, την οποία έχει προκαλέσει η πολυετής οικονομική κρίση σε εκατομμύρια νοικοκυριά, πολλά φυσικά πρόσωπα θα φορολογηθούν το 2020 όχι με βάση τα πολύ χαμηλά εισοδήματα που απέκτησαν το 2019, αλλά με βάση τα πολύ πιο υψηλά ποσά τεκμαρτών εισοδημάτων που θα προσδιορίσει η ΑΑΔΕ με βάση το σύστημα των τεκμηρίων ή «αντικειμενικών δαπανών διαβίωσης».

2. Κίνδυνος για μισθωτούς, συνταξιούχους, αγρότες και περιστασιακά απασχολούμενους λόγω της αναγκαιότητας κάλυψης του απαιτούμενου ποσού δαπανών με «πλαστικό» ή άλλης μορφής «ηλεκτρονικό» χρήμα: Εκατοντάδες χιλιάδες μισθωτοί, συνταξιούχοι και περιστασιακά απασχολούμενοι πολίτες, των οποίων τα φορολογητέα εισοδήματα θα προσδιοριστούν όχι στα επίπεδα των πραγματικών αμοιβών που εισέπραξαν το 2019, αλλά σε υψηλότερα επίπεδα, με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης, θα αντιμετωπίσουν επιπρόσθετα τον κίνδυνο να κληθούν να πληρώσουν το 2020 επιπλέον φόρο εισοδήματος 22% επί ενός ποσού κατά το οποίο θα θεωρηθεί ότι δεν κάλυψαν το απαιτούμενο ύψος δαπανών με πληρωμές μέσω «πλαστικού» ή άλλης μορφής «ηλεκτρονικού» χρήματος.

3. Απώλεια της απαλλαγής από τον ΕΝΦΙΑ από χιλιάδες οικονομικά αδύναμους φορολογουμένους: Πολλοί φορολογούμενοι, των οποίων το πραγματικό δηλωθέν εισόδημα είναι πενιχρό και, ως εκ τούτου, πολύ πιο χαμηλό από αυτό το οποίο προκύπτει με βάση τα τεκμήρια, θα χάσουν το δικαίωμα μερικής ή ολικής απαλλαγής από τον ΕΝΦΙΑ. Αυτό θα συμβεί επειδή, σε κάθε τέτοια περίπτωση το τεκμαρτό εισόδημα, θα είναι υπέρμετρα υψηλό, θα υπερβεί το ισχύον εισοδηματικό όριο απαλλαγής από τον ΕΝΦΙΑ.

4. Απώλεια του δικαιώματος είσπραξης κοινωνικών επιδομάτων ή είσπραξη επιδομάτων σημαντικά μειωμένων: Χιλιάδες οικονομικά αδύναμοι φορολογούμενοι θα χάσουν κοινωνικά επιδόματα που δικαιούνται, παρά το γεγονός ότι έχουν πολύ χαμηλά πραγματικά εισοδήματα, επειδή το εισόδημά τους με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης θα διαμορφωθεί σε επίπεδα υψηλότερα των εισοδηματικών ορίων που ισχύουν για την είσπραξη των επιδομάτων, σύμφωνα με τη naftemporiki.