Στο Γυμνάσιο τουρίστες, στο Λύκειο σκληρά εργαζόμενοι, στο Πανεπιστήμιο τεχνοκράτες

Και να που οι βαθμίδες εκπαίδευσης στη χώρα μας διαφοροποιούνται πλέον όχι μόνο ως προς τη νοητική ετοιμότητα αλλά και ως προς τη στάση ζωής και τη συμπεριφορά των νέων μας. Διαφορετική στάση έχουν οι μαθητές στο Γυμνάσιο, διαφορετική στο Λύκειο και διαφορετική ως φοιτητές στο Πανεπιστήμιο. Και αυτή η διαφοροποίηση δεν έχει να κάνει με τις αναμενόμενες αλλαγές λόγω ηλικιακής ωρίμανσης αλλά με τις ειδικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε βαθμίδα.

Στο Γυμνάσιο τουρίστες

Στο Γυμνάσιο, αυτήν τη στιγμή, κυριαρχούν η ένταση, η αταξία, το χάος, η παραβατικότητα, η συναισθηματική ανωριμότητα, η αδιαφορία για την μάθηση, η δυσκολία στη συγκέντρωση και στην κατανόηση. Οι νουθεσίες και οι τιμωρίες εκ μέρος των εκπαιδευτικών δεν φαίνεται να επιφέρουν ορατά αποτελέσματα.

Για τα γυμνασιόπαιδα είναι φανερό πως το σχολείο είναι κάτι σαν τουριστικός προορισμός όπου η προτεραιότητα είναι η ανεμελιά, η χαλάρωση και η έλλειψη κόπου και υποχρεώσεων. Εκεί όπου «ο πελάτης έχει πάντα δίκιο» και που οι υπάλληλοι (εκπαιδευτικοί) είναι υποχρεωμένοι να ανέχονται κάθε ιδιοτροπία του ή και μερικές φορές την αγενή συμπεριφορά του. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις που έρχονται στο φως της δημοσιότητας τελευταία όπου εκπαιδευτικοί σε διάφορα σχολεία της χώρας προσπαθώντας να συνετίσουν παραβατικές συμπεριφορές των παιδιών, αντί να επαινούνται βρίσκονται απολογούμενοι και υπό των κίνδυνο να περάσουν από πειθαρχικό έλεγχο.

Τα παιδιά του Γυμνασίου, στη  συντριπτική τους πλειοψηφία, έχουν απολέσει ένα μεγάλο μέρος της μαθητικής τους ιδιότητας. Ξέμαθαν να είναι μαθητές. Μερικά από τα νέα  χαρακτηριστικά των παιδιών του Γυμνασίου δημιουργούν έντονη ανησυχία. Το πρώτο είναι η ευκολία με την οποίαν απωθούν οτιδήποτε έχει να κάνει με πρόβλημα ή με δυσκολία. Αν  θυμηθούμε τα λόγια του Αϊνστάιν θα καταλάβουμε πόσο σημαντικό είναι αυτό: «Δεν είναι ότι είμαι και τόσο έξυπνος. Είναι που μένω με τα προβλήματα περισσότερο». Τα σημερινά παιδιά αρνούνται να δουν κατάφατσα ό,τι τα ζορίζει και το καμουφλάρουν πίσω από μία με το ζόρι high διάθεση. Το δεύτερο έχει να κάνει με την έλλειψη συγκίνησης. Δεν υπάρχει πια η καλώς εννοούμενη περιέργεια. Το να ερεθίσεις το ενδιαφέρον πλέον στα γυμνασιόπαιδα για θέματα έξω από το στενό δικό τους ορίζοντα γεγονότων είναι πάρα πολύ δύσκολο. Και εδώ ο Αϊνστάιν είχε πει κάτι: «Δεν έχω ιδιαίτερα προσόντα. Απλώς είμαι παθιασμένα περίεργος». Τελικά είναι πολύ περίεργο που τα σημερινά παιδιά σε αυτή την ηλικία δεν έχουν καθόλου περιέργεια. Το τρίτο έχει να κάνει με την πεποίθηση πως έχουν δεδομένα δίκιο για τα πάντα. Δεν μπαίνουν καν στη διαδικασία να επιχειρηματολογήσουνε για να αποδείξουν πως έχουν δίκιο. Φυσικά πρόκειται για έναν ad hoc ισχυρισμό που απλά βολεύει και στηρίζεται στη νοοτροπία που προαναφέραμε πως ο πελάτης έχει πάντα δίκιο.

Όσο και αν αναζητήσει κανείς τις αιτίες στη «θεωρία της εκτόνωσης του συσπειρωμένου ελατηρίου» δηλαδή στο γεγονός πως τα παιδιά μετά από δύο σχεδόν χρόνια καραντίνας και στέρησης έχουν ανάγκη απλά να περάσουν καλά, σίγουρα θα αναρωτηθεί πώς είναι δυνατόν ένας ολόκληρος χρόνος με ανοικτά σχολεία να μην είναι αρκετός για να ισορροπήσει ξανά το ελατήριο στο φυσικό του μήκος; Και η αλήθεια είναι πως η εικόνα στα Γυμνάσια όχι μόνο δεν βελτιώθηκε μέσα σε αυτό το χρόνο αλλά πως βαίνει επιδεινούμενη.

Τα κλειστά σχολεία έχουν παίξει το ρόλο τους αλλά σίγουρα υπάρχουν και άλλοι λόγοι. Τα παιδιά είναι σαν να απαρνούνται όλα αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο και επιδιώκουν να τα ελαφρύνουν, έστω και υποκρινόμενα πως τίποτα από αυτά δεν τα ακουμπάει. Και όμως όχι μόνο τα ακουμπάει αλλά τα τρελαίνει, αφού τα παιδιά είναι οι καλύτεροι δέκτες και οι χειρότεροι αποκωδικοποιητές. Ο λόγος που δεν αντέχουν τα άσκημα που βλέπουν γύρω τους είναι η έλλειψη κατάλληλου συναισθηματικού εξοπλισμού. Όσο γεμίζουν με υλικά πράγματα και ψηφιακά καλούδια τόσο αδειάζουν από συναισθήματα. Τα παιδιά έχουν ανάγκη από συναισθηματικά διαθέσιμους γονείς και όχι από ψηφιακές νταντάδες. Έχουν ανάγκη από σχολείο που αναγνωρίζει τις ιδιαιτερότητές τους και όχι που τα τσουβαλιάζει για να πάρουν καλούς βαθμούς και να επιτύχουν στις εξετάσεις. Έχουν ανάγκη από όρια και κανόνες για να νιώσουν ασφάλεια πως το πλοίο δεν είναι ακυβέρνητο. Ίσως τότε σταματήσουν να ονειροπολούν και γυρίσουν και κοιτάξουν κατάματα τον κόσμο αποφασίζοντας να γίνουν μέρος του. Μέχρι τότε ας μην απορούμε γιατί τον αρνούνται και εφευρίσκουν έναν δικό τους κόσμο αφασίας.

Στο Λύκειο σκληρά εργαζόμενοι

Στο Λύκειο η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική από το Γυμνάσιο. Ούτε εδώ οι νέοι μας συμπεριφέρονται σαν μαθητές. Για τον απλούστατο λόγο πως είναι σκληρά εργαζόμενοι που συνεχώς αξιολογούνται και  κινδυνεύουν να έχουν ανεπανόρθωτες συνέπειες αν δεν καταφέρουν μεγάλες αποδόσεις.  Πάνω από το κεφάλι τους αιωρούνται σαν δαμόκλειες σπάθες η τράπεζα θεμάτων και η ελάχιστη βάση εισαγωγής. Η φροντιστηριακή βοήθεια πλέον είναι απαραίτητη από την 1^η Λυκείου. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως φέτος τον Μάιο τα Λύκεια σχεδόν άδειασαν από μαθητές όλων των τάξεων, οι οποίοι απουσίαζαν προκειμένου να διαβάσουν ή να παρακολουθήσουν φροντιστήριο. Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται όλα τα χρόνια στο Λύκειο αλλά μόνο για την Γ΄ τάξη, ενώ φέτος λόγω των προαγωγικών εξετάσεων με τράπεζα θεμάτων μετακυλίστηκε και στην Α΄ και Β΄ Τάξη.  Συνθήκες γαλέρας επικρατούν στα Λύκεια για τους μαθητές. Από την άλλη μεριά και οι εκπαιδευτικοί στα Λύκεια, ασθμαίνοντας, προσπαθούν να τα προλάβουν όλα με την εξουθένωση να τους απειλεί. Ειδικά για τις ειδικότητες με γραπτώς εξεταζόμενα μαθήματα απαιτείται πλέον και φροντιστηριακή προετοιμασία των μαθητών τους με θέματα από την τράπεζα θεμάτων. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά υπάρχει και η ελάχιστη βάση εισαγωγής στα ΑΕΙ και η δραματική ελάττωση του αριθμού των εισακτέων. Όλα αυτά περνούν στα Λυκειόπαιδα το πνεύμα των μονομάχων που πρέπει να δώσουν τη μάχη «για μία θέση στον ήλιο».

Στα Λύκεια δεν υπάρχει η τουριστική διάθεση του Γυμνασίου, εδώ τα πράγματα σοβαρεύουν. Η ταμπέλα απέξω λέει: «Προσοχή!! Εκτελούνται έργα». Το να μεγαλώνεις όμως απότομα δεν σημαίνει πως ωριμάζεις κιόλας. Μάλλον το αντίθετο.

Στο Πανεπιστήμιο τεχνοκράτες

Όταν το εκπαιδευτικό σύστημα περνάει στο παιδί από τα πολύ μικρά του και με κάθε τρόπο το μήνυμα ότι η εκπαίδευση είναι ένας άκρως ανταγωνιστικός διαγωνισμός που ο συμμαθητής θεωρείται αντίπαλος, ο δάσκαλος κριτής, οι γονείς μάνατζερ και βαρίδι οτιδήποτε άλλο αποσπά την προσοχή του από την τελική επικράτηση, μετά φταίει το παιδί που εσωτερικεύει τον ατομικισμό ως γενικότερη στάση απέναντι στο σχολείο; Το κάθε παιδί διάγει έναν ατομικό σχολικό βίο: διαβάζει, εξετάζεται, βαθμολογείται, συλλέγει προσόντα και δίνει εξετάσεις ατομικά. Οι βαθμοί, τα βραβεία, η διάκριση σε διαγωνισμούς, τα αριστεία, τα μόρια εισαγωγής θρέφουν την ατομιστική και ανταγωνιστική πλευρά των μαθητών.

Μετά από όλα αυτά δεν θα πρέπει να αναρωτιόμαστε γιατί οι νέοι μας όταν εισάγονται στο Πανεπιστήμιο και γίνονται φοιτητές εξελίσσονται, στη μεγαλύτερη πλειοψηφία τους, σε στυγνούς τεχνοκράτες που διακατέχονται από έντονα ατομικιστικά χαρακτηριστικά και με παντελή έλλειψη συλλογικής συνείδησης και αλληλεγγύης. Και το μόνο σίγουρο είναι πως αν εφαρμοσθεί το νέο νομοσχέδιο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, το ανταγωνιστικό περιβάλλον που υπάρχει τώρα στα ΑΕΙ αναμένεται να ενταθεί σε ακόμα πιο ακραία μορφή. Πάνε πια οι εποχές που οι φοιτητές ήταν αυτοί που θέλαν να αλλάξουν τον κόσμο. Σήμερα τους περισσότερους τους απασχολεί να πάρουν μία σίγουρη και εξέχουσα θέση μέσα σε αυτόν.

Ένα ανέλπιστο μήνυμα ελπίδας

Όμως υπήρξε τώρα τελευταία ένα ανέλπιστο μήνυμα ελπίδας: τα αποτελέσματα των πρόσφατων φοιτητικών εκλογών όπου είχαμε μεγάλη αύξηση του ποσοστού των παρατάξεων που εκπροσωπούν τις προοδευτικές δυνάμεις. Μία αχτίδα φωτός μέσα στην καταχνιά. Το απρόβλεπτο και η ανατροπή από τους νέους μας πάντα θα είναι η ελπίδα μας. Για αυτό και, όσο και αν κάποιες φορές μάς προβληματίζουν, ποτέ δεν θα πρέπει να τους εγκαταλείπουμε και να πάψουμε να πιστεύουμε σε αυτούς. Ο φορέας κάθε αλλαγής είναι πάντα εκείνοι.