Ποιά εισοδήματα καλύπτουν τεκμήρια και ποια υπόκεινται σε εισφορά

Δεκάδες κατηγορίες εισοδημάτων και εσόδων που εισπράττουν κάθε χρόνο οι φορολογούμενοι αντιμετωπίζονται με διαφορετικούς τρόπους από την ισχύουσα φορολογική νομοθεσία, αλλά μπορούν όλα να αξιοποιηθούν για την κάλυψη τεκμηρίων.

Στις δύο πιο μεγάλες ομάδες αυτών των περιπτώσεων περιλαμβάνονται ποσά εισοδημάτων που απαλλάσσονται από τον φόρο εισοδήματος ή φορολογούνται αυτοτελώς με έναν συντελεστή φόρου 15% ή 20%. Σε αυτές τις περιπτώσεις υπάγονται, μεταξύ άλλων, τα μερίσματα, οι τόκοι καταθέσεων, ομολόγων, εντόκων γραμματίων και ρέπος, οι υπεραξίες από πωλήσεις μετοχών, αμοιβαίων κεφαλαίων, ομολόγων και παραγώγων χρηματοοικονομικών προϊόντων, τα κοινωνικά και προνοιακά επιδόματα, τα επιδόματα επικίνδυνης και ανθυγιεινής εργασίας, οι αγροτικές επιδοτήσεις και ενισχύσεις. Τα ποσά αυτά πρέπει να αναγράφονται στις ετήσιες δηλώσεις φορολογίας εισοδήματος φυσικών προσώπων από τους φορολογούμενους που τα έχουν εισπράξει για τους εξής δύο λόγους:

α) Επειδή λαμβάνονται υπ’ όψιν αθροιστικά μαζί με τα λοιπά εισοδήματά τους από διάφορες άλλες πηγές για να υπολογιστεί η ειδική εισφορά αλληλεγγύης. Δηλαδή, η φορολογική υποχρέωση για τα εισοδήματα αυτά δεν θεωρείται πλέον εξαντλημένη με την καταβολή τους, καθώς υπόκεινται σε ειδική εισφορά αλληλεγγύης, κλιμακούμενη από 2,2% έως και 10%, σε κάθε περίπτωση κατά την οποία ο δικαιούχος των ποσών αυτών απέκτησε κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους συνολικό ετήσιο ατομικό εισόδημα άνω των 12.000 ευρώ, από όλες ανεξαιρέτως τις πηγές.

β) Επειδή μπορούν να αξιοποιηθούν για να καλύψουν πρόσθετες διαφορές φορολογητέου εισοδήματος προκύπτουσες λόγω της εφαρμογής των διατάξεων για τα τεκμήρια διαβίωσης και απόκτησης περιουσιακών στοιχείων.

Εισοδήματα ειδικώς φορολογούμενα και υποκείμενα σε εισφορά αλληλεγγύης: Αναλυτικά, οι κατηγορίες εισοδημάτων που φορολογούνται αυτοτελώς με συντελεστή 15% ή 20% και ταυτόχρονα υπόκεινται σε ειδική εισφορά αλληλεγγύης, αλλά καλύπτουν και πρόσθετες διαφορές εισοδήματος λόγω τεκμηρίων, είναι οι ακόλουθες:

1) Τα μερίσματα. Στα μερίσματα περιλαμβάνονται τα εισοδήματα που προκύπτουν από μετοχές, ιδρυτικούς τίτλους, ή άλλα δικαιώματα συμμετοχής σε κέρδη, καθώς και τα εισοδήματα από άλλα εταιρικά δικαιώματα, στα οποία περιλαμβάνονται τα μερίδια, οι μερίδες συμπεριλαμβανομένων των προμερισμάτων και μαθηματικών αποθεματικών, οι συμμετοχές σε κέρδη προσωπικών επιχειρήσεων, οι διανομές των κερδών από κάθε είδους νομικό πρόσωπο ή νομική οντότητα, καθώς και κάθε άλλο συναφές διανεμόμενο ποσό.
2) Οι τόκοι των τραπεζικών καταθέσεων.
3) Οι τόκοι των συμφωνιών επαναγοράς (repos/ reverse repos)
4) Τα δικαιώματα. Ο όρος «δικαιώματα» σημαίνει το εισόδημα που αποκτάται ως αντάλλαγμα για τη χρήση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας ή σε αντάλλαγμα πληροφοριών που αφορούν βιομηχανική, εμπορική ή επιστημονική πείρα, οι πληρωμές για τη χρήση βιομηχανικού, εμπορικού ή επιστημονικού εξοπλισμού, για τη χρήση τεχνικών μεθόδων παραγωγής, τεχνικής ή τεχνολογικής βοήθειας, τεχνογνωσίας (knowhow), αποτελεσμάτων ερευνών, αναδημοσίευσης άρθρων και μελετών, καθώς και οι πληρωμές για συμβουλευτικές υπηρεσίες που παρέχονται ηλεκτρονικά μέσω δικτύων πληροφορικής σε βάση δεδομένων επίλυσης προβλημάτων, την ηλεκτρονική λήψη (downloading) λογισμικού ηλεκτρονικού υπολογιστή.

5) Τα κέρδη (οι υπεραξίες) από τη μεταβίβαση μετοχών που ανήκουν σε εταιρείες μη εισηγμένες σε χρηματιστηριακή αγορά.
6) Τα κέρδη από τη μεταβίβαση μετοχών και άλλων κινητών αξιών εισηγμένων σε χρηματιστηριακή αγορά, εφόσον ο μεταβιβάζων συμμετέχει στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας με ποσοστό τουλάχιστον 0,5% και εφόσον οι τίτλοι αυτοί έχουν αποκτηθεί από την 1η Ιανουαρίου 2009 και εξής.
7) Τα κέρδη από τη μεταβίβαση μεριδίων ή μερίδων σε προσωπικές εταιρείες.
8) Τα κέρδη από τη μεταβίβαση κρατικών ομολόγων και εντόκων γραμματίων ή εταιρικών ομολόγων.
9) Τα κέρδη από τη μεταβίβαση παραγώγων χρηματοοικονομικών προϊόντων.

Τα παραπάνω ποσά δηλώνονται στους κωδικούς των πινάκων 4Δ1 και 4Ε του βασικού εντύπου της φορολογικής δήλωσης Ε1.

Εισοδήματα φοροαπαλλασσόμενα, που υπόκεινται σε ειδική εισφορά αλληλεγγύης: Πέραν των παραπάνω περιπτώσεων, υπάρχουν και εισοδήματα που φοροαπαλλάσσονται και ταυτόχρονα επιβαρύνονται με ειδική εισφορά αλληλεγγύης, αλλά καλύπτουν και διαφορές εισοδήματος λόγω τεκμηρίων. Τέτοια ποσά είναι:

1) Τα προνοιακά επιδόματα που χορηγούνται τακτικά σε άτομα με αναπηρία κάτω από 80%, καθώς επίσης και σε άτομα με αναπηρία 80% και άνω που δεν είναι τυφλά ή δεν είναι κινητικά ανάπηρα.
Τέτοια ποσά είναι για παράδειγμα:
α) το προνοιακό επίδομα τυφλότητας
β) το διατροφικό επίδομα που δίνεται στους νεφροπαθείς, καθώς επίσης και σε όσους έχουν κάνει μεταμόσχευση καρδιάς, ήπατος, πνευμόνων και μυελού των οστών,
γ) τα επιδόματα λουτροθεραπείας, εισπνευσοθεραπείας, αεροθεραπείας και ενεσοθεραπείας που καταβάλλουν οι ασφαλιστικοί οργανισμοί στους δικαιούχους ασφαλισμένους,
δ) η μηνιαία οικονομική ενίσχυση που καταβάλλεται σε άτομα με βαριά νοητική υστέρηση, με εγκεφαλική παράλυση, με συγγενή αιμολυτική αναιμία ή αιμορραγική διάθεση, με βαριά αναπηρία σε ποσοστό 67% και άνω, και σε κωφάλαλα άτομα, αντίστοιχα, για την αντιμετώπιση των πρόσθετων δαπανών συντήρησης και περίθαλψής τους, καθώς και για την κάλυψη, εν γένει, των ειδικών αναγκών που προκύπτουν εξαιτίας της αναπηρίας τους.
2) Το Επίδομα Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΑΣ), το οποίο καταβάλλεται στους χαμηλοσυνταξιούχους.
3) Οι πράσινες και συνδεδεμένες αγροτικές ενισχύσεις που δεν υπερβαίνουν τα 12.000 ευρώ. Οι πράσινες και συνδεδεμένες ενισχύσεις που δεν υπερβαίνουν αθροιστικά τα 12.000 ευρώ δεν λαμβάνονται υπ’ όψιν, ως ακαθάριστα έσοδα κάθε φορολογούμενου αγρότη, για τον προσδιορισμό του φορολογητέου καθαρού κέρδους του. Ωστόσο, υπόκεινται κι αυτές σε ειδική εισφορά αλληλεγγύης.
4) Λοιπές αγροτικές εισοδηματικές ενισχύσεις. Οι υπόλοιπες κατηγορίες των εισοδηματικών αγροτικών επιδοτήσεων, πλην της βασικής ενίσχυσης και των πρασίνων και συνδεδεμένων, υπόκεινται σε ειδική εισφορά αλληλεγγύης.
5) Το εισόδημα φορολογικών κατοίκων αλλοδαπής που εργάζονται σε πρεσβείες, προξενεία κ.λπ.
6) Η διατροφή της συζύγου και των τέκνων.
7) Οι συντάξεις αναπήρων πολέμου ή θυμάτων πολέμου ή αναπήρων που υπέστησαν βλάβη κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας τους.
8) Τα επιδόματα αναγνωρισμένων πολιτικών προσφύγων.
9) Τα επιδόματα επικίνδυνης εργασίας ορισμένων κατηγοριών στρατιωτικών, τα οποία απαλλάσσονται κατά ποσοστό 65% από τον φόρο εισοδήματος.

10) Τα κέρδη από τη διάθεση παραγόμενης ηλεκτρικής ενεργείας μέχρι 10 KW.
11) Οι τόκοι ομολόγων Ελληνικού Δημοσίου ή έντοκων γραμματίων Ελληνικού Δημοσίου.
12) Τα κέρδη από την πώληση μετοχών εισηγμένων στο Χρηματιστήριο Αθηνών, εφόσον ο πωλητής έχει ποσοστό συμμετοχής στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας μικρότερο του 0,5%.
13) Τα κέρδη από τη μεταβίβαση εισηγμένων κινητών αξιών, οι οποίες αποκτήθηκαν πριν από την 1η/1/2009.
14) Τα εισοδήματα αλλοδαπής που φορολογούνται μόνο στην αλλοδαπή βάσει Συμβάσεων Αποφυγής Διπλής Φορολογίας (ΣΑΔΦ).
15) Τα αφορολόγητα κέρδη από ημεδαπά ΕΕ/ΕΟΧ/ΕΖΕΖ αμοιβαία κεφάλαια.
16) Τα απαλλασσόμενα μερίσματα ημεδαπών ή αλλοδαπών ναυτιλιακών εταιριών.
17) Το κοινωνικό εισόδημα αλληλεγγύης.
18) Το κέρδος από τη μεταβίβαση τίτλων φορολογικού κατοίκου χώρας με την οποία υπάρχει ΣΑΔΦ.
19) Το ασφάλισμα ομαδικών ασφαλιστηρίων συνταξιοδοτικών συμβολαίων ημεδαπής προέλευσης.
20) Το κέρδος από τη μεταβίβαση εταιρικών ομολόγων του ν. 3156/2003, καθώς και από εταιρικά ομόλογα εταιρειών ΕΕ και ΕΟΧ/ΕΖΕΖ.

Για όλα τα παραπάνω ποσά ισχύει η υποχρέωση αναγραφής τους στους κωδικούς 659-620 του πίνακα 6 της φορολογικής δήλωσης, εφόσον δεν έχουν προσυμπληρωθεί από τις υπηρεσίες της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων στους κωδικούς 619-620 του ιδίου πίνακα.

Ποσά απαλλασσόμενα από τον φόρο εισοδήματος και την ειδική εισφορά αλληλεγγύης: Πέραν των παραπάνω, υπάρχει και μια τρίτη κατηγορία εισοδημάτων τα οποία απαλλάσσονται και από τον φόρο εισοδήματος και από την ειδική εισφορά αλληλεγγύης και μπορούν επίσης να αξιοποιηθούν από τους φορολογούμενους που τα απέκτησαν για την κάλυψη τεκμηρίων.

Τα εισοδήματα των περιπτώσεων αυτών είναι τα εξής:

Μισθοί, συντάξεις κ.λπ. ολικώς τυφλών ή κινητικά αναπήρων 80% και άνω.
Αποζημίωση λόγω διακοπής εργασιακής σχέσης.
Αμοιβές υπαλλήλων της Ε.Ε. (Διατάξεις Προνομίων Ασυλιών της Ε.Ε.)
Αμοιβές των εργαζόμενων στην Τράπεζα Εμπορίου και Ανάπτυξης του Εύξεινου Πόντου. (Διατάξεις του άρθρου 52 της Ιδρυτικής της Συμφωνίας της Τράπεζας).
Αποδοχές που καταβάλλει ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) στους υπαλλήλους του.
Ενιαίο επίδομα στήριξης τέκνων.
Ειδικό επίδομα τριτέκνων και πολυτέκνων.
Εκλογική αποζημίωση (παρ. 1.αρ. 108 Π.Δ.26/2012).
Μερίσματα των εταιρειών της παρ.5 του άρθρου 45 του ν. 4141/2013.

Τα ποσά των περιπτώσεων αυτών πρέπει να αναγράφονται στους κωδικούς 657-658 του πίνακα 6 της φορολογικής δήλωσης. Κατά την ηλεκτρονική συμπλήρωση των κωδικών αυτών εμφανίζεται πίνακας επιλογών, στον οποίο τα παραπάνω ποσά αναλύονται ανάλογα με την προέλευσή τους.

Ποσά που δεν θεωρούνται εισόδημα: Η ισχύουσα νομοθεσία προβλέπει επίσης εξαιρέσεις από τους παραπάνω κανόνες για ορισμένα άλλα ποσά τα οποία δεν θεωρούνται εισόδημα, αλλά πρέπει να δηλώνονται κι αυτά στη φορολογική δήλωση για την κάλυψη τεκμηρίων. Τα ποσά αυτά είναι τα εξής:
Έσοδα από την πώληση ακινήτων.
Εφάπαξ ταμείων πρόνοιας και ασφαλιστικών οργανισμών.
Το τίμημα από τη διάθεση λοιπών περιουσιακών στοιχείων.
Εισαγωγή συναλλάγματος από νυν και πρώην κατοίκους αλλοδαπής.
Δάνεια.
Κληρονομιές.
Δωρεές ή γονικές παροχές χρηματικών ποσών (δωρεοδόχος).
Κέρδη από λαχεία, ΠΡΟΠΟ, ΛΟΤΤΟ κ.λπ.
Επίδομα αλλοδαπής.
Αποζημίωση για ηθική βλάβη.
Υποτροφίες.
«Κοινωνικό μέρισμα» του άρθρου 1 του ν. 4501/2017, το οποίο καταβλήθηκε εφάπαξ τον Δεκέμβριο του 2017 σε 1,95 εκατομμύριο δικαιούχους.
Λοιπά ποσά που δεν έχουν τα εννοιολογικά γνωρίσματα του εισοδήματος, δηλαδή δεν υπάρχει περιοδικότητα και μόνιμη πηγή προέλευσης, όπως οικονομικές ενισχύσεις που καταβάλλονται έκτακτα σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες.

Τα ποσά αυτών των περιπτώσεων δηλώνονται στους κωδικούς 781-782 του πίνακα 6 της ετήσιας δήλωσης φορολογίας εισοδήματος φυσικών προσώπων.

Στον πίνακα αυτό αναγράφεται επίσης το άθροισμα όλων των ποσών τόκων, ξεχωριστά για τον κάθε σύζυγο, καθώς και οι τόκοι που αναλογούν σε συνδικαιούχους λογαριασμών. Επιπλέον, αναγράφονται και τα ποσά του φόρου 10% που έχουν παρακρατηθεί. Το άθροισμα των τόκων από όλους τους τραπεζικούς λογαριασμούς, όπως αναγράφεται στον συγκεκριμένο πίνακα, πρέπει να μεταφερθεί στον κωδικό 667 για τον σύζυγο και στον κωδικό 668 για τη σύζυγο. Λίγο πιο κάτω, στους κωδικούς 675-676 πρέπει να δηλωθούν τα ποσά του φόρου που έχουν παρακρατηθεί από τους τόκους των καταθέσεων.

Στις περιπτώσεις κοινών τραπεζικών λογαριασμών σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα (κάθε μορφής στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό) υπάρχει υποχρέωση δήλωσης των ποσών των τόκων καταθέσεων που αναλογούν στους πραγματικούς δικαιούχους οι οποίοι καθορίζονται με βάση τις πραγματικές περιστάσεις. Ο προϊστάμενος της ΔΟΥ έχει, σε κάθε περίπτωση, τη διακριτική ευχέρεια να κρίνει διαφορετικά.

Πώς δηλώνονται οι τόκοι από καταθέσεις
Το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνει κάθε φορολογούμενος, κατά την ηλεκτρονική συμπλήρωση της φετινής φορολογικής του δήλωσης, για να δηλώσει τους τόκους που πιστώθηκαν το 2017 στους τραπεζικούς λογαριασμούς του ιδίου και της συζύγου του ή της συμβίας του (σε περίπτωση συμφώνου συμβίωσης) είναι να κάνει «κλικ» πάνω στη λέξη «ΕΔΩ» που περιλαμβάνεται στη φράση «Για εμφάνιση τόκων πατήστε ΕΔΩ», στην παράγραφο 3 του υποπίνακα 4Δ1 του ηλεκτρονικού εντύπου Ε1. Μόλις «κλικάρει» πάνω στη λέξη αυτή θα εμφανιστεί στην οθόνη του υπολογιστή του ένας πληροφοριακός πίνακας στον οποίο αναγράφονται αναλυτικά όλα τα ποσά των τόκων που έχουν πιστωθεί κατά τη διάρκεια του 2017 σε κάθε τραπεζικό λογαριασμό του ιδίου και της συζύγου του. Στον πίνακα αυτό αναγράφεται επίσης το άθροισμα όλων των ποσών τόκων, ξεχωριστά για τον κάθε σύζυγο, καθώς και οι τόκοι που αναλογούν σε συνδικαιούχους λογαριασμών. Επιπλέον, αναγράφονται και τα ποσά του φόρου 10% που έχουν παρακρατηθεί. Το άθροισμα των τόκων από όλους τους τραπεζικούς λογαριασμούς, όπως αναγράφεται στον συγκεκριμένο πίνακα, πρέπει να μεταφερθεί στον κωδικό 667 για τον σύζυγο και στον κωδικό 668 για τη σύζυγο. Λίγο πιο κάτω, στους κωδικούς 675-676 πρέπει να δηλωθούν τα ποσά του φόρου που έχουν παρακρατηθεί από τους τόκους των καταθέσεων.

Oδηγίες για ανείσπρακτα ενοίκια
Τα ενοίκια που δεν κατάφερε να εισπράξει ο ιδιοκτήτης από τον ενοικιαστή του κατά τη διάρκεια του 2017 μπορεί να τα δηλώσει και φέτος σε ξεχωριστό πεδίο στο έντυπο Ε2, το οποίο φέρει τον τίτλο «Αναλυτική Κατάσταση για τα Μισθώματα Ακίνητης Περιουσίας», καθώς και σε ξεχωριστούς κωδικούς στο βασικό έντυπο Ε1 της φορολογικής δήλωσης, προκειμένου να αποφύγει την υποχρέωση καταβολής φόρου εισοδήματος για τα ποσά αυτά.

Συγκεκριμένα, τα ανείσπρακτα ενοίκια πρέπει να δηλωθούν στη στήλη 16 της πρώτης σελίδας του εντύπου Ε2 και στη συνέχεια πρέπει να μεταφερθούν στους κωδικούς 125-126 του υποπίνακα Δ2 του Πίνακα 4 στην 3η σελίδα του εντύπου Ε1 της φορολογικής δήλωσης. Η ξεχωριστή αναγραφή των ποσών αυτών κρίνεται αναγκαία, προκειμένου οι ιδιοκτήτες ακινήτων να μην πληρώσουν φόρο εισοδήματος και γι’ αυτά. Ωστόσο, για να δηλωθούν τα ποσά αυτά σε ξεχωριστούς κωδικούς και να μη φορολογηθούν θα πρέπει να πληρούνται και οι λοιπές προϋποθέσεις που προβλέπει ο νόμος. Θα πρέπει δηλαδή έως την προθεσμία υποβολής της δήλωσης να έχει εκδοθεί εις βάρος του ενοικιαστή διαταγή πληρωμής ή διαταγή απόδοσης χρήσης μεσαίου ή δικαστική απόφαση αποβολής ή επιδίκασης μισθωμάτων ή έχει ασκηθεί εναντίον του μισθωτή αγωγή αποβολής ή επιδίκασης μισθωμάτων. Ειδικότερα, για να δηλωθούν ξεχωριστά τα ανείσπρακτα ενοίκια και να μη φορολογηθούν θα πρέπει ο ιδιοκτήτης, πριν από την ηλεκτρονική υποβολή των εντύπων Ε2 και Ε1, να προσκομίσει στην αρμόδια ΔΟΥ ευκρινή φωτοαντίγραφα (φωτοτυπίες) των διαταγών, δικαστικών αποφάσεων που έχουν εκδοθεί ή αγωγών που έχουν ασκηθεί έως και την προθεσμία υποβολής της δήλωσης φορολογίας εισοδήματος.