Με ιδιαίτερη συγκίνηση και βαθειά αίσθηση χρέους, προσέρχομαι σήμερα στην εκδήλωση για την Εθνική Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων, που υπήρξαν Ήρωες και Μάρτυρες, ταυτοχρόνως, του Ολοκαυτώματος. Του φριχτού αυτού εγκλήματος, της ανείπωτης αυτής τραγωδίας, που διαπράχθηκε από τους γερμανούς ναζί κατά την διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου και σημάδεψε, μια για πάντα, την Παγκόσμια Ιστορία.

I. Στο σημείο αυτό παίρνω ως αφετηρία των σκέψεών μου δύο, εμβληματικές κυριολεκτικώς, μελέτες για τα αίτια που γέννησαν την πανανθρώπινη τραγωδία του Ολοκαυτώματος.

Α. Ο Mark Mazower, στο εξαιρετικό βιβλίο του «Σκοτεινή Ήπειρος», απέδειξε ότι, δυστυχώς, η Ευρώπη στον εικοστό αιώνα «δεν ήταν η φυσική πατρίδα της ελευθερίας και της δημοκρατίας όσο ένα εφιαλτικό εργαστήρι κοινωνικού και πολιτικού πειραματισμού», με αποτέλεσμα ως το 1940 τα δημοκρατικά ιδεώδη και η αξία της δημοκρατικής διακυβέρνησης να έχουν «υποχωρήσει» δραματικά στις συνειδήσεις αρκετών ευρωπαϊκών λαών, γεγονός που ευνόησε την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία.

Β. Και ο Saul Friedländer, στο εξαιρετικά τεκμηριωμένο βιβλίο του, «Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι», ανέδειξε με ενάργεια και, ως εκ τούτου, με απόλυτη πειστικότητα, ότι η ναζιστική ιδεολογία υπαγόρευσε την γερμανική πολιτική της εποχής εκείνης, καθιστώντας την εξόντωση των Εβραίων αναπόσπαστο μέρος της και πρωταρχικό της στόχο.

1. Ο έγκριτος αυτός, τσεχικής καταγωγής, ιστορικός δίνει, στο προαναφερθέν βιβλίο του, έμφαση στην φυλετική -αντισημιτική ρητορική του ναζισμού, όπως και στο γεγονός ότι ο ίδιος ο Χίτλερ ενεχόταν στην λήψη όλων των σημαντικών αποφάσεων για την εξόντωση των Εβραίων. Σύμφωνα με τον Friedländer, η αντισημιτική εμμονή βρισκόταν στην καρδιά του ναζιστικού «ιδεολογικού σύμπαντος», ως ενοποιητικός κώδικας της φυλετικής κοινότητας και ως μέσο διαρκούς κινητοποίησης του καθεστώτος.

2. Το Άουσβιτς, επομένως, όπως και κάθε αντίστοιχο ναζιστικό κολαστήριο της εποχής, θα έπρεπε να είχαν προβλεφθεί ως το, νομοτελειακώς επερχόμενο, φρικιαστικό αποτέλεσμα της ναζιστικής ιδεολογίας. Έχει απόλυτο δίκαιο, λοιπόν, ο Friedländer, όταν επιγραμματικά, σημειώνει: «Κάθε ιστορικό έργο για τα γεγονότα αυτής της περιόδου θα πρέπει να πραγματοποιείται ή να εξετάζεται σε σχέση με τα γεγονότα του Άουσβιτς…Εδώ η ιστορία φθάνει στα όριά της».

ΙΙ. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο ανακαλώ, με ιερή συγκίνηση, στην μνήμη μου την περιήγησή μου, όταν επισκέφθηκα το Ισραήλ, στο Μουσείο του Ολοκαυτώματος, στο Γιαντ Βασέμ.

Α. Θεωρώ αυτό το προσκύνημα ως την κορυφαία στιγμή της τότε επίσκεψής μου στο Ισραήλ. Και υπό τα δεδομένα αυτά αισθάνομαι ικανοποίηση διότι, προ ολίγων ημερών, υπέγραψα το προεδρικό διάταγμα, το οποίο ήδη δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, για την ανέγερση του Μουσείου του Ολοκαυτώματος στην Θεσσαλονίκη. Εμείς, οι Έλληνες, πιστεύουμε ότι το Μουσείο αυτό είναι ο ελάχιστος φόρος τιμής στην Ιερή Μνήμη των συμπατριωτών μας Εβραίων, που έπεσαν θύματα της ναζιστικής θηριωδίας.

Β. Πολλώ μάλλον όταν ήταν Έλληνες κρατούμενοι στο Άουσβιτς οι οποίοι τόλμησαν, τον Οκτώβριο του 1944, πιστοί στην Ελληνική παράδοση του Ανθρωπισμού και της Ελευθερίας, να εξεγερθούν μέσα σ’ αυτό το κολαστήριο και να προτιμήσουν την στυγνή εκτέλεση από την φρικτή σκλαβιά. Και έτσι, ως γνήσιοι Έλληνες, έδωσαν για μιαν ακόμη φορά, νόημα στον Ύμνο προς την Ελευθερία του Διονυσίου Σολωμού, ήτοι στον Εθνικό μας Ύμνο, τον οποίο, κατά τις μαρτυρίες της εποχής, έψαλαν πριν την εκτέλεσή τους.

ΙΙΙ. Επιπλέον, επιθυμώ να εξάρω το γεγονός ότι το Μουσείο του Ολοκαυτώματος στην Θεσσαλονίκη θα λειτουργεί και ως λίκνο πολύτιμων διδαγμάτων για το μέλλον.

Α. Με την έννοια ότι, φυσικά μαζί με τα άλλα αντίστοιχα Μουσεία, ανά τον κόσμο, θα εμπνέει, urbi et orbi, το εξής μήνυμα: Κάθε μέλος της Παγκόσμιας Κοινότητας έχει χρέος να θυμάται, για χάρη του Ανθρώπου και της Ανθρωπότητας, ότι το Ολοκαύτωμα είναι το χειρότερο έγκλημα κατά της Ανθρωπότητας, που δεν πρέπει να επαναληφθεί, με κάθε κόστος.

Β. Περαιτέρω δε το Ολοκαύτωμα σηματοδοτεί την απερίφραστη καταδίκη κάθε Γενοκτονίας, όπου Γης. Κάτι που για εμάς, τους Έλληνες, προσλαμβάνει τεράστια σημασία, αφού έχουμε, ως Λαός και ως Έθνος, ζήσει την τραγωδία δύο Γενοκτονιών: Της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας.

IV. Υπάρχουν σήμερα άκρως διαφωτιστικές μελέτες για την ιστορία των εβραϊκών κοινοτήτων στην Θεσσαλονίκη, στα Γιάννενα, στην Βέροια, στην Σίφνο και σε άλλα μέρη της Ελλάδας.

Α. Επιπλέον, έχουν ιδιαίτερη σημασία οι προσωπικές μαρτυρίες των Ελλήνων Εβραίων, που επέζησαν του Ολοκαυτώματος. Διότι αυτοί οι συμπολίτες μας δεν αποτελούν απλώς «ζωντανή Ιστορία», αφού η μνήμη χρειάζεται για να στηρίζει την Ιστορία. Τα όσα αυτοί οι άνθρωποι μαρτυρούν συνιστούν, επιπλέον, ηχηρή υπόμνηση αιώνιου χρέους -όχι μόνον δική μας, αλλά όλων των Ευρωπαίων- να καταστήσουμε την Ευρώπη, μέσ’ από την τωρινή θεσμική της έκφραση ως «Ευρωπαϊκής Ένωσης», μια περιοχή της Υφηλίου στην οποία να εξακολουθήσει ν’ ακμάζει ένας Πολιτισμός πιστός στις αρχές, που υπαγορεύουν οι αρχετυπικές του ρίζες, δηλαδή οι απαράγραπτες παρακαταθήκες του Ανθρωπισμού και της Αλληλεγγύης.

Β. Η πρόσφατη επανέκδοση, για παράδειγμα, της κλασικής μελέτης της Έρικα Κούνιο-Αμαρίλιο και του Αλμπέρτου Ναρ, «Προφορικές Μαρτυρίες Εβραίων της Θεσσαλονίκης για το Ολοκαύτωμα», συμβάλλει ουσιαστικά στον εμπλουτισμό της ιστορικής μας γνώσης και της εθνικής μας αυτοσυνειδησίας, οπότε λειτουργεί ως δείκτης πορείας για την πραγμάτωση του προμνημονευόμενου σκοπού.

V. Ολοκληρώνω την σύντομη αυτή ομιλία μου τονίζοντας τα εξής:

Α. Θα ήταν μέγιστο λάθος να παρασυρθούμε από μιαν αντίληψη ανώδυνου εφησυχασμού πως, δήθεν, ο κίνδυνος των νοσταλγών του ναζισμού ανήκει στο παρελθόν. Και μόνον η εμπειρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών-μελών της, μέσα στο 2017, βεβαιώνει του λόγου το ασφαλές. Και για να γίνω σαφέστερος: Οι εκλογικές αναμετρήσεις, κατά την διάρκεια του παρελθόντος έτους, στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποδεικνύουν ότι υπολείμματα του ναζισμού, διόλου ευκαταφρόνητα, ελλοχεύουν.

Β. Αυτά τα υπολείμματα πρέπει να πάρουν την απάντηση που τους αρμόζει, μέσα από πολιτικές που υπερασπίζονται από την μια πλευρά τον Ανθρωπισμό, την Δημοκρατία και την Ελευθερία. Και, από την άλλη πλευρά, μιαν οικονομική αντίληψη, η οποία περιθωριοποιεί την αδιέξοδη λιτότητα, που προκαλεί τις μεγάλες ανισότητες και οδηγεί, νομοτελειακώς, στην περιθωριοποίηση και την εξαθλίωση του Ανθρώπου. Άρα στον κίνδυνο ρήξης του κοινωνικού ιστού, λόγω απουσίας ενός στιβαρού Κοινωνικού Κράτους Δικαίου.

Η Ευρώπη, που υπήρξε η μήτρα της μεγάλης πολιτισμικής παράδοσης του Ανθρωπισμού, έχει όλα τα εχέγγυα, εφόσον τα συνοδεύει και η αναγκαία φρόνηση, να γίνει πλανητικού βεληνεκούς δύναμη υπεράσπισης της Ειρήνης, της Αλληλεγγύης, της Δημοκρατίας και της Δικαιοσύνης, μ΄ έμφαση στον πυλώνα της Κοινωνικής Δικαιοσύνης. Προς αυτή την κατεύθυνση οφείλουμε να εργασθούμε όλοι μας, τιμώντας έμπρακτα την ιερή μνήμη όλων των Εβραίων, Ελλήνων και μη, που «μαρτύρησαν» στο Ολοκαύτωμα.