Γιατί απέτυχε το βασικό εισόδημα – Ποιες παράμετροι υπονόμευσαν το φιλόδοξο φινλανδικό πείραμα

Πριν από περίπου έναν χρόνο η κυβέρνηση της Φινλανδίας αποφάσισε να σταματήσει ένα πείραμα που είχε προκαλέσει μεγάλο ενδιαφέρον και… αναστάτωση σε ορισμένους, ολοκληρώνοντας την πιλοτική εφαρμογή του συστήματος χορήγησης σε μια ομάδα ατόμων στη χώρα του βασικού εισοδήματος.

Το πείραμα είχε διαρκέσει δύο χρόνια. Από 1.1.2017 ώς 31.12.2018 το βασικό εισόδημα, ύψους 560 ευρώ τον μήνα, χορηγήθηκε σε 2.000 άνεργα άτομα, ηλικίας 25 έως 58 ετών, και η ολοκλήρωση του προγράμματος συνοδεύτηκε, μερικούς μήνες αργότερα, με σχόλια που το χαρακτήριζαν «αποτυχημένο», καθώς δεν συνοδεύτηκε από επίτευξη των στόχων που η κυβέρνηση του Ελσίνκι είχε θέσει για αυτό.

Σε μια εποχή όπου όλο και περισσότερη συζήτηση γίνεται για την καθιέρωση του βασικού εισοδήματος σε διάφορες χώρες, το πείραμα της Φινλανδίας θεωρήθηκε οπισθοδρόμηση για τους οπαδούς του βασικού εισοδήματος, ωστόσο, αν κάποιος ξεπεράσει τις αρχικές δηλώσεις των ιθυνόντων, τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι.

Η «αποτυχία»

Έντεκα μήνες μετά τη λήξη του προγράμματος η συζήτηση φαίνεται ότι όχι μόνο δεν έχει τελειώσει, αλλά συνεχίζει να αποτελεί μέρος ενός γενικότερου προβληματισμού για το πώς πρέπει οι κυβερνήσεις να βοηθήσουν τους ανθρώπους που, για διάφορους λόγους, μένουν εκτός αγοράς εργασίας. Σημειώνεται ότι το βασικό εισόδημα στη Φινλανδία δινόταν στην ομάδα του πειράματος χωρίς προϋποθέσεις. Αυτό σήμαινε ότι, ακόμα κι αν τα υποκείμενα του προγράμματος έβρισκαν δουλειά στη διάρκεια του πειράματος, θα συνέχιζαν να παίρνουν το βασικό εισόδημα.

Κάπου εδώ βρίσκεται ο λόγος που επικαλέστηκε η φινλανδική κυβέρνηση για να μην επεκτείνει το πρόγραμμα, καθώς, σύμφωνα με τα στοιχεία του Kela, της υπηρεσίας κοινωνικής ασφάλειας της χώρας, το βασικό εισόδημα δεν ήταν αρκετό για να δώσει στους ανθρώπους που το λάμβαναν κίνητρο να αναζητήσουν εργασία (μερική απασχόληση ή κάτι αντίστοιχο), κάτι που σε άτομα με παρόμοια χαρακτηριστικά, που βρίσκονταν εκτός προγράμματος, θα σήμαινε απώλεια των επιδομάτων που λαμβάνουν από το κράτος (επίδομα ανεργίας κ.λπ.).

Κάπως έτσι, μετά τα δύο χρόνια πιλοτικής εφαρμογής, το πρόγραμμα θεωρήθηκε αποτυχημένο και σταμάτησε και οι αντίπαλοι του βασικού εισοδήματος το κήρυξαν μη βιώσιμο και μάλλον μη βολικό για την καταπολέμηση της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Δει δη χρημάτων

Ωστόσο τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Το φινλανδικό πείραμα, σύμφωνα με κάποιους αναλυτές, ήταν σχεδόν καταδικασμένο να αποτύχει προτού καν αρχίσει. Μάλιστα, ακόμα και μέλη της επιβλέπουσας ομάδας του προγράμματος παραδέχθηκαν εκ των υστέρων ότι οι προϋποθέσεις και τα όρια που είχαν τεθεί κάθε άλλο παρά διασφαλίζουν οριστικά συμπεράσματα για το πρόγραμμα αυτό καθαυτό.

Επισημαίνουν δε, σύμφωνα με πρόσφατο εκτενέστατο ρεπορτάζ του αμερικανικού περιοδικού «Jacobin» (το οποίο ρέπει προς τη Σοσιαλδημοκρατία) ότι τρεις ήταν οι βασικές αιτίες που το πρόγραμμα δεν τα πήγε καλά, με πρώτη και σημαντικότερη τη χρηματοδότηση.

Συγκεκριμένα, η τότε κυβέρνηση της Φινλανδίας αποφάσισε να δώσει μόλις 20 εκατομμύρια ευρώ για το πιλοτικό πρόγραμμα του βασικού εισοδήματος. Η περιορισμένη χρηματοδότηση σήμαινε σχεδόν αυτόματα ότι και το ποσό θα ήταν μικρό και το δείγμα αναφοράς περιορισμένο, αλλά και η χρονική διάρκεια του προγράμματος όχι επαρκής για να εξαχθούν σαφή συμπεράσματα.

Αν σε αυτά προστεθεί και ότι ο τότε υπουργός Οικονομικών της χώρας Πέτερι Όρπο ήταν κατά του προγράμματος, αλλά και ότι το πρόγραμμα αποφασίστηκε να εφαρμοστεί τον Μάιο του 2016, δίνοντας μικρό χρονικό περιθώριο προετοιμασίας, γίνεται εύκολα προφανές ότι τα πράγματα δεν ήταν και τόσο ευοίωνα για το πείραμα.

Ειδικοί επισημαίνουν ότι για την εξαγωγή συμπερασμάτων θα έπρεπε και το μηνιαίο ποσό που λάμβανε ο κάθε συμμετέχων στο πρόγραμμα να είναι μεγαλύτερο, όπως και ο χρόνος διάρκειας του προγράμματος.

Γραφειοκρατία

Σε δεύτερο επίπεδο οι ερευνητές που «έτρεξαν» το πρόγραμμα είχαν να αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα λόγω της γραφειοκρατίας, τα οποία άρχιζαν από το ότι δεν υπήρχε καν φορολογική πρόβλεψη για τους 2.000 ανέργους που θα συμμετείχαν σε αυτό (η μόνη προϋπόθεση ήταν ότι λάμβαναν το επίδομα ανεργίας από το Kela, το οποίο είναι σχετικά χαμηλό), περνούσαν από την αλλαγή, τον Αύγουστο του 2016, του υπουργού Κοινωνικών Υποθέσεων και Υγείας της χώρας και κατέληγαν στην άρνηση του γραφείου του πρωθυπουργού να αυξήσει τον χρόνο διάρκειας του προγράμματος και του διαθέσιμου ποσού.

Μάλιστα έχουν υπάρξει επιστήμονες που έχουν εκφράσει την άποψη ότι το πείραμα δεν θα πρέπει καν να ληφθεί υπόψη, καθώς θεωρούν ότι τόσο ο αριθμός των ατόμων που λάμβαναν το (μερικό) βασικό εισόδημα ήταν μικρός (αρχικά οι ερευνητές ήλπιζαν ότι θα συμμετείχαν περίπου δέκα χιλιάδες άτομα) όσο και λόγω του ότι δεν υπήρχε φορολογική διάσταση στο πρότζεκτ.

Μέσα σε όλα αυτά η φινλανδική κυβέρνηση, το 2017, εν μέσω εξέλιξης του προγράμματος, άλλαξε το σύστημα χορήγησης των επιδομάτων ανεργίας, επιδιώκοντας οι άνεργοι να αναζητούν πιο ενεργά εργασία, ειδάλλως τα επιδόματα θα περικόπτονται δραματικά, σύμφωνα με Το Ποντοκι.

Πιο χαρούμενοι

Ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία του προγράμματος, ωστόσο, ήταν ότι οι συμμετέχοντες σε αυτό δήλωσαν ότι στη διάρκειά του ήταν πιο χαρούμενοι και πιο ξέγνοιαστοι, καθώς ούτε τη γραφειοκρατία για να λαμβάνουν τα επιδόματά τους είχαν να αντιμετωπίσουν ούτε κινδύνευαν να τα χάσουν αν έβρισκαν μια δουλειά η οποία θα τους παρείχε συμπληρωματικό εισόδημα, το οποίο, όμως, δεν τους έφτανε για να ζήσουν. Εν κατακλείδι, μπορεί το πείραμα του βασικού εισοδήματος να κρίθηκε αποτυχημένο, αλλά η κριτική που δέχθηκε ο τρόπος με τον οποίο διεξήχθη κάθε άλλο παρά κλείνει την πόρτα σε μελλοντικές νέες πρωτοβουλίες σε αυτή την κατεύθυνση.