Ομάδα Αναπληρωτών Βιολόγων
Δεν έχει περάσει ούτε ένας χρόνος από τότε που σύμβουλοι του Υπουργού Παιδείας αποφάσισαν να κόψουν μία ώρα Βιολογίας και μια ώρα Γεωγραφίας από το πρόγραμμα του Γυμνασίου, αφήνοντας να εννοηθεί ότι είναι δευτερεύοντα μαθήματα και για αυτό άλλωστε δεν θα είναι μέσα στα μαθήματα που εξετάζονται. Η διεθνής πραγματικότητα συνηγορεί στο αντίθετο. Ας μελετήσουμε, για παράδειγμα, τις πρώτες χώρες στην κατάταξη του PISA 2012. Έχουμε δημοσιεύσει τα ωρολόγια προγράμματα των γυμνασίων αυτών των χωρών:
και μένει να δημοσιεύσουμε τα προγράμματα των χωρών που έχουν ενιαίο μάθημα Φυσικών Επιστημών με κατανομή των αντικειμένων σε κάθε τάξη.
Με τα μέχρι τώρα στοιχεία μπορούμε να πάρουμε μια πρώτη εικόνα για τον διδακτικό χρόνο που καταλαμβάνει η Βιολογία ανάμεσα στα τρία αντικείμενα Φυσική, Χημεία, Βιολογία. Ο πίνακας 1 αφορά τα τρία χρόνια μόνο, αντίστοιχα των δικών μας Α Β Γ γυμνασίου (σε κάποιες χώρες όμως το Γυμνάσιο δεν είναι τριετές). Δυστυχώς, επειδή σε μερικές χώρες δεν περιλαμβάνεται Γεωλογία στην κατώτερη δευτεροβάθμια ή επειδή είναι ενταγμένη στην Γεωγραφία μαζί με Ιστορία, δεν περιλαμβάνεται η Γεωλογία σε αυτόν τον πίνακα. Αργότερα όμως όταν θα δημοσιεύσουμε προγράμματα Γυμνασίου και Λυκείου για πάνω από 120 χώρες θα είναι πιο εύκολο να πάρουμε μια συγκεντρωτική εκτίμηση για την Γεωλογία-Γεωγραφία.
Πίνακας 1 Για τον Καναδά χρησιμοποιήθηκε η επαρχία του Οντάριο. Για την Γερμανία χρησιμοποιήθηκε το κρατίδιο της Βαυαρίας, ενώ για την Ελβετία το καντόνι της Ζυρίχης.
Από τον πίνακα (αλλά και από τις υπόλοιπες χώρες που δεν φαίνονται σε αυτόν, είτε αν έχουν ενιαίο μάθημα Φυσικών Επιστημών, είτε χωριστά μαθήματα) εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι το αντικείμενο της Βιολογίας δεν είναι δευτερεύον στο Γυμνάσιο. Παρόλο που η ανάλυση είναι ποσοτική (και ημιτελής) θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο διδακτικός χρόνος που αποδίδεται στο μάθημα, πιθανώς, σχετίζεται με την αντίληψη που έχει κάθε χώρα ως προς την σημαντικότητα και την έκταση της ύλης που πρέπει να καλυφθεί. Είναι σαφές και αποδεικνύεται ότι στην Ελλάδα επικρατεί η αντίθετη αντίληψη σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο. Παραδοσιακά η Βιολογία θεωρείται κατ΄ εξοχήν μάθημα γενικής παιδείας στις περισσότερες χώρες του κόσμου και κυριαρχεί στην κατώτερη Δευτεροβάθμια ανάμεσα στις υπόλοιπες Φυσικές Επιστήμες. Τελευταία όμως γίνονται προσαρμογές στα προγράμματα αρκετών χωρών προς την ισότιμη αντιμετώπιση των τεσσάρων Φυσικών Επιστημών στην κατώτερη δευτεροβάθμια. Για παράδειγμα στο Αγγλικό πρόγραμμα γίνεται ρητή αναφορά να δωθεί ίσο βάρος και στα 4 αντικείμενα, όπως και στην Αυστραλία και τον Καναδά.. Παρόλα αυτά η Βιολογία εξακολουθεί να διδάσκεται περισσότερο από τα άλλα μαθήματα στα Γυμνάσια των περισσότερων χωρών.Η κοινή ύλη σε αυτή τη βαθμίδα στις περισσότερες χώρες αφορά το περιβάλλον και την οικολογία, την ταξινόμηση φυτών και ζώων, την εξέλιξη, το κύτταρο και την φυσιολογία (αναπαραγωγικό, αισθήσεις, πεπτικό). Αναγνωρίζοντας αυτήν την πραγματικότητα τα θέματα του PISA 2015 ήταν προσανατολισμένα στην Βιολογία.
Μπορούμε επίσης να αναφέρουμε πρώϊμα αποτελέσματα από την έρευνά μας σύμφωνα με την οποία διαπιστώνουμε ότι:
  1. Η Ελλάδα με το μονόωρο μάθημα Βιολογίας στις τρείς τάξεις του Γυμνασίου (δηλαδή 3 x 45λεπτα= 2 ώρες και 15 λεπτά στα τρία χρόνια, ίσως και λιγότερο αφού σπάνια μια διδακτική ώρα διαρκεί 45 λεπτά) είναι η χώρα με το λιγότερο ωρολογιακό χρόνο Βιολογίας στην κατώτερη Δευτεροβάθμια από τις 120 χώρες που μελετάμε. Οι πιο κοντινές χώρες σε εμάς είναι η Αυστραλία και η Ιταλία. Η Αυστραλία έχει ενιαίο μάθημα Φυσικών Επιστημών στο τετραετές Γυμνάσιο. Στην Βιολογία για τα τρία πρώτα χρόνια αντιστοιχούν 2 ώρες (με τον 4ο χρόνο αντιστοιχούν 2ώρες και 45 λεπτά). Ως προς την Ιταλία είναι δύσκολο να υπολογιστεί ο χρόνος που αντιστοιχεί στην διδασκαλία βιολογικών θεμάτων, διότι οι Φυσικές Επιστήμες διδάσκονται μαζί με τα Μαθηματικά σύμφωνα με τις επιλογές του διδάσκοντα. Πάντως σύμφωνα με τις οδηγίες η διδασκαλία μπορεί να αναχθεί μεταξύ λιγότερο από 2 ώρες εως και 2ώρες και 40 λεπτά στα τρία χρόνια. Δεν είναι θέμα στείρας σύγκρισης αλλά ένδειξη ότι σε αυτό το χρόνο δεν είναι δυνατόν να καλυφθεί η έκταση του αντικειμένου. Εννοείται ότι στην Ιταλία διδάσκονται σε ακόμη λιγότερο από αυτό το χρόνο η Φυσική και η Χημεία, ενώ στην Αυστραλία τον ίδιο.
  2. Από 120 χώρες, η Βιολογία διδάσκεται σε ίσο ή σε περισσότερο χρόνο από την Φυσική. Οι χώρες στις οποίες η Φυσική διδάσκεται περισσότερο από την Βιολογία στην κατώτερη δευτεροβάθμια φαίνονται στον πίνακα 2. Ωστόσο, όπως είπαμε προηγουμένως, ακόμα και σε αυτές τις χώρες αντιστοιχεί περισσότερος ωρολογιακός χρόνος για την διδασκαλία της Βιολογίας. Για παράδειγμα, στην τελευταία χώρα, το Τουρκμενιστάν, η Βιολογία και η Χημεία είναι τρίωρη σε κάθε τάξη, ενώ η Φυσική είναι 5ωρη στην τρίτη τάξη επειδή περιλαμβάνει και Αστρονομία.
Επίσης είναι ευκαιρία να κάνουμε μια επικαιροποίηση της περσινής δημοσίευσης για το πρόγραμμα των Φυσικών Επιστημών που ακολουθούν οι χώρες του PISA σε σχέση με την φετινή τους κατάταξη στον διαγωνισμό του PISA 2015, στον παρακάτω πίνακα 3.
Όπως ειπώθηκε και την προηγούμενη φορά
δεν υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στο ενοποιημένο μάθημα και τις καλύτερες επιδόσεις, αν και ούτε είναι σίγουρο ότι αυτές οι επιδόσεις αντιπροσωπεύουν τα καλύτερα συστήματα, αλλά είναι σίγουρο ότι αντιπροσωπεύουν συγκεκριμένες παραμέτρους. Οι πρώτες χώρες έχουν τις ίδιες επιδόσεις σε όλα τα μαθήματα γεγονός που καταδεικνύει ότι αυτό οφείλεται σε άλλους παράγοντες της εκπαίδευσης (οικονομικούς, οργανωτικούς). Μια ιδιάζουσα περίπτωση στην οποία αξίζει να σταθούμε φέτος είναι η Εσθονία η οποία αναρριχήθηκε στην 3η θέση των Φυσικών Επιστημών, μπροστά και από την Φινλανδία στην Ευρώπη, ενώ έχει λίγο χαμηλότερες θέσεις στα άλλα μαθήματα. Τα ωρολόγια προγράμματα της Φινλανδίας και της Εσθονίας υπάρχουν στην παλιότερη δημοσίευση μας.
Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η Εσθονία έχει το μεγαλύτερο ποσοστό χρόνου διδασκαλίας Φυσικών Επιστημών στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση (21%) από όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ (11%). H αύξηση των ωρών Φ.Ε. στην Εσθονία έχει γίνει μέσα στην τελευταία δεκαετία. Η Ελλάδα είναι στο 10%.
Σε επόμενο άρθρο θα συζητήσουμε τα πρώτα ευρύματα σχετικά με τις τάσεις εξειδίκευσης ή ενοποίησης των Φυσικών Επιστημών στη βαθμίδα του Γυμνασίου στις υπόλοιπες χώρες, τους προβληματισμούς που έχουν δημιουργηθεί σε αυτές, παραδείγματα πρόσφατων αλλαγών, ποιές άλλες εναλλακτικές ομαδοποίησης εμφανίζονται, σε ποιές χώρες, και πόσες ώρες εβδομαδιαίως είναι η διάρκεια του ενιαίου μαθήματος σε όλες τις χώρες που μελετάμε, καθώς και τις συντεχνιακές πιέσεις στην Ελλάδα που πιέζουν προς συγκεκριμένη κατεύθυνση.
Ομάδα Αναπληρωτών Βιολόγων