Η ενσωμάτωση της εκπαίδευσης στα ωρολόγια προγράμματα των σχολείων, από πολύ νωρίς («early age») επιτρέπει στα παιδιά να αποκτήσουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες για να κτίσουν μία υπεύθυνη οικονομική συμπεριφορά, αναφέρει ο Μαδεμλής Δημήτριος, οικονομολόγος-Μ.Β.Α.

Λαμβάνοντας υπόψη τα αναφερόμενα από τον Ο.Ο.Σ.Α και το P.IS.A. (βλέπε παρακάτω) προτείνονται:

α) η παροχή οικονομικών γνώσεων στα παιδιά μας να ξεκινήσει άμεσα από το Γυμνάσιο (ας μην λησμονούμε το γεγονός ότι ένα ποσοστό των μαθητών μας δεν συνεχίζουν τις σπουδές τους στο λύκειο), με την ένταξη στα ωρολόγια προγράμματα, των τριών (3) τάξεών του, οικονομικών μαθημάτων (υπάρχουν άμεσα εφαρμόσιμες προτάσεις, σχετικά με τη θεματολογία),

β) ένα υποχρεωτικό μάθημα οικονομικού περιεχομένου στην Α΄ λυκείου,

γ) ένα μάθημα οικονομικού περιεχομένου στη Β΄ λυκείου, για τους μαθητές που σκοπεύουν να επιλέξουν, στην Γ΄ λυκείου, το 4Ο Επιστημονικό Πεδίο («Επιστήμες Οικονομίας και Πληροφορικής») και

δ) η διατήρηση του μαθήματος «Αρχές Οικονομικής Θεωρίας» της Γ΄ Λυκείου, ως έχει.

Τεκμηρίωση προτάσεων (αποκλειστικά και μόνο βάσει Ο.Ο.Σ.Α. και P.I.S.A)

Πολλά θα μπορούσαν να ειπωθούν (π.χ. παγκόσμια οικονομική κρίση 2008, ελληνική οικονομική κρίση 2010, οικονομικές επιπτώσεις πανδημίας covid-19 κ.α.) προκειμένου να υποστηριχθεί η αδιαμφισβήτητα επιβεβλημένη, από τις ανάγκες της κοινωνίας, ενίσχυση της πολύ πτωχής, σήμερα, οικονομικής εκπαίδευσης που παρέχεται στους μαθητές των σχολείων της χώρας μας, σύμφωνα με τα ισχύοντα ωρολόγια προγράμματα μαθημάτων της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Επί της ουσίας, υπάρχει μόνο ένα μάθημα καθαρά οικονομικού περιεχομένου («Αρχές Οικονομικής Θεωρίας») που μπορούν να παρακολουθήσουν, αποκλειστικά και μόνο, οι μαθητές της Γ΄ Λυκείου που επιλέγουν το  4ο επιστημονικό πεδίο («Επιστήμες Οικονομίας και Πληροφορικής»). Ωστόσο και παρά την ύπαρξη αναρίθμητης σχετικής επιχειρηματολογίας, η παρούσα παρέμβαση θα αρκεστεί στην παρουσίαση θέσεων έγκυρων και διεθνώς αναγνωρισμένων οργανισμών όπως ο Ο.Ο.Σ.Α. (Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη) και το P.I.S.A. (Programme for International Student Assessment).

Επιγραμματικά, σύμφωνα με τον Ο.Ο.Σ.Α.:

συνιστάται η (χρηματο)οικονομική εκπαίδευση να ξεκινά όσον το δυνατόν νωρίτερα και πρέπει να διδάσκεται στα σχολεία,

η ενσωμάτωση της οικονομικής εκπαίδευσης στα ωρολόγια προγράμματα των σχολείων, από πολύ νωρίς («early age») επιτρέπει στα παιδιά να αποκτήσουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες για να κτίσουν μία υπεύθυνη οικονομική συμπεριφορά μέσα από κάθε στάδιο της εκπαίδευσής τους. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς οι γονείς τους μπορεί να μην έχουν τα απαραίτητα εφόδια (γνώσεις) να διδάξουν στα παιδιά τους τα σχετικά με το χρήμα. Η σύσταση αυτή του Ο.Ο.Σ.Α. αποκτά ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα και ενισχύεται ιδιαίτερα, λαμβάνοντας υπόψη ότι:

o   για το 94% των μαθητών, πηγή πληροφόρησης σχετικά με τα οικονομικά θέματα αποτελούν οι γονείς τους (P.I.S.A, 2018),

o   το 80,9% των μαθητών δήλωσαν ότι αποφασίζουν μόνοι τους για το πως ξοδεύουν τα χρήματά τους (P.I.S.A, 2018, Table IV B1.4.11, σελ. 197),

o   περισσότεροι από επτά (7) στους δέκα (10) μαθητές συζητούν με τους γονείς τους οικονομικά θέματα. Από τα πιο απλά (π.χ. πως ξοδεύουν τα χρήματά τους) μέχρι πιο σύνθετα (π.χ. οικονομικά θέματα καθημερινής ειδησιογραφίας). Από αυτούς τους μαθητές, το 11% συζητούν, οικονομικά θέματα, με τους γονείς τους σχεδόν σε καθημερινή βάση, το 26% μία με δύο φορές την εβδομάδα και το 35% μία με δύο φορές το μήνα (P.I.S.A, 2018, Table IV B1.4.6, σελ. 194-196),

το επίπεδο των οικονομικών γνώσεων, σε όλο τον κόσμο, είναι γενικά χαμηλό.

Επιγραμματικά, σύμφωνα με τις αξιολογήσεις του P.I.S.A. για τα έτη 2015 και 2018:

η (χρηματο)οικονομική εκπαίδευση αναγνωρίζεται ότι:

o   προστατεύει τον καταναλωτή,

o   βοηθά τον άνθρωπο να βελτιώνει την οικονομική του ευημερία και να συμμετέχει ενεργά στην οικονομική ζωή της χώρας του,

o   συμβάλλει στη βελτίωση της οικονομικής ευημερίας του συνόλου της κοινωνίας,

ουποστηρίζει την οικονομική σταθερότητα και ανάπτυξη,

σήμερα, οι (χρηματο)οικονομικές γνώσεις αναγνωρίζονται, σε παγκόσμιο επίπεδο, ως μία βασική-ουσιαστική δεξιότητα της ζωής,

πολλοί νέοι (μαθητές) καλούνται να λάβουν οικονομικές αποφάσεις και είναι, ήδη, καταναλωτές χρηματοοικονομικών υπηρεσιών,

το χαμηλό επίπεδο (χρηματο)οικονομικών γνώσεων και η φυσιολογική (λόγω ηλικίας) έλλειψη εμπειρίας καθιστούν τους νέους ιδιαίτερα ευάλωτους σε απάτες οικονομικής φύσεως,

(για τους προαναφερόμενους λόγους και όχι μόνο) τα αποτελέσματα της αξιολόγησης του P.I.S.A., το 2018, κατέδειξαν την ανάγκη ενίσχυσης της οικονομικής εκπαίδευσης πολλών μαθητών σε όλες τις χώρες και τις οικονομίες ανεξάρτητα από το επίπεδό τους,

η οικονομική παιδεία είναι ιδιαίτερα σημαντική, βάσει της αξιολόγησης του P.I.S.A. (2018). Συγκεκριμένα:

σε όλες τις χώρες συστήνεται η παροχή αποτελεσματικής οικονομικής εκπαίδευσης σε μαθητές, αλλά και στους γονείς τους, μέσω της αξιοποίησης του εκπαιδευτικού συστήματος και του σχολείου. Οι υπεύθυνοι χάραξης εκπαιδευτικής πολιτικής καλούνται να αξιολογήσουν τα υπάρχοντα εκπαιδευτικά προγράμματα, να τα αναπροσαρμόσουν και να τα βελτιώσουν. Ο απώτερος σκοπός («the ultimate goal») των προγραμμάτων αυτών πρέπει να είναι η εξασφάλιση ότι οι μαθητές θα λαμβάνουν όλη την πληροφόρηση και υποστήριξη που χρειάζονται, ώστε να είναι σε θέση να παίρνουν, με αυτοπεποίθηση, υπεύθυνες και κατάλληλες οικονομικές αποφάσεις τόσο ως παιδιά (σήμερα) όσο και ως ενήλικοι (αύριο),

όλες οι χώρες παροτρύνονται να συνεχίζουν να ενισχύουν τις πρωτοβουλίες τους στοχεύοντας στην οικονομική εκπαίδευση των ενηλίκων με τη χάραξη εθνικών στρατηγικών, προτείνοντας τα σχολεία ως ένα κανάλι παροχής οικονομικής εκπαίδευσης. Μία τέτοια δράση θα οδηγήσει σε άμβλυνση των οικονομικών-κοινωνικών και λοιπών  ανισοτήτων.

Αναλυτικότερα και ενδεικτικά, σύμφωνα με τις αξιολογήσεις του P.I.S.A. για τα έτη 2015 και 2018:

(Επισήμανση: το εκπαιδευτικό σύστημα της Φινλανδίας θεωρείται παγκόσμιο πρότυπο) Φινλανδία (P.I.S.A., 2018):

η (χρηματο)οικονομική εκπαίδευση προσεγγίστηκε διαθεματικά στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο από τη δεκαετία του 1990, σε μία πρόσφατη αναθεώρηση των ωρολογίων προγραμμάτων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση αφιερώθηκαν δύο (2) υποχρεωτικές ώρες την εβδομάδα στις κοινωνικές επιστήμες, στα οικονομικά και στην επιχειρηματικότητα (από την 4η μέχρι και την 6η τάξη του σχολείου).

Οι δύο (2) αυτές ώρες ήρθαν να προστεθούν στις τρεις (3) ώρες που ήδη υπήρχαν στο ωρολόγιο πρόγραμμα (από την 7η μέχρι και την 9η τάξη). Βασικοί στόχοι (μεταξύ άλλων) είναι η ενθάρρυνση – παρότρυνση των Φινλανδών μαθητών να γίνουν ανεξάρτητοι οικονομικά, ενεργοί κοινωνικά, καθώς και να είναι σε θέση να διαχειριστούν με επιτυχία τα προσωπικά τους οικονομικά,

τα θέματα της οικονομικής εκπαίδευσης θεωρούνται εφόδια που πρέπει να έχει κάθε άνθρωπος, είτε εργάζεται ως υπάλληλος είτε δραστηριοποιείται ως επιχειρηματίας, σε όλη τη διάρκεια του εργασιακού του βίου και οφείλουν να συνδέονται με κάθε μάθημα στην  βασική εκπαίδευση (από την 1η μέχρι και την 9η τάξη του σχολείου),

ανάλογη θέση (P.I.S.A, 2018) έχει η οικονομική εκπαίδευση και σε άλλες χώρες όπως στην Ισπανία (ξεκινά από την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, ως τμήμα των κοινωνικών επιστημών), στις Η.Π.Α. (η κάθε πολιτεία αποφασίζει αν τα οικονομικά μαθήματα θα είναι προαιρετικά, διαθεματικά ή αυτόνομα), στην Πορτογαλία (πρωτοεμφανίσθηκε το 2013, υπάρχουν οδηγίες για το πώς ξεκινά από το νηπιαγωγείο και φτάνει μέχρι και το Λύκειο), στην Λιθουανία (ξεκινά από το νηπιαγωγείο για να φτάσει ως το Λύκειο με τη μορφή υποχρεωτικών μαθημάτων οικονομικών και επιχειρηματικότητας, ανάλογα με τις προτεραιότητες που τίθενται από τα σχολεία και τις τοπικές κοινότητες), στο Περού (ενσωματώθηκε στο εθνικό πρόγραμμα σπουδών, το 2016), στην Αυστραλία (προτεραιότητα της εθνικής στρατηγικής είναι η εκπαίδευση των νέων να γίνεται μέσω του επίσημου-τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος), στον Καναδά (μία νέα εθνική στρατηγική προετοιμάζεται) κλπ,

σύμφωνα με την αξιολόγηση του P.I.S.A. το 2018 (η τρίτη κατά σειρά σχετική αξιολόγηση, αφού προηγήθηκαν άλλες δύο, το 2012 και το 2015), στην οποία συμμετείχαν μαθητές και μαθήτριες 15 ετών, από 20 χώρες:

η υπεύθυνη (χρηματο)οικονομική συμπεριφορά (συμπεριλαμβανομένης και της καταναλωτικής) σχετίζεται θετικά με τις οικονομικές γνώσεις,

οι μαθητές που έχουν οικονομικές γνώσεις αισθάνονται πιο σίγουροι στη διαχείριση των οικονομικών τους και κατά τη χρήση ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών,

το 94% των μαθητών δήλωσαν ότι η πληροφόρησή τους περί των οικονομικών θεμάτων προέρχεται κυρίως από το οικογενειακό τους περιβάλλον, το 76,6% από το διαδίκτυο και μόνο το 50,2% από τους καθηγητές τους (βλέπε πίνακα σελ. 20 της σχετικής αξιολόγησης),

το 51,5% των μαθητών (από το μικρότερο 36,1% των Ιταλών μαθητών, μέχρι και το μεγαλύτερο 70,3% των Ινδονήσιων μαθητών) δήλωσαν ότι τους ευχαριστεί να συζητούν θέματα που έχουν σχέση με το χρήμα (βλέπε πίνακα σελ. 20 της σχετικής αξιολόγησης),

το 73% των μαθητών δήλωσαν ότι χρησιμοποίησαν το διαδίκτυο για κάποια αγορά τους (μόνοι τους ή με τη βοήθεια μέλους της οικογένειάς τους),

το 39% των μαθητών δήλωσαν ότι πραγματοποίησαν μία πληρωμή μέσω του κινητού τηλεφώνου τους,

ένας στους δύο μαθητές δήλωσε ότι τηρεί λογαριασμό σε κάποια τράπεζα ή/και είναι κάτοχος χρεωστικής κάρτας (βλέπε σελ. 19 της σχετικής αξιολόγησης),

σύμφωνα με την αξιολόγηση του P.I.S.A. (το 2015) που αφορά στην ικανότητα παιδιών 15 ετών να εφαρμόζουν στην καθημερινότητά τους οικονομικές γνώσεις και δεξιότητες:

το 22% των μαθητών βαθμολογήθηκαν κάτω από τη βάση (δηλαδή, στην καλύτερη περίπτωση, μπορούσαν να διακρίνουν την ανάγκη από την επιθυμία, να λαμβάνουν απλές αποφάσεις σχετικά με τα καθημερινά έξοδά τους και να αναγνωρίζουν τον σκοπό καθημερινών οικονομικών εγγράφων όπως ένα τιμολόγιο),

μόνο το 12% των μαθητών μπορούσαν να λαμβάνουν σύνθετες οικονομικές αποφάσεις, δηλαδή αποφάσεις που θα κληθούν να λαμβάνουν σε τρία έτη, ως ενήλικοι πολίτες, καθώς και να κατανοήσουν όρους όπως, για παράδειγμα, ο φόρος εισοδήματος,

το 38% του (χρηματο)οικονομικού τεστ αξιολόγησε παράγοντες που δεν μπόρεσαν να αξιολογηθούν από τα τεστ του P.I.S.A. που αφορούν στα μαθηματικά και στην κατανόηση κειμένου,

μαθητές με καλές (χρηματο)οικονομικές γνώσεις είναι πολύ πιθανό να σημειώσουν αντίστοιχα καλές επιδόσεις στα τεστ του P.I.S.A τόσο στα μαθηματικά όσο και στην κατανόηση κειμένου,

μαθητές με χαμηλές (χρηματο)οικονομικές γνώσεις είναι πολύ πιθανό να σημειώσουν αντίστοιχα χαμηλές επιδόσεις σε άλλα τεστ του P.I.S.A.,

η αξιολόγηση του P.I.S.A. (αναφερόμενη στα παιδιά που σημείωσαν χαμηλές επιδόσεις) προτείνει την ενίσχυση των οικονομικών γνώσεων στους μαθητές, ώστε να μπορούν να συμμετέχουν πλήρως στην οικονομική ζωή. Οι μαθητές πρέπει να αποκτήσουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες που θα τους επιτρέπουν να σχεδιάζουν βραχυπρόθεσμα, αλλά και μακροπρόθεσμα και να είναι σε θέση να κατανοούν ότι οι οικονομικές αποφάσεις επηρεάζουν τόσο τα άτομα όσο και την κοινωνία,

όλοι οι μαθητές επωφελούνται από την κατοχή οικονομικών γνώσεων, κυρίως όμως εκείνοι που ανήκουν στα χαμηλότερα οικονομικοκοινωνικά στρώματα. Πολλοί από αυτούς, από πολύ μικροί, αναγκάζονται να δουλέψουν (π.χ. τις ώρες που δεν παρακολουθούν μαθήματα στα σχολεία τους, τα καλοκαίρια κλπ) και ως εκ τούτου προκύπτει πολύ πιο πιεστική και άμεση η ανάγκη για ορθολογική διαχείριση των χρημάτων που αποκτούν από την εργασία τους.

Επισήμανση: προτείνω ένθερμα στον αναγνώστη του παρόντος κειμένου, να αφιερώσει λίγο από το χρόνο του και να διαβάσει την ενότητα «THE IMPORTANCE OF FINANCIAL LITERACY FOR YOUNG PEOPLE» που βρίσκεται στη τριακοστή τέταρτη (34η) σελίδα της αξιολόγησης του P.I.S.A., του 2018 και αφορά στην τεκμηριωμένη ανάγκη για παροχή ουσιαστικής οικονομικής εκπαίδευσης στους μαθητές μας.