«Δεν γνωρίζουμε τις πόλεις μας»!

Είχα πάει στα Γιάννενα αρκετές φορές για επαγγελματικούς ή καλύτερα για συνδικαλιστικούς λόγους. Και η ενασχόλησή μου ήταν οι ομιλίες σε Γενικές Συνελεύσεις των εκπαιδευτικών ή σε εκπαιδευτικές εκδηλώσεις και παράλληλα είχα και τη σχετική φιλοξενία. Νόμιζα ότι ήξερα τα Γιάννενα, αφού είχα πάει αρκετές φορές…

Του Νίκου Τσούλια

Μέχρι που αρκετά χρόνια αργότερα συνόδευσα την Γ΄ Λυκείου του σχολείου μου στην τελευταία χρονιά της εκπαιδευτικής μου καριέρας. Σ’ αυτή τη φάση φυσικά περιλαμβανόταν και το μορφωτικό πρόγραμμα, μέσα από το οποίο έμαθα πολύ σημαντικά ιστορικά και πολιτιστικά στοιχεία των Ιωαννίνων. Ένιωσα ένα δέος για το βαρύ φορτίο που κουβαλάει η πόλη των Γραμμάτων, της Τέχνης και του Εμπορίου στις πιο δύσκολες περιόδους της πατρίδας μας. Ένιωσα και μια ενοχή. Νόμιζα ότι ήξερα την πόλη, αλλά δεν ήξερα τίποτα.

Αναλογίζομαι από τότε ότι έχω την ίδια ελλειμματική, και ως εκ τούτου λανθασμένη, εικόνα για τις περισσότερες πόλεις της Ελλάδας. Αλλά αυτό δεν παραπέμπει τελικά σε στρεβλή γνώση της πατρίδας μας; Προφανώς το ίδιο ισχύει και για τα μη δομημένο περιβάλλον, το φυσικό περιβάλλον, τα βουνά και τα ποτάμια, τα νησιά και τα οικοσυστήματα κλπ κλπ. Πώς όμως συγκροτείται και ποια είναι η εθνική μας ταυτότητα, όταν απουσιάζουν βασικά συστατικά στοιχεία της; Αν τελικά το όλο σχήμα της ταυτότητάς μας, προσωπικής και συλλογικής, οριοθετείται εν πολλοίς ή εν όλω από τη σχολική μάθηση και την εκπαιδευτική μας διαδρομή, είναι προφανές ότι δεν είναι σχήμα άρτιο – πέραν του ότι είναι αναγκαστικό και μη αυτόβουλο.

Και εδώ τίθεται ένα άλλο ζήτημα. Πώς μπορείς να αγαπήσεις τον τόπο σου, αν δεν τον γνωρίζεις; Και φυσικά ισχύει και το αντίστροφο, αφού η σχέση γνώσης και αγάπης είναι σχέση διαλεκτική. Πώς θα γνωρίσεις τον τόπο σου, αν δεν τον αγαπάς; Σε καμιά περίπτωση δεν εννοώ ότι μπορούμε να γνωρίζουμε τα πάντα για όλες τις όψεις: γεωγραφικές, πολιτισμικές, ιστορικές, κοινωνικές της χώρας μας. Γιατί είναι αδύνατο με όλο αυτό τον πλούτο που κουβαλάει ο τόπος μας σμιλεμένος είτε από τα στοιχεία της φύσης είτε από τις «γραφές» της ιστορίας. Εννοώ ότι πρέπει να κατακτήσουμε εκείνη τη στοιχειώδη αλλά και βασική γνώση που θα μας επιτρέπει να ισχυριζόμαστε ότι ξέρουμε αυτή την πόλη και αυτή η γνώση θα αποτελεί μαγιά για να γνωρίσουμε ακόμα περισσότερα.

Ποιες μπορεί να είναι οι αιτίες για αυτή την ελλειμματική γνώση; α) Προφανώς η ίδια η σχέση μας με τη γνώση. Είναι σχέση στενά χρησιμοθηρική: μαθητική / επαγγελματική / οικονομική. Ζούμε τη ζωή μας με τη ματιά του επαγγέλματός μας και με τη μονομερή ερμηνεία που αυτή μας παρέχει.

β) Η κουλτούρα μας έχει αποικιστεί από την εμποροκρατική αντίληψη και πρακτική. Ο τουρισμός μας και η περιδιάβασή μας στα διάφορα μέρη της Ελλάδας έχουν αγοραίο περιεχόμενο. Μαθαίνουμε όλες τις ταβέρνες και τα καταστήματα των πόλεών μας αλλά δύσκολα πολύ δύσκολα μαθαίνουμε ότι η «άλφα» πόλη έχει Μουσείο και φυσικά δεν υπάρχει καμιά σκέψη για να το επισκεφτούμε! Ρώτησα κάποτε τον υπεύθυνο στο Μουσείο της Νάξου πόσους Έλληνες επισκέπτες έχει το καλοκαίρι από τις χιλιάδες που καταφτάνουν στο όμορφο νησί και η απάντηση ήταν αυτή που όλοι ξέρουμε – γιατί ξέρουμε τους εαυτούς μας – «ελάχιστοι»!

γ) Η διαμόρφωση της σχολικής εκπαίδευσης δεν έχει εκείνες τις βάσεις που αφενός θα διαμορφώνουν έναν ισχυρό πυρήνα του πνεύματός μας για διαρκή μάθηση και έντονη αναζήτηση και αφετέρου θα παρέχουν όλα εκείνα τα συστατικά στοιχεία που είναι το θεμέλιο της εθνικής αυτογνωσίας μας. Έτσι, μαθαίνουμε επαναλαμβανόμενα πράγματα στην ιστορία αλλά δεν μαθαίνουμε την τοπική ιστορία μας, τις κοντινές ρίζες μας. Αν σε κάθε σχολείο είχαμε μια ισχυρή πρόσφυση και εδραίωση της ιστορίας της πόλης μας, αυτή θα επεκτεινόταν ως αντίληψη και ως αναζήτηση και για τις άλλες πόλεις μας.

δ) Αλλά στην περίοδο της κρίσης μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι είναι πολύ δύσκολο και αδύνατο να γυρίσεις όλη την Ελλάδα. Δεν προτείνω κάτι τέτοιο, αλλά ισχυρίζομαι ότι δεν μπορούμε να πηγαίνουμε για κάποιο λόγο σε μια πόλη και να μην επιζητούμε να μάθουμε για ένα – δύο ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία της. Υπάρχει και κάτι άλλο. Το διαδίκτυο είναι πλέον μέρος της ζωής μας. Ποια είναι η χρήση του; Τα παιχνίδια για τα παιδιά και οι ανούσιες επικοινωνίες μικρών και μεγάλων κυρίως μέσω του facebook! Έχουμε φτάσει στο σημείο να μην έχουμε κατανοήσει ότι είναι ένα φανταστικό πεδίο γνώσης και μάθησης.

Συμπερασματικά, δεν έχουμε καμιά δικαιολογία για το σοβαρό έλλειμμα γνώσης που έχουμε για τις πόλεις μας. Μπορούμε να μάθουμε για τα Γιάννενα χίλια μύρια πράγματα. Μπορούμε να γνωρίσουμε την Ελλάδα. Το ερώτημα είναι απλό. Θέλουμε να έχουμε μια άρτια πολιτισμική ταυτότητα; Αγαπάμε την πατρίδα μας δηλαδή τον εαυτό μας;