Ποιος μπορεί να φανταστεί τους δύσκολους καιρούς στην προσπάθεια των Ελλήνων να φτιάξουν το δικό τους κράτος; Είναι αιματηρή Η πορεία της κρατικής και της εθνικής ολοκλήρωσης. Η φτώχεια, η έλλειψη θεσμών και υποδομών, ο αναλφαβητισμός, η αμορφωσιά συνθέτουν ένα πεδίο περιπέτειας γεμάτο παλινωδίες και πολλαπλά αδιέξοδα.

Του Νίκου Τσούλια


Κι όμως, η προσπάθεια για εκπαίδευση και μόρφωση γίνεται πρώτη προτεραιότητα. Υπάρχει εδραιωμένη συλλογική θεώρηση για τον καταλυτικό ρόλο των σχολείων. Και φυσικά στο σχολικό οικοσύστημα τον πρώτο λόγο έχει η ιστορία. Η διαμόρφωση εθνικής συνείδησης περνά μέσα από την αφήγηση του λαού μας και κυρίως μέσα από τις μεγάλες στιγμές του.
Αλλά και εδώ το όλο εννοιολογικό πλαίσιο δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Ας μην ξεχνάμε ότι οι εθνογενέσεις στην Ευρώπη δεν έχουν αρχίσει ακόμα να δίνουν το αυτόνομο αποτύπωμά τους. Ο Θ. Ζέρβας στο βιβλίο του «Η διαμόρφωση της νεοελληνικής ταυτότητας» (Εκδ. Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος) δίνει μια σχετική οριοθέτηση.
«Η έννοια του έθνους είναι πολυσύνθετη. Το ποιος καθορίζει ποιος μπορεί να είναι μέλος του έθνους είναι ίσως το πιο ακανθώδες από όλα τα ερωτήματα. Θα ήταν, εξάλλου, ανακριβές να πούμε ότι από μόνοι τους οι άνθρωποι επιλέγουν την εθνική τους ταυτότητα. Τουναντίον, η εθνική ταυτότητα συνήθως διαμορφώνεται ή διαδίδεται από εξωτερικούς παράγοντες, συχνά μέσω ιδρυμάτων που ελέγχονται από το κράτος, όπως είναι τα δημόσια σχολεία.

Μέσω των σχολείων, ο λαός διδάσκεται το εθνικό του παρελθόν και την εθνική του ταυτότητα». Αλλά είναι δύσκολη η προσέγγιση στον όλο προβληματισμό με τη σύγχρονη συλλογιστική μας, γιατί όλα τα εθνοτικά ζητήματα σήμερα είναι λίγο – πολύ δεδομένα. Αλλά σε εκείνες τις εποχές, κυριαρχούσαν οι αυτοκρατορίες, με πολλαπλά μείγματα λαών, θρησκειών, γλωσσών, ταυτοτήτων και δεν υπήρχε η ταύτιση έθνους – κράτους – γλώσσας – πολιτισμού – εδάφους. Ας δούμε πως τα θέτει ο εν λόγω συγγραφέας.
«Στα χρόνια που ακολούθησαν την Επανάσταση το ερώτημα που εξακολουθούσε να μένει αναπάντητο ήταν: «Ποιοι ήταν οι Έλληνες και ποιος ο γεωγραφικός χώρος που καταλάμβαναν;»

Το ερώτημα ήταν τόσο σημαντικό για τις εθνικές επιδιώξεις της νεότερης Ελλάδας, ώστε η ταυτότητα, η γλώσσα, η ιστορία και η γεωγραφία επρόκειτο τελικά να συγχωνευθούν και να γίνουν ένα. Από γεωπολιτική άποψη, η αρχαία Ελλάδα ήταν πολύ μικρότερη σε μέγεθος και βρισκόταν πολύ νοτιότερα από τα εκτενή εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας».
Βέβαια και η συγγραφή σχολικών βιβλίων έχει δυσκολίες, αφού δεν υπάρχουν ειδικοί εκπαιδευτικοί με σχετική εμπειρία. Μπορούμε να δούμε μια απλή σκιαγράφηση της διδασκαλίας της ιστορίας από πηγές που υπάρχουν στο προαναφερθέν πολύ αξιόλογο βιβλίο. Είναι σημαντικό να δούμε και μια σχετική αναφορά για την περιοχή της Μακεδονίας.

Εθνοτικά σχολεία στην αλύτρωτη περιοχή της Μακεδονίας 1897-1904

Ελληνικά Βουλγαρικά Ρουμανικά Σερβικά
Σχολεία 998 561 49 53
Διδακτικό προσωπικό  1.463 873 145 112
Μαθητές 59.640 18.311  2.002  1.674

 

Ώρες διδασκαλίας της ιστορίας ανά εβδομάδα στα ελληνικά σχολεία: 1835-1914

Έτος Δημοτικό Σχολαρχείο Γυμνάσιο
1835     ;                 6 ώρες     12 ώρες
1855     ;                6 ώρες     11 ώρες
1881     4 ώρες      ;                      ;
1890  6 ώρες            ;                   ;
1897     ;                6 ώρες      12 ώρες
1900     ;               6 ώρες      12 ώρες
1906      ;                6 ώρες     12 ώρες
1913      7 ώρες           ;               ;
1914        ;               9 ώρες   12 ώρες

Ώρες διδασκαλίας της ιστορίας ανά εβδομάδα στα ελληνικά σχολεία: 1835-1914

Έτος Δημοτικό Σχολαρχείο Γυμνάσιο
1835     ;              6 ώρες 12 ώρες
1855     ;              6 ώρες 11 ώρες
1881  4 ώρες            ;          ;
1890  6 ώρες           ;           ;
1897      ;              6 ώρες 12 ώρες
1900     ;               6 ώρες 12 ώρες
1906     ;               6 ώρες 12 ώρες
1913    7 ώρες           ;           ;
1914       ;              9 ώρες 12 ώρες

Θεματολογική ταξινόμηση των εγχειριδίων της ιστορίας (1834-1882)

Αντικείμενο Αριθμός τίτλων που εκδόθηκαν για σχολική χρήση
Γενική ιστορία 63
Αρχαία ιστορία 59
Ελληνική ιστορία 25
Ελληνική αρχαιολογία 10
Ρωμαϊκή ιστορία 7
Ιστορικές χρονολογίες 7
Βυζαντινή ιστορία 7
Ελληνική ιστορία μέχρι το 1453 2

Σύγκριση των σελίδων που αφιερώνονται στις ιστορικές περιόδους σε επιλεγμένα ελληνικά εγχειρίδια: 1850-1882

Αρχαία Μεσαιωνική / Βυζαντινή Νεότερη
Keightley (1850)                    100%         0%                    0
Παπαρρηγόπουλος (1853)    38%          8%                 54%
Πανταζής (1863)                     83%          5%                12%
Αντωνιάδης (1875)                  78%         10%               12%
Σακελλάριος (1880)                53%         5,3%              31%