Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί, να περιγράψει και να εφαρμόσει την πιο καλή και πιο αποδοτική εκπαιδευτική μέθοδο; Ποιος είναι ο τελικός στόχος της εκπαίδευσης και πόσο κοντά σε αυτόν είναι το εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδας σήμερα;

Γράφει η Δρ. Άννα Μπαριωτάκη*

Σκεφτείτε να υπήρχε παιδαγωγικό και εκπαιδευτικό υλικό προσαρμοσμένο στις ανάγκες του κάθε παιδιού ξεχωριστά για όλα τα μαθήματα – θετικά και θεωρητικά – που αφορούν στη μόρφωσή και την παιδεία του. Ένα εκπαιδευτικό υλικό εμπλουτισμένο με σύγχρονα εποπτικά μέσα διδασκαλίας, ώστε να γίνονται μέσω των αισθήσεων κατανοητά τα μαθήματα του σχολείου. Σκεφτείτε ένας εκπαιδευτικός να διδάσκει το μάθημά του με τέτοιο τρόπο, ώστε να γίνεται κατανοητό από όλους τους μαθητές την ώρα της παράδοσης. Αυτό δεν αποτελεί σενάριο επιστημονικής φαντασίας και σε καμία περίπτωση δεν είναι μια παιδαγωγική μέθοδος που την ακούμε για πρώτη φορά.

Το παράδειγμα και η προσέγγιση της Μαρίας Μοντεσσόρι στο παιδαγωγικό σύστημα

Η Μαρία Μοντεσσόρι (το πλήρες όνομά της ήταν Μαρία Θέκλα Αρτεμισία Μοντεσσόρι, 1870-1952) ήταν μια Ιταλίδα παιδαγωγός, φιλόσοφος και γιατρός. Η Μοντεσσόρι έγινε γνωστή για τα γραπτά της πάνω στην επιστημονική παιδαγωγική και πάνω στην φιλοσοφία της εκπαίδευσης που φέρει το όνομά της, το μοντεσσοριανό παιδαγωγικό σύστημα. Η «μοντεσσοριανή μέθοδος» ήταν πρωτοποριακή για την εποχή της και εξακολουθεί να εφαρμόζεται ακόμα και σήμερα σε αρκετά σχολεία.

Η Μαρία Μοντεσσόρι είχε ασχοληθεί κατά βάση σε όλη της τη ζωή με πολλά παιδιά, ανεξαρτήτως δείκτη νοημοσύνης ή μαθησιακής ικανότητας, και ίδρυσε σχολές σε πολλά κράτη για να εκπαιδεύει προσωπικό πάνω στην μέθοδο της.

Η μέθοδος της Μοντεσσόρι βασίζεται στις εξής βασικές αρχές:

1. Σεβασμός στην προσωπικότητα του παιδιού.

2. Εσωτερική και εξωτερική τάξη στη συγκρότηση του ανθρώπου.

3. Σεβασμός στο έμψυχο και άψυχο περιβάλλον.

4. Ατομική προσπάθεια αλλά και καλή συνεργασία με τον κόσμο του περιβάλλοντος.

5. Μάθηση μέσω της έρευνας.

6. Ικανός άνθρωπος ίσον ευτυχής άνθρωπος.

Θα μπορούσε να γίνει προσαρμογή ενός τέτοιου συστήματος στην σύγχρονη εκπαίδευση;

Αν και κάποιοι θεωρούν την «μοντεσσοριανή μέθοδο» ξεπερασμένη με την έννοια ότι αυτά που πρεσβεύει έχουν εν πολλοίς γίνει αυτονόητες διαδικασίες στο μεγάλωμα ενός παιδιού. Ωστόσο, οι παραπάνω βασικές αρχές έχουν μια αξιοσημείωτη διαχρονικότητα και υπάρχει πάντα η ανάγκη να τις επισημαίνουμε σε γονείς και εκπαιδευτικούς. Η υιοθέτηση και η εφαρμογή ενός τέτοιου μοντέλου εκπαίδευσης, που ως απώτερο στόχο έχει την σωστή διαπαιδαγώγηση και την μόρφωση των παιδιών, θα οδηγήσει στην βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των μελλοντικών γενεών.

(Α) Ο Σεβασμός στον μαθητή, η πιο βασική αρετή

Ετυμολογικά, σεβασμός είναι η συμπεριφορά απέναντι σε κάτι ή κάποιον που δεν προσβάλλει ή απειλεί την ταυτότητα, την ιδιαιτερότητα ή την ίδια του την ύπαρξη. Ο Σεβασμός στην προσωπικότητα του παιδιού είναι η βασική προϋπόθεση για μια επιτυχημένη εκπαιδευτική πορεία. Ο παιδαγωγός (καθηγητής ή δάσκαλος) επιβάλλεται να σέβεται την προσωπικότητα κάθε παιδιού, ανεξαρτήτως των μαθησιακών ικανοτήτων του. Ως αποδέκτης σεβασμού, ο μαθητής θα μάθει να σέβεται με τη σειρά του και να κερδίζει τον σεβασμό στην μετέπειτα ενήλικη ζωή του. Ο σεβασμός στο έμψυχο και άψυχο περιβάλλον είναι εφόδια που αποκτώνται τόσο από το οικείο περιβάλλον ενός παιδιού, όσο και από το σχολικό του περιβάλλον. Είναι λοιπόν καθήκον του παιδαγωγού να μεταλαμπαδεύσει αυτήν την αρετή.

(Β) Εσωτερική και εξωτερική οργάνωση ή… αριστεία;

Σημασία στην εκπαίδευση δεν έχει πάντα η αριστεία, αλλά η ουσιαστική γνώση και κατανόηση που θα οδηγήσουν στην πραγματική επιτυχία. Η επιτυχία προκύπτει στη ζωή μετά από οργανωμένη προσπάθεια, συνέπεια και καλή προετοιμασία. Επομένως, η εσωτερική και εξωτερική οργάνωση και τάξη στον άνθρωπο αποτελούν εργαλεία που αν αποκτηθούν, καλλιεργηθούν και στο τέλος χρησιμοποιηθούν, ο στόχος της εκπαίδευσης θα έχει επιτευχθεί.

(Γ) Μάθηση μέσω της έρευνας

Η μάθηση μέσω της έρευνας μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα μαθήματα, τόσο θετικών επιστημών όσο και θεωρητικών. Η δράση μπορεί να διαφοροποιείται από μάθημα σε μάθημα, αλλά σίγουρα αποτελεί μια διαφορετική προσέγγιση αφού προϋποθέτει τον ενεργό και συμμετοχικό ρόλο του μαθητή. Άλλωστε όπως είχε διατυπώσει και ο Γουίλιαμ Γκλάσσερ, μαθαίνουμε το 10% αυτών που διαβάζουμε, το 20% αυτών που ακούμε, το 30% αυτών που βλέπουμε, το 50% αυτών που βλέπουμε και ακούμε, το 70% αυτών που συζητούμε και το 80% αυτών που βιώνουμε.

Υπάρχει λοιπόν ανάγκη για αλλαγή στον τρόπο εκπαίδευσης και αξιολόγηση του έργου του εκπαιδευτικού;

Έχετε παρατηρήσει, ότι παρόλο που πάρα πολλά έχουν αλλάξει τα τελευταία 50 χρόνια, ο μόνος τομέας που δεν έχει επηρεαστεί και μεταβληθεί ουσιαστικά είναι η εκπαίδευση; Και για όσους προστρέξουν να το διαψεύσουν, ας αναλογιστούμε το ρόλο του εκπαιδευτικού σε μια τάξη. Ο εκπαιδευτικός παραμένει το κεντρικό πρόσωπο στην τάξη, αυτός που θα επιβάλλει την πειθαρχία. Επίσης, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι γνώσεις που μεταλαμπαδεύονται είναι συγκεκριμένες, τυποποιημένες και οι μέθοδοι διδασκαλίας παραμένουν ίδιες. Υπάρχει λοιπόν ανάγκη για αλλαγή στον τρόπο εκπαίδευσης; Υπάρχει ανάγκη για προσαρμογή στις σύγχρονες απαιτήσεις; Φυσικά!

Τα εργαλεία που παρέχονται πλέον στον σύγχρονο εκπαιδευτικό, είναι απεριόριστα. Δεδομένου ότι κάθε εκπαιδευτικός (δημόσιου ή ιδιωτικού τομέα) αποτελεί οργανικό μέρος του εκπαιδευτικού θεσμού και της ευρύτερης εκπαιδευτικής λειτουργίας είναι σημαντικό η προσέγγιση των ζητημάτων που απασχολούν την εκπαίδευση να μην γίνεται μόνο καθολικά και αποσπασματικά, αλλά να προκύπτει μέσα από την ανταλλαγή ιδεών, σκέψεων και προτάσεων με σκοπό την βελτίωση του συστήματος. Η ατομική ευθύνη του εκπαιδευτικού είναι τεράστια. Για το λόγο αυτό, η προσέγγισή του στην διδασκαλία, η απόδοσή του σε κάθε μαθητή ξεχωριστά, αλλά ακόμα και η επιλογή του για την θέση του εκπαιδευτικού θα πρέπει να αξιολογείται τακτικά, ανεξάρτητα και αξιοκρατικά.

Ένας συνδυασμός εκσυγχρονισμού, αναθεώρησης και βελτίωσης των μεθοδολογιών, θέσπισης και υπενθύμισης βασικών στόχων, τήρησης αρχών και κανόνων κατά την εκπαιδευτική λειτουργία αποτελούν βασικούς πυλώνες για την σύγχρονη εκπαίδευση. Παράλληλα η συνεχής αξιοκρατική αξιολόγηση του ατομικού και συλλογικού εκπαιδευτικού έργου μόνο θετικά θα λειτουργήσει υπέρ του εκπαιδευτικού συστήματος. Δεδομένου ότι υπάρχει το κατάλληλο επιστημονικό προσωπικό στη χώρα για να το πετύχει, η αλλαγή στον τρόπο εκπαίδευσης και διαπαιδαγώγησης των παιδιών μας είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη.

(*) Η Δρ. Άννα Β. Μπαριωτάκη είναι Χημικός- Εκπαιδευτικός, Απόφοιτος και Διδάκτωρ του τμήματος Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης.