Θέλουμε, λέμε, την ευτυχία των παιδιών μας. Μήπως εννοούμε την επιτυχία;

Αν πραγματοποιούταν μια έρευνα που θα έθετε στους Έλληνες γονείς την ερώτηση «επιτυχία ή ευτυχία είναι αυτό που θέλετε για τα παιδιά σας;», η συντριπτική πλειοψηφία θα απαντούσε, χωρίς δεύτερη σκέψη, «την ευτυχία τους, εννοείται». Κάποιοι πιθανόν να απαντούσαν: «μα η επιτυχία βοηθάει στην ευτυχία, άρα και τα δύο».

Δημήτρης Τσιριγώτης. Φυσικός

Κανείς όμως δεν θα απαντούσε σκέτο «επιτυχία». Το συμπέρασμα λοιπόν της έρευνας θα ήταν ότι οι Έλληνες γονείς αισθάνονται ως πρώτη τους επιθυμία την ευτυχία των παιδιών τους και μετά έρχεται η επιτυχία τους. Προσωπικά όμως θα είχα εντελώς διαφορετική άποψη: θα θεωρούσα την έρευνα άκυρη και ένα τέτοιο συμπέρασμα ψευδές. Ψευδές, όχι γιατί οι γονείς θα απαντούσαν ηθελημένα ψέματα αλλά γιατί έχουν μια ψευδή ιδέα όσον αφορά τις προσδοκίες που έχουν από τα παιδιά τους. Άλλα όνειρα έχουν για τα παιδιά τους και άλλα θέλουν να πιστεύουν ότι έχουν.

Ποιες είναι οι πιο συνηθισμένες ευχές που δίνουμε στα παιδιά; «Καλή πρόοδο», «καλή επιτυχία στις εξετάσεις», «συγχαρητήρια που πήρες το τάδε δίπλωμα ή πτυχίο». Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει γονείς να εκφράζουν ως απολογισμό ζωής: «κατάφερα και σπούδασα τα παιδιά μου» ή «έβγαλα ένα γιατρό και μια δικηγόρο»; Καμαρώνουμε για τα παιδιά μας όταν είναι καλοί μαθητές, επιτυχόντες σε εξετάσεις, επιτυχημένοι επαγγελματίες και καλά κάνουμε. Αλλά πότε ήταν η τελευταία φορά που καμαρώσαμε επειδή απλά είδαμε το παιδί μας να χαμογελάει, επειδή το είδαμε να νοιάζεται για άλλους ανθρώπους ή να κάνει μία καλή πράξη ή επειδή είπε ένα ωραίο αστείο ή ανέπτυξε ένα καλό επιχείρημα σε μια συζήτηση; Πότε νιώσαμε ότι αυτό το πλάσμα είναι απλά ένα δώρο που δεν χρειάζεται κανένα παράσημο, καμία επιτυχία, καμία λάμψη για να μας ομορφαίνει τη ζωή; Αλήθεια κοιτάμε ποτέ τα παιδιά μας με τα δικά μας μάτια ή μόνο με τα μάτια των άλλων;

Τα μάτια των άλλων
Αυτά τα μάτια των άλλων δυστυχώς είναι αιτία πολλών δεινών. Συγκρινόμαστε, ετεροπροσδιοριζόμαστε και ανταγωνιζόμαστε ποιος έχει τα πιο επιτυχημένα παιδιά. Κάθε φορά που το παιδί μας έχει μια επιτυχία ερχόμαστε και του λέμε: «δεν ξέρεις πόσο υπερήφανους μας έκανες;». Στην πραγματικότητα εννοούμε: «μας έδωσες μετρήσιμους λόγους για να μπορούμε να υπερηφανευόμαστε στους άλλους».
Ας είμαστε ειλικρινείς. Οι γονείς στη χώρα μας έχουμε απίστευτα απωθημένα με την κοινωνική καταξίωση μέσω των επιτυχιών των παιδιών μας, σε τέτοιο βαθμό που φτάνει να καθορίζει απόλυτα τη σχέση μας με αυτά. Απόδειξη είναι ότι ολόκληρη βαριά βιομηχανία έχει αναπτυχθεί εξαιτίας αυτών των απωθημένων. Είναι η βιομηχανία επιτυχόντων και προσόντων. Πτυχία, διπλώματα, αριστεία, βραβεία, έπαινοι, γεμίζουν ασφυκτικά τα δωμάτια των παιδιών μας και κρύβουν από τα μάτια μας τα ίδια μας τα παιδιά. Και όλα αυτά για το «τι θα πει ο κόσμος».

Και το χειρότερο από όλα είναι ότι στην πραγματικότητα ο κόσμος δεν δίνει δεκάρα. Έχει τα δικά του προβλήματα και απωθημένα να αντιμετωπίσει. Δηλαδή όλο αυτό το κατασκεύασμα της μέσω των παιδιών κοινωνικής αναρρίχησης ουσιαστικά πρόκειται για μια πλάνη, μια φούσκα που υπάρχει μόνο στο δικό μας μυαλό. Το τραγικό λάθος που κάνουμε είναι που αντιμετωπίζουμε την γονεϊκή ικανότητα ως μετρήσιμο μέγεθος που αντικειμενοποιείται από τις επιτυχίες των παιδιών μας ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για κάτι εντελώς υποκειμενικό και άρα μη αξιολογήσιμο. Στο φινάλε, στα μόνα που πέφτει λόγος να μας αξιολογήσουν ως γονείς είναι τα ίδια μας τα παιδιά και εμάς μας ενδιαφέρει μόνο η γνώμη όλων των άλλων.

Όταν τα παιδιά επενδύουν στην ευτυχία τους
Σίγουρα η σχολική και η επαγγελματική επιτυχία είναι συστατικά που μπορούν να βοηθήσουν έναν άνθρωπο να γίνει πιο ευτυχισμένος, αλλά δεν είναι τα μόνα. Υπάρχουν πολλά άλλα που πρέπει να καλλιεργήσει ένα παιδί ώστε αύριο ως ενήλικας να είναι ένας ισορροπημένος, ώριμος, δημιουργικός και εντέλει ευτυχισμένος άνθρωπος. Αυτές τις «άλλες» επενδύσεις ευτυχίας θα αναφέρουμε παρακάτω:
1) Να επιτρέπεται στα παιδιά μας να ζήσουν την παιδική τους και την εφηβική τους ηλικία. Σήμερα έχουμε το φαινόμενο του πρόωρου διωγμού των παιδιών από τον παράδεισο της παιδικής τους ηλικίας. Έχουμε την πρόωρη ευθυγράμμιση του παιδιού με τον ενήλικο. Όμως κάθε πράγμα στην ώρα του. Να το πούμε και αλλιώς: πως μπορεί κάποιος «να μεγαλώσει» όταν δεν έχει αφεθεί να υπάρξει ποτέ του μικρός;

2) Να αναγνωρίζουν την εκ διαμέτρου διαφορά μεταξύ της δύναμης και της σκληρότητας. Ότι ο πραγματικά δυνατός άνθρωπος δεν είναι ποτέ σκληρός και ότι εκείνος που είναι σκληρός στην πραγματικότητα είναι αδύναμος. Δηλητηριάζουμε τα παιδιά μας όταν τους λέμε ανοησίες του τύπου: «η ζωή είναι μια μάχη και ο σκληρότερος επιβιώνει».

3) Να μάθουν να βλέπουν την ομορφιά του κόσμου μας ξέροντας ότι υπάρχει και ασκήμια. Ούτε να ζουν στον δικό τους παραμυθένιο κόσμο όπου όλα είναι αγγελικά πλασμένα αλλά ούτε και να τα βλέπουν όλα χάλια. Να μάθουν να χαίρονται τα όμορφα πράγματα και να προσπαθούν να βελτιώσουν ή τουλάχιστον να αντέχουν τα άσκημα.

4) Να κυνηγούν με πάθος τη βελτίωση αλλά να φυλάγονται από της τελειομανίας την παγίδα. Ο στόχος τους να είναι να ξεπεράσουν τον δικό τους εαυτό και όχι να επικρατήσουν έναντι των άλλων λες και η ζωή είναι καμία μονομαχία.

5) Να μάθουν να μην έχουν αδιέξοδα, δηλαδή πως ακόμα και αν αισθανθούν ότι τα πράγματα έχουν ζορίσει να αναζητούν εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης μιας κατάστασης. Να παλεύουν με όλες τους τις δυνάμεις αλλά να μη διστάζουν να ζητούν βοήθεια όταν το πρόβλημα είναι πιο δυνατό από εκείνα. Να ξέρουν ότι το να δηλώσεις αδυναμία και να ζητάς βοήθεια από ανθρώπους που νοιάζονται δεν είναι ντροπή. Ντροπή είναι να ζητάς ελεημοσύνη και χάρες από ανθρώπους που δεν δίνουν δεκάρα για σένα.

6) Να εμπιστεύονται τους άλλους ανθρώπους. Να έχουν μεν τα μάτια τους ανοικτά αλλά χωρίς καχυποψία, προκαταλήψεις, στερεότυπα. Να ξέρουν ότι το να πληγωθούν από σχέσεις είναι μέσα στο παιγνίδι και ο μόνος τρόπος για να ωριμάσουν. Όταν κάποιος είναι κλειστός με τους ανθρώπους πιθανόν αυτό να τον προφυλάσσει από το να πληγωθεί από εκείνους. Όμως δεν συνειδητοποιεί ότι πληγώνει βαθιά τον ίδιο του τον εαυτό. Το αίσθημα της συντροφιάς και της επικοινωνίας είναι το ίδιο απαραίτητο στον άνθρωπο με αυτό της τροφής. Λέμε στα παιδιά πολλές φορές: «πρόσεξε με ποιον σχετίζεσαι γιατί μπορεί να πληγωθείς». Ε λοιπόν λίγος πόνος δεν κάνει κακό και σίγουρα δεν είναι χειρότερο από το να μην εμπιστεύεσαι κανέναν.

7) Να έχουν το θάρρος της γνώμης τους, δηλαδή να μπορούν να διαφωνούν με επιχειρήματα χωρίς να γίνονται επιθετικά ή να προσβάλλουν, να μην είναι πνεύματα αντιλογίας και να μην διστάζουν να αλλάξουν γνώμη όταν συνειδητοποιούν ότι δεν έχουν δίκιο. Να ακούνε χωρίς να προσπαθούν να διακόψουν τους άλλους και να θεωρούν τον έντονο διάλογο τρόπο επικοινωνίας και όχι επιβολής γνώμης.

8) Να μην παίρνουν πάντα τον εαυτό τους στα σοβαρά, να μπορούν με όπλο το χιούμορ και τον αυτοσαρκασμό να τσαλακώσουν την εικόνα τους. Να γνωρίζουν την διαφορά μεταξύ της σοβαρότητας και της σοβαροφάνειας. Να ξέρουν διαισθητικά ότι μια δόση ελαφρότητας απέναντι στα πράγματα μπορεί να αποδειχτεί σωτήρια απέναντι σε πολλές στραβοτιμονιές της ζωής.

9) Να μπορούν αύριο ως επάγγελμα να κάνουν αυτό που αγαπούν και να αγαπούν αυτό που κάνουν. Για να βρουν όμως τι αγαπούν πρέπει να είναι διατεθειμένα να δοκιμάσουν διάφορα. Άρα πρέπει να είναι ανοικτά σε νέες προκλήσεις, σε νέα ερεθίσματα και να ψαχθούν πριν καταλήξουν. Να επιλέξουν τελικά να κάνουν αυτό που θα θέλουν με λαχτάρα τα ίδια και όχι αυτό που τους είπαν οι γονείς τους να θέλουν.

10) Να σέβονται το διαφορετικό, τις άλλες πατρίδες, το άλλο φύλο, τις άλλες θρησκείες, το άλλο χρώμα δέρματος, τις άλλες αντιλήψεις και ιδεολογίες, τους άλλες παραδόσεις και πολιτισμούς. Να χαίρονται με πάθος την ποικιλομορφία του κόσμου τούτου.
11) Να επιτρέπουν στον εαυτό τους να κάνουν λάθη και να έχουν αποτυχίες. Να γνωρίζουν ότι μόνο αυτός που ρισκάρει και κάνει λάθη έχει μεγάλες πιθανότητες να πετύχει τους στόχους στη ζωή του ή να μάθει. Βέβαια εδώ τα παιδιά θα βρεθούν απέναντι σε ένα ολόκληρο σύστημα που όχι απλά δεν καλωσορίζει τα λάθη τους αλλά τα τιμωρεί και από πάνω: οι περισσότεροι γονείς και εκπαιδευτικοί αφιερώνουν υπερβολικά μεγάλο μέρος της ενέργειά τους στην εξαφάνιση των λαθών των παιδιών μην επιτρέποντας, πολλές φορές, ούτε καν την εκδήλωσή τους. Όμως με αυτό τον τρόπο τα λάθη αυτά ποτέ δεν διορθώνονται απλά μπαλώνονται όπως-όπως με συνέπεια την επανεμφάνισή τους. Και το χειρότερο είναι η πλήρης απενεργοποίηση ενός σπουδαίου εργαλείου μάθησης όπως είναι τα λάθη των παιδιών.

12) Να καλλιεργούν το πάθος τους για την γνώση, την περιέργειά τους και την φαντασία τους. Δυστυχώς τα παιδιά σήμερα βλέπουν την γνώση χρησιμοθηρικά και με μια μόνο μάλιστα χρήση: να τα βοηθήσει να πάρουν καλό βαθμό ή να έχουν επιτυχία σε εξετάσεις.
13) Να μάθουν να νοιάζονται για άλλους ανθρώπους έξω από τον εαυτό τους. Τα παιδιά βέβαια κοιτάζουν τον κόσμο μέσω ενός εγωκεντρικού πρίσματος. Πρέπει όμως μεγαλώνοντας να καταλάβουν ότι δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος αν και η ελληνική οικογένεια δεν βοηθάει προς αυτή την κατεύθυνση αφού είναι ακραία παιδοκεντρική. Αυτού του είδους παντοδυναμία των παιδιών τελικά είναι σίγουρο ότι θα βλάψει τα ίδια. Είναι κρίσιμο να συνειδητοποιήσουν τα παιδιά ότι δεν γίνεται μόνο να παίρνουν αλλά και να δίνουν.

Αντί επιλόγου: Αν η επιτυχία είναι το παν, τότε τα παιδιά που δεν την έχουν δεν αξίζουν τίποτα;
Ας μην κοροϊδευόμαστε. Οι επιτυχίες των παιδιών είναι το απόλυτο τοτέμ της ελληνικής οικογένειας. Εκεί προσκυνάει, εκεί ελπίζει, εκεί πιστεύει. Μπορεί να νομίζουμε ότι θέλουμε την ευτυχία των παιδιών μας αλλά στην πραγματικότητα αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η δική μας, δηλαδή η αυτοεπιβεβαίωσή μας μέσω των επιτυχιών τους. Ας προσέξουμε καλά όμως. Τα παιδιά μας χρειάζονται πολύ περισσότερα πράγματα για να είναι ευτυχισμένα πέρα από την επιτυχία και αν επενδύσουν μόνο σε αυτήν μαθηματικά και αργά ή γρήγορα θα οδηγηθούν στην ματαίωση. Και ας έχουμε κατά νου ότι πολλά παιδιά πιθανόν να μην έχουν καν επιτυχία, ούτε σχολική, ούτε επαγγελματική. Και μας ακούνε. Και νιώθουν ότι μας απογοήτεψαν και ότι είναι «το απόλυτο τίποτα». Όμως η ζωή δεν είναι πρωταθλητισμός, είναι παιχνίδι όπου όλοι μπορούν να παίξουν με τον δικό τους τρόπο.