«Παγκόσμια ημέρα εκπαιδευτικού» – Στο ψηφιδωτό των επαγγελμάτων ο δάσκαλος δεν είναι η μια ψηφίδα ανάμεσα στις άλλες. Αλλά είναι ο καλλιτέχνης νους ο κοσμητικός και ο επόπτης που φιλοτεχνεί ολόκληρο το ψηφιδωτό.

Του Γιάννη Αμανατίδη,*

Εκπαιδευτικός, νηπιαγωγός, δάσκαλος, καθηγητής, παιδαγωγός, όπως και αν τον αποκαλέσουμε, σε όποιο μέρος του κόσμου, σε όποια βαθμίδα της εκπαίδευσης και αν προσφέρει τις υπηρεσίες του, είναι ευκαιρία, τη σημερινή ημέρα που τον τιμούμε, να αναλογιστούμε πόσο πολύτιμη είναι η προσφορά του στην κοινωνία και τον πολιτισμό, πόσο σημαντικός, πολυδιάστατος, πολύπλοκος και απαιτητικός είναι ο ρόλος που καλείται να διαδραματίσει μέσα στο σύγχρονο κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον που διαρκώς μεταβάλλεται.

Η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη, η αλλαγή στους κοινωνικούς συσχετισμούς, τις αξίες και τα οικονομικά μεγέθη και η διαρκής μετακίνηση των πληθυσμών, επαναπροσδιορίζει την ταυτότητα του σύγχρονου εκπαιδευτικού και αναδιαμορφώνει το ρόλο του, απομακρύνοντάς τον από τα παραδοσιακά πρότυπα που τον ήθελαν αποκλειστικά τον κάτοχο και μεταλαμπαδευτή της γνώσης.

Προκειμένου να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του νέου, παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος μάθησης, ο εκπαιδευτικός καλείται να αναλάβει ρόλο καθοδηγητή, ερευνητή, συντονιστή, διαμεσολαβητή, διευκολυντή, συνεργάτη, εμψυχωτή, σύμβουλου, ψυχοπαιδαγωγού. Επίσης, αυτόν του στοχαστικοκριτικού εκπαιδευτικού, ο οποίος καλείται να προάγει τις αξίες του ανθρωπισμού και να διαμορφώσει ελεύθερους, δημοκρατικά και κριτικά σκεπτόμενους πολίτες με αξίες και ιδανικά, πολίτες που θα σέβονται τη διαφορετικότητα και θα συνεργάζονται, επιδιώκοντας όχι μόνο το προσωπικό αλλά και το συλλογικό όφελος, για έναν κόσμο ειρηνικό, χωρίς ανισότητες και εκμετάλλευση. Στο πλαίσιο αυτό, απαιτείται να διαθέτει πολιτισμική και περιβαλλοντική συνείδηση, εξειδικευμένες γνώσεις και δεξιότητες, ικανότητες επικοινωνιακές και διαχειριστικές των πληροφοριών, των συγκρούσεων και των ανισοτήτων, όραμα, ευελιξία, δημιουργικότητα και φαντασία, οικουμενική επίγνωση. Σαν προσωπικότητα, οφείλει να είναι δημοκρατικός, ήρεμος, φιλικός και υποστηρικτικός, δίκαιος και αμερόληπτος, συνεπής, ειλικρινής, υπεύθυνος, ευγενικός, καινοτόμος, ευρηματικός, ευχάριστος και ενθουσιώδης, να είναι το ιδανικό πρότυπο για τους μαθητές του, να τους εμπνέει και να ανάβει τη φλόγα στην ψυχή τους.

Μέσα στην ποικιλία των ανθρώπινων ασχολιών, μπορεί άραγε κανείς να βρει έργο περισσότερο ανθρώπινο, δημιουργικό, πολυδιάστατο μα και πολύπλοκο, ενδιαφέρον μα και απαιτητικό από αυτό του εκπαιδευτικού; Ο καθηγητής Λιαντίνης λέει για το έργο του δασκάλου:

«Εξεχάσαμε, δηλαδή, ότι στο ψηφιδωτό των επαγγελμάτων ο δάσκαλος δεν είναι η μια ψηφίδα ανάμεσα στις άλλες. Αλλά είναι ο καλλιτέχνης νους ο κοσμητικός και ο επόπτης που φιλοτεχνεί ολόκληρο το ψηφιδωτό. Δημιουργεί, δηλαδή, ανθρώπους κατά την έννοια ότι τους αποσπά από τη δικαιοδοσία του φυτού και του ζώου. Και τους υψώνει στην οντολογική μοναδικότητα του νοήμονος πλάσματος. ……Ξεχάσαμε, ότι ο δάσκαλος από την άποψη της σπουδαιότητας και της ευθύνης είναι ένας εργάτης στο επίπεδο του νομοθέτη, του φύλακα στρατηγού, του κυβερνήτη, του γιατρού σωτήρα. Ακριβέστερα είναι ένα σκαλί πάνω από όλους αυτούς. Γιατί ο δάσκαλος είναι ο πυρφόρος της γνωστικής συνείδησης.»

Ωστόσο, πολύ συχνά, καταγράφεται από τους κοινωνικούς θεσμούς μια απαξίωση, τόσο προς τα πρόσωπα των εκπαιδευτικών ως φυσικά όντα, όσο και στη θεσμική τους παρέμβαση. Έχουμε υποχρέωση σαν πολιτεία, να σταθούμε στο πλευρό τους, αναγνωρίζοντας, ηθικά, οικονομικά και κοινωνικά, τον ρόλο και την προσφορά τους στην ενίσχυση της κοινωνικοπολιτισμικής συνοχής και στη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου πολίτη με κριτική και δημιουργική σκέψη, με συλλογική αντίληψη και αλληλεγγύη, με σεβασμό στον άνθρωπο και το περιβάλλον, με σεβασμό στις αξίες και τους κανόνες, με σεβασμό στη δημοκρατία και την ειρήνη.

Οφείλουμε να προστατεύσουμε τα εκπαιδευτικά μας συστήματα από τις τρέχουσες οικονομικές πιέσεις και τους δημοσιονομικούς περιορισμούς, εξαιρώντας τις δαπάνες κάθε προϋπολογισμού για την εκπαίδευση από τον υπολογισμό του ελλείμματος. Η παιδεία είναι επένδυση για το μέλλον και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως απλή δαπάνη στον προϋπολογισμό. Οι χώρες που σε περίοδο κρίσης δεν επένδυσαν στην παιδεία, δεν ανέκαμψαν ποτέ. Ήδη από την εποχή του Πλάτωνα έχει συζητηθεί το πόσο σημαντική είναι η επένδυση στην εκπαίδευση της κοινωνίας, ώστε οι πολίτες της να καταστούν «λογικοί άνδρες», άρα και οικονομικά αποτελεσματικοί πολίτες.

Σήμερα τιμούμε πάνω από 60 εκατομμύρια μάχιμους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης σε όλο τον κόσμο, -160.000 από αυτούς διδάσκουν στην Ελλάδα-, που με το έργο τους συμβάλλουν καθοριστικά στην ανάπτυξη, την πρόοδο και την ευημερία των κοινωνιών.

Ακόμα κι αν δεν «βρεθεί χέρι να φορέσει ένα φωτοστέφανο στο δάσκαλο», όπως έχει πει η Άλκη Ζέη, το ελάχιστο που μπορούμε να κάνουμε είναι να πούμε σήμερα ένα μεγάλο “ευχαριστώ” στους εκπαιδευτικούς που βρίσκονται εν ενεργεία και καθημερινά δίνουν τη μάχη της εκπαίδευσης στη σχολική αίθουσα, μορφώνοντας και καλλιεργώντας το μέλλον της χώρας, αλλά και σε εκείνους που έχουν ολοκληρώσει τη διδακτική τους πορεία.

*Ο Γιάννης Αμανατίδης είναι Υφυπουργός Εξωτερικών και δάσκαλος